Internationaal en Europees Recht 2
Week D1
Stelsel Nederland: gematigd monistisch stelsel
Leerdoelen
1. Weet de student wat de begrippen internationaal recht, internationale rechtsorde,
internationale rechtssubjecten inhouden;
Internationaal recht: het internationaal recht bestaat uit het geheel van regels die door staten of
naties worden erkend als bindend in hun onderlinge betrekkingen, waaronder hun betrekkingen
met internationale organisaties. Het internationaal recht is het geheel van wetten dat tussen
meerdere landen geldt. Hieruit blijkt dat staten gelijk aan elkaar zijn en zijn ze zelfstandig
bevoegd om rechtsbetrekkingen met elkaar aan te gaan. Staten zijn dan soeverein. Een staat is
soeverein wanneer hij binnen zijn grondgebied het hoogste gezag voert. Internationaal recht
betreft het recht tussen staten. In het internationale recht is elke staat soeverein (zelfstandig).
Elke staat is zelfstandig bevoegd om zijn eigen besluiten te nemen, of om samen te werken met
een andere staat. Internationaal recht en soevereiniteit staan dan niet op gespannen voet met
elkaar, zij kunnen dus goed samen.
Internationale rechtsorde: rechtsorde op zichzelf zijn de regels die door de rechtspraak worden
bewaakt. Bijvoorbeeld: de rechtsorde van dit land moet wel in stand blijven. De rechtsorde is een
combinatie van rechtvaardigheid en macht. Het schrijft een gewenste situatie voor en handhaaft
deze. De rechtsorde is ontstaan uit de behoefte om de heersende krachten te controleren. Het
juridische probeert de macht in te tomen en van een morele connotatie te voorzien. Als we het
dan hebben over internationale rechtsorde, dan is een sterke internationale rechtsorde nodig
voor een rechtvaardige, vreedzame en welvarende wereld. Daarvoor zijn internationale normen
nodig. Regeringen in oorlog moeten weten dat ze geen burgers mogen doden. Soldaten moeten
weten dat ze geen mensen mogen martelen.
Internationale rechtssubjecten: rechtssubjecten zijn de zelfstandige dragers van rechten en
plichten. Met andere woorden, alle actoren (= individuen, instellingen of organisaties) die
rechtsbevoegdheid bezitten. In het nationale recht kennen we natuurlijke personen en
rechtspersonen als rechtssubjecten. Ook in het internationale recht hebben we te maken met
rechtspersoonlijkheid, want ook daar kunnen actoren alleen aanspraak maken op rechten of
aangesproken worden op plichten als zij rechtspersoonlijkheid bezitten.
Alle rechtssubjecten:
1. Staten
2. Internationale organisaties
3. Natuurlijke personen
4. Volken
5. Internationale ondernemingen
6. De-factoreregeringen
7. Bevrijdingsbewegingen
8. Non-gouvernementele organisaties
,2. Kent de student de rechtsbronnen van het internationaal recht en weet wat de begrippen ius
cogens en erga omnes betekenen in een concrete casus.
Internationale rechtsbronnen:
Hoofdbronnen:
I. Verdragen
II. Internationaal gewoonterecht
Aanvullende bronnen:
- Algemene rechtsbeginselen (redelijkheid en billijkheid, goede trouw, beginsel dat
schending van een rechtsplicht leidt tot aansprakelijkheid)
- Rechterlijke beslissingen (jurisprudentie)
- Doctrines
- Eenzijdige handelingen en verklaringen
- Bindende besluiten van internationale organisaties
Ius cogens: de Latijnse benaming voor ‘dwingend recht’. Dit is een term uit het internationaal
recht die verwijst naar regels die door (bijna) alle staten aanvaard worden en voor de
internationale gemeenschap van fundamenteel belang zijn. Ius cogens is dwingend recht:
rechten en verdragen die altijd gelden, ook al heeft een staat daar niet expliciet mee ingestemd.
Ius cogens vormt dus een uitzondering op het beginsel van consensualisme in het internationaal
recht. Voorbeelden van internationaal dwingende normen waarvan staten niet mogen afwijken
zijn genocide, slavernij en piraterij. Het ius cogens, de nieuwe dwingende normen waarvan niet
afgeweken mag worden, staat boven het andere recht en ook boven verdragen en internationaal
gewoonterecht.
