Introductie Interdisciplinaire Sociale Wetenschap
Hoorcollege 1: SES klassiek, Weber’s protestantse werkethiek
We bespreken 4 interdisciplinaire thema’s:
1. Sociaaleconomische status: verschil in rijkdom, macht en aanzien (sociologisch thema) oftewel
sociale ongelijkheid.
2. In- en uitsluiting: wie hoort erbij en wie is de ander (sociologisch thema/ sociale psychologie)
oftewel sociale cohesie: discriminatie en integratie.
3. Internaliserende problemen: problemen die naar binnen slaan (bijv. depressie en angst)
4. Externaliserende problemen: problemen die naar buiten gaan (bijv. agressie en geweld)
In één college komt een klassieke auteur aanbod (klassieke theorievorming) en in het andere college
komt moderne theorievorming aanbod, beide colleges betreffen wel hetzelfde thema.
ISW = kijken naar wisselwerking tussen individu en context
* Individu: genen, brein & persoonlijkheid
* Context: opvoeding, groep (kerk, sport, buurt) & maatschappelijke context (mogelijkheden in een
maatschappij). Bij ISW kijken we voornamelijk naar de dikgedrukte woorden.
Het eerste college gaat over link tussen religie en sociaaleconomische status (SES).
Bij SES kijken we naar: persoonlijkheid, opvoeding, groep & religieuze context.
De protestantse werkethiek
Klassieke theorievorming over verschillen in SES: Max Weber (Duitse socioloog)
Boek: Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus (1920-1921)
Vraag: “Zijn protestanten rijker dan katholieken, moslims of niet-gelovigen (in Nederland)?
Vermogen in huishoudens: 10% heeft een zeer groot vermogen en 10% heeft zelfs schulden (CBS,
2010). De 10% rijkste huishoudens in dit land bezit 57% van al het vermogen. Vermogen = waarde
van je huis + bezittingen – je schulden. Huishoudens van moslims hebben relatief weinig inkomen.
Mensen met geen kerkelijke gezindte hebben het hoogste inkomen, MAAR protestante (die minder
dan 1x per week naar de kerk gaan) die doen het ook goed. Wat opvalt is dat protestante (die iedere
week naar de kerk gaan) gemiddeld minder verdienen dan bovengenoemde.
1|Pagina
,Conclusie: er zijn verschillen naar religie, maar niet zoals in de tijd van Weber.
Als we kijken naar de mediaan (dus zonder dat een klein groepje binnen een groep héél veel verdient
en het gemiddelde omhoog trekt of omlaag): vermogen van moslim is nog steeds laag. Wat opvalt is
dat hier de protestante (die elke week naar de kerk gaan) het meest verdienen. Gevolgd door
katholieken (die elke week naar de kerk gaan). Geen kerkelijke gezindte hebben, verdienen wel veel
maar in termen van vermogen doen ze het eigenlijk helemaal niet zo goed.
Alle getallen zijn gecorrigeerd in grootte van huishoudens en in leeftijd. Grote huishoudens hebben
namelijk vaak minder vermogen en iemand die ouder is heeft vaak groter vermogen dan een jong
iemand, maar dit is dus gecorrigeerd door CBS.
Vraag Weber: “Waarom zijn protestanten (in het bijzonder calvinisten) rijker en beter sociaal
georganiseerd dan katholieken?
Duitsland in de 19e eeuw: Duitsland is één natie geworden in 1870. Hierna was er een snelle
industrialisatie. Verstedelijking veel mensen van het platteland naar de stad. Stad was ‘killing
machine’ = grote groepen mensen naar de stad, slechte voorzieningen/ beroerde omstandigheden
en gingen als vliegen dood (cholera, griep etc.). Er was een grote tegenstelling tussen arbeid en
kapitaal.
2|Pagina
,Marx: Das Kapital 1867
Verschillen in rijkdom, aanzien en macht zijn terug te voeren op klassen-positie van mensen.
De kapitalisten profiteren van het geld wat de arbeiders verdienen. Marx (1867) beweerd dat
economisch-politieke dynamiek (verschillen tussen arbeid en kapitaal) voert tot een explosie van het
kapitalistisch systeem. In Duitsland komen na de 1 e wereldoorlog de matrozen in opstand. In een
groot deel van Duitsland hebben de communisten de macht overgenomen van nov. 1918 – aug. 1919
(bijzonder instabiele situatie). Weber is dan ook nog actief.
Marx heeft het vooral over het einde van het kapitalisme door de vestiging van een klasseloze
samenleving. Heeft Weber het juist over het begin van het kapitalisme in zijn boek.
Weber stelt de vraag: waar liggen de wortels van het kapitalisme?
In tegenstelling tot Marx kijkt hij niet naar klasse maar naar religie.
Hij beweert in zijn boek dat verschillen in rijkdom ook te maken hebben met een oorsprong in een
protestantse werkethiek die spoort met een kapitalistische mentaliteit.