Erga omnes: de Latijnse benaming voor ‘ten aanzien van iedereen’. In juridische terminologie zijn
erga omnes rechten en –plichten rechten en plichten die voor iedereen gelden. Bijvoorbeeld: als
een eigenschap een erga omnes-recht is, is het dus uitvoerbaar tegen iedereen die inbreuk
maakt op dat recht. Erga omnes-recht (een wettelijk recht) kan hier worden onderscheiden van
het recht op basis van een contract, dat slechts tegenstelbaar is aan de contractant. Normen die
worden genoemd bij ius cogens hierboven, hebben daarom ook absolute werking. Absolute
werking is het recht van één tegenover iedereen, dit betekent dat het recht te handhaven is
tegenover wie dan ook.
3. Kent de student de (belangrijkste) internationale organisaties (Verenigde Naties, Raad van
Europa & EU) en hun rol;
Een internationale organisatie is een internationaal rechtssubject gecreëerd door staten op
grond van verdragen. Staten hebben hun eigen grondgebied, maar internationale organisaties
niet, wel zijn ze gevestigd op het grondgebied/territoir van een staat. De belangrijkste
internationale organisaties die wij kennen zijn de Verenigde Naties (hoofdkwartier in New York,
extraterritoriaal grondgebied: ligt in VS maar valt niet onder rechtsmacht van de VS), de Raad van
Europa (Straatsburg) en de Europese Unie (Brussel). Alle internationale organisaties kennen
, belangrijke verdragen. De VN kent talloze verdragen, de EU – VEU en VWEU, de Raad van Europa
– het EVRM.
Verenigde Naties: de Verenigde Naties spelen een grote rol op het gebied van globale
maatschappelijke activiteiten. De organisatie moedigt internationale mensenrechten op actieve
wijze aan. Zo werd de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens op 10 december 1948
getekend door de lidstaten. Doelen van de Verenigde Naties zijn een wereld zonder oorlog;
zorgen voor goede banden tussen landen (lees ook: wat is diplomatie?); landen helpen om
samen te werken: om het leven van arme mensen te verbeteren, honger en ziektes tegen te
gaan, en de vrijheid en rechten van mensen te verbeteren.
Raad van Europa: in de Raad van Europa maken regeringen van Europese landen afspraken met
elkaar. Bijvoorbeeld om kinderarbeid en cybermisdaad tegen te gaan. Of om de doodstraf te
verbieden. Deze afspraken zijn belangrijk voor de mensenrechten, rechtsstaat (= een land waarin
het recht het laatste woord heeft, niet de regering) en democratie in Europa. De Raad van
Europa is GEEN onderdeel van de Europese Unie. De Raad van Europa is er om de
mensenrechten, rechtsstaat en democratie in heel Europa te beschermen en te versterken.
Daarbij hoort ook aandacht voor de Europese cultuur en diversiteit die Europa hebben gevormd.
En aandacht voor bedreigingen van mensenrechten, rechtsstaat en democratie. Denk aan
discriminatie, intolerantie, klimaatverandering, georganiseerde misdaad en risico’s voor de
volksgezondheid. Ook staat de Raad van Europa voor de democratische stabiliteit van de
Europese landen, door hervorming van de nationale grondwet, wetgeving en politiek.
EU: de EU is samen met de landen waaruit zij bestaat 's werelds grootste schenker van
humanitaire hulp. Zij biedt en coördineert noodhulp aan mensen in door rampen getroffen
gebieden in Europa en over de hele wereld. Dit omvat hulp na milieurampen zoals aardbevingen,
overstromingen en bosbranden. Elk jaar geeft de EU voedsel, huisvesting, bescherming,
gezondheidszorg en schoon water aan meer dan 120 miljoen slachtoffers van rampen en
conflicten in meer dan 80 landen. In 2021 bedroeg de humanitaire begroting van de Europese
Commissie meer dan 2,4 miljard euro.
4. Kan de student op hoofdlijnen uitleggen wat de belangrijkste internationaalrechtelijke
instanties zijn (Internationaal Gerechtshof, Internationaal Strafhof, Europees Hof voor de
Rechten van de Mens en Hof van Justitie van de Europese Unie) die juridisch geschillen
beslechten.
Internationaal Gerechtshof: het Internationaal Gerechtshof (IGH) is het juridische hoofdorgaan
van de Verenigde Naties (VN) en heeft een tweevoudige taak. Het lost juridische geschillen op
tussen staten en adviseert de VN over rechtsvragen. Ten eerste, het beslecht, in
overeenstemming met internationaal recht, geschillen die worden voorgelegd door staten.
Geschillen betreffen met name de land- en maritieme grenzen, territoriale soevereiniteit, het
gebruiken van geweld, schending van internationaal humanitair recht, niet-inmenging in de
interne aangelegenheden van staten, diplomatieke betrekkingen, gijzeling, het recht op asiel,
nationaliteit, voogdij, rechten van doorgang en economische rechten. Ten tweede, het brengt
adviezen over rechtsvragen uit die worden voorgelegd door de organen en gespecialiseerde
organisaties van de VN die daartoe gemachtigd zijn. De adviezen kunnen aangeven hoe deze
organen en organisaties wettig kunnen functioneren, of hun gezag versterken tegenover
weerspannige staten. Gevestigd in Den Haag.
Internationaal Strafhof: het Internationaal Strafhof (ISH) is het belangrijkste internationale
strafhof dat gaat over de ernstigste, onbestrafte internationale misdrijven, zoals genocide en
oorlogsmisdrijven. Het is geen onderdeel van de VN, is onafhankelijk. Werkt wel nauw samen
, met de VN. Sinds 2002 onderzoekt, vervolgt en berecht het Internationaal Strafhof personen die
zich schuldig hebben gemaakt aan ernstige internationale misdrijven. Het Internationaal Strafhof
richt zich op vier soorten misdrijven:
• Het misdrijf genocide: een ander woord voor volkenmoord.
• Misdrijven tegen de menselijkheid: misdaden tegen bevolkingsgroepen, in of buiten
oorlogstijd, zoals aanvallen op de burgerbevolking, etnische zuiveringen en seksueel geweld.
• Oorlogsmisdrijven: ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht tegen burgers of
militairen.
• Het misdrijf agressie: het plannen, voorbereiden, in gang zetten of zelf uitvoeren van een
agressieoorlog in strijd met het Handvest van de Verenigde Naties (VN).
Belangrijk is dat het Internationaal Strafhof geen vervanging is van nationale gerechtshoven. Wel
kan het Hof ingrijpen wanneer een land geen strafrechtelijke stappen kan of wil zetten tegen
mogelijke daders van ernstige internationale misdrijven. Het Internationaal Strafhof staat dus
voor het bestraffen van personen die anders onbestraft blijven. Voor rechtvaardigheid voor de
slachtoffers. En voor het internationaal afschrikken van ernstige internationale misdrijven.
Gevestigd in Den Haag.
Europees Hof voor de Rechten van de Mens: bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens
kunnen individuen, groepen, organisaties en landen een klacht indienen tegen een lidstaat, door
een beroep te doen op het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens
(EVRM). Het Europees Hof van de Rechten van de Mens is GEEN instelling van de Europese Unie
maar van de Raad van Europa, waar bijna 50 landen bij zijn aangesloten. Verzoekschriften
kunnen bijvoorbeeld betrekking hebben op kwesties als opsluiting van psychiatrische patiënten,
rechten van gevangenen, het afluisteren van telefoongesprekken, LGTBQ+-rechten, persvrijheid,
lijfstraffen, voogdij over kinderen, gezinshereniging en uitzettingskwesties. De uitspraken van het
Hof zijn definitief (er is geen hoger beroep mogelijk) en bindend voor de betrokken staten.
Gevestigd in Strasbourg. Belangrijkste verdrag waar je je op moet focussen bij deze
internationaalrechtelijke instantie die juridische geschillen beslecht is het EVRM (Europees
Verdrag Rechten van de Mens. Bijvoorbeeld als je gezinshereniging wil, art. 8 EVRM.
Hof van Justitie van de Europese Unie: bestaat uit één rechter per lidstaat en wordt bijgestaan
door advocaten-generaal. Op het moment bestaat het Hof uit 27 rechters en 11 advocaten-
generaal. Het in 1952 opgerichte Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) moet ervoor
zorgen dat de wetten en regels die in Europa gemaakt worden, goed worden toegepast. De
Europese wetten - het gemeenschapsrecht - moeten in alle lidstaten hetzelfde worden
uitgevoerd. Het Hof van Justitie ziet er verder op toe dat het EU-recht in alle lidstaten op
dezelfde manier wordt toegepast. Het Hof oordeelt over overtredingen van Europese regels, en
over het niet nakomen door lidstaten van gemaakte afspraken en verplichtingen die uit de
Verdragen voortvloeien. In de loop der jaren heeft het Hof ook steeds meer zaken in behandeling
gekregen die specifieke terreinen betroffen, met name wat betreft mededinging en zaken waar
de Europese instellingen als werkgever tegenover hun ambtenaren stonden. Gevestigd in
Luxemburg.
HIER KUNNEN BURGERS NIET DIRECHT TERECHT! → Je moet naar de nationale rechter. Je moet
hopen dat de nationale rechter een vraag stelt aan het Hof van Justitie.
Belangrijkste verdragen waar je je op moet focussen bij deze internationaalrechtelijke instantie
die juridische geschillen beslecht zijn de VEU (Verdrag betreffende de Europese Unie), VWEU
(Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie) en het Handvest Grondrechten EU.