Biografie Weber
Geboren in 1864. Zoon van een welvarende ambtenaar. Zijn moeder was een vrouw met een
protestantse achtergrond, gevlucht uit Frankrijk. Weber kiest de positie van zijn moeder en verwijt
zijn vader dat het een slechte echtgenoot is. Weber gaat in de jaren ’80 studeren en hij is erg
succesvol. In jaren ’90 is hij erg productief en schrijft hij veel boeken. Hij wordt één van de
grondleggers van sociologie. In 1897 krijgt hij ontzettend ruzie met zijn vader die na 2 maanden
overlijd. Weber krijgt een ernstige depressief en beland in een psychiatrische inrichting. In 1903 gaat
het beter en bezoekt met zijn vrouw de VS en raakt gefascineerd door de rijkdom en de welvaart van
protestanten in één van de meest kapitalistische landen op dat moment. Door erfenis van de vader
van zijn vrouw hoeft hij niet te werken en gaat hij weer schrijven. In 1919 krijgt hij de Spaanse griep
waarnaar hij overlijd.
Protestantse werkethiek: data
Data die Weber voor zijn boek gebruikte :
- Grote literatuurstudie waarin hij zich baseert op;
- Economische en demografische data
- Verdere bronnen: preken & geschriften van Calvijn en calvinisten
Geest van het kapitalisme
Wat Weber eerst doet in zijn boek: geest van het kapitalisme beschrijven a.d.h.v. het werk van
Benjamin Franklin (Amerikaanse denker en econoom). In 1748 schrijft Franklin een advies aan een
jongmens (gericht aan mannen). Citaat Franklin: “Houdt voor ogen dat tijd geld is. Houdt voor ogen
dat geld van nature productief en vruchtbaar is. Geld brengt weer geld voort en de opbrengst kan
nieuw geld voortbrengen.” In dat advies staat:
- Mensen hebben de plicht tot arbeid. Je mag niet luieren.
- Je hebt de plicht om je kapitaal te vermeerderen. Je geld laten werken.
- Je moet komen tot een rationale aanwending van kapitaal en arbeid. Je moet het goed investeren
en je moet je arbeid goed plannen.
- Als je daar de vruchten van plukt en je hebt fortuin dan is dat “goed”.
Arbeid = een roeping/ plicht!
Weber: van katholieke werkethiek (KWE) naar protestante werkethiek (PWE)
Weber gaat ten rade in het werk van de katholieke filosoof Thomas van Aquino. Hij was een (bijna)
heiligman die geïnspireerd werd door God in het schrijven van zijn werk (zie duif op de foto).
3|Pagina
, KWE katholicisme:
- Binnen katholicisme is arbeid minder belangrijk dan contemplatie (terugtrekken in een klooster, je
leven wijden aan God).
- In de Middeleeuwen gold een renteverbod. Geld draagt geen vruchten (als je geld in de grond stopt,
groeit er niks). Je kan voor geld niks terugvragen als je het leent van iemand anders. Het is gewoon
een goede daad volgens de Middeleeuwers.
Weber beweert dat met Calvijn (16e eeuw) alles heel anders werd:
- Arbeid krijgt een prominente plaats. We zijn niet alleen op de wereld om ons te wijden aan God.
Calvijn beweert dat God niet anders gewild heeft dan dat wij deze aarde zo productief mogelijk
bewerken en daar de vruchten van plukken.
- Échte breuk met katholieke werkethiek: rente is toelaatbaar, ook handel en winst. Je neemt een
risico met het uitlenen van geld, dus mag je daar rente voor vragen.
Geest protestantisme
Protestantisme beschrijven, Weber gaat hiervoor te raad bij een aantal oudere denkers:
- Martin Offenbacher (boek: Konfession und soziale Schichtung, 1900) Joodse populatie in
Duitsland is tamelijk wel gesteld.
- Emile de Laveleye (1822-1892) beschrijft verschillen in België tussen protestanten en
katholieken.
- Matthew Arnold (1822-1888) onderzoek naar economische verhoudingen.
- Henry Th. Buckle (1821-1862) geschiedenis schrijven van de mensheid (in de
natuurwetenschappen). Bijv. wat doet klimaat met mensen. Boek geschreven over de geschiedenis
van Engeland: daar zit een beschrijving in van het Schotse protestantisme (somberbeeld).
* Pessimisme *Godsvertrouwen *Hoop op hiernamaals
4 protestantse stromingen in Weber’s boek
Centraal staat in alle stromingen dat de mensen zich afvragen hoe God het met hen voor heeft en zal
ik behoren tot degene die in de hemel komen.
- Piëtisme (Duitsland, laat 17e eeuw – midden 18e eeuw)
- Methodisme (UK/US, midden 18e eeuw – nu)
- Baptistische secten:
* Mennonieten (NL/US, midden 16e eeuw – nu)
* Quakers (UK/US, midden 17e eeuw – nu)
- Calvinisme (Frankrijk/ Schotland/ NL/ US, midden 16 e eeuw – nu)
PWE: belang ‘predestinatie’
Calvijn zelf:
- Overtuigd van de menselijke slechtheid, tenzij ze zich wenden tot God, de bijbel lezen en behoren
tot de Protestantse kerk. Van nature slecht, maar we kunnen wel het goede DOEN.
- Belangrijk thema in zijn werk is de ‘beperkte redding’. Een bepaald gedeelte van de mensheid zal
gered worden (tot de hemel toetreden).
- Verschil tussen protestantisme met katholicisme = er is GEEN sacramenteel heil. Als katholieke kun
je biechten, maar dat kan bij protestantisme niet. Je was overgeleverd aan God.
- De leer van predestinatie (vooral belangrijk in het calvinisme en niet in de andere stromingen):
voordat de aarde al geschapen was en er mensen waren, heeft God al besloten wie gered zijn en wie
niet. Mensen kunnen in hun leven daar heel weinig aan veranderen.
4|Pagina
