Dit document is een samenvatting van de 4 historische contexten voor geschiedenis (VWO): Republiek der Verenigde Nederlanden, Verlichting, Duitsland en Koude Oorlog. Ook zijn de verplichte voorbeelden hierin opgenomen, deze zijn duidelijk uitgewerkt en aangegeven.
Historische Contexten
1. Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
(1515-1648)
Verklaring begin en eindtijd:
1515: dit jaartal is het begin van de Republiek, omdat het conflict dat in 1515 plaatsvindt de
basis vormt van de opstand in de Nederlanden tegen de Spaanse overheersing.
- De Bourgondische Nederlanden komen onder bestuur van het Huis van Habsburg in
de persoon van Karel V (als gevolg van erfenissen en huwelijken). Karel V komt in Commented [1]: Karel V als koning van Spanje, keizer van
Duitsland en zeer overtuigd katholiek
conflict met volgers van godsdienstige hervormers als Luther en later Calvijn.
1648: Verdrag van Munster maakt een eind aan de oorlog tussen Spanje en de
Nederlanden, die voortaan internationaal erkend worden als Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden.
Tijdvakken:
- Tijdvak 5: ontdekkers en hervormers
- Tijdvak 6: regenten en vorsten
Kenmerkende aspecten:
Waardoor breekt de Opstand uit in de Nederlanden?
14) De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.
17) Het begin van staatsvorming en centralisatie.
21) De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot
gevolg heeft.
23) Het streven van vorsten naar absolute macht.
Waardoor resulteert de Opstand in het ontstaan van de Republiek?
22) Het conflict in de Nederlanden dat resulteert in de stichting van een Nederlandse staat.
Waardoor onstaat in de Republiek de Gouden Eeuw?
24) De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel
opzicht van de Nederlandse republiek.
25) Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een
wereldeconomie.
Waardoor breekt de Opstand uit in de Nederlanden?
(1515-1572)
Twee oorzaken:
1) De centralisatiepolitiek van Karel V en Filips II waardoor privileges van edelen en
steden in de Nederlandse gewesten worden bedreigd.
1
,2) De afkeer onder Nederlandse protestanten én katholieken tegen de steeds
gewelddadiger en intensiever wordende kettervervolging in de Nederlandse Commented [2]: Karel V en Filips II waren katholiek, de
noordelijke Nederlandse gewesten waren voornamelijk
gewesten. protestants.
De Nederlanden in de 15e en 16e eeuw
Verandering: de Bourgondische Nederlanden komen in handen van het Huis van Habsburg.
In de loop van de 16e eeuw komen alle 17 gewesten van de Nederlanden onder bestuur van Commented [3]: 1515: Karel V wordt door de Staten-
Generaal in Brussel uitgeroepen tot koning
Karel V.
In de Nederlanden bloeit handel en nijverheid.
→ toenemende verstedelijking;
→ stevige machtspositie stedelijke burgerij: steden breiden hun privileges
verder uit in ruil voor belasting aan de vorst.
Verandering: Karel V wil zijn gezag meer centraliseren: Commented [4]: Hij zette de centralisatiepolitiek van zijn
voorgangers voort
→ Instelling drie Collaterale Raden (1531):
Commented [5]: = centrale adviesraden
- Raad van State: edelen die advies geven over buitenlandse politiek en Commented [6]: Kenmerkende aspecten:
oorlogsvoering;
17) Het begin van staatsvorming en centralisatie.
- Geheime Raad: binnenlandse aangelegenheden en rechtspraak (stelt wetten
op + toezicht); 23) Het streven van vorsten naar absolute macht.
- Raad van Financiën: overheidsfinanciën/geldzaken.
Toelichting:
- De adviesraden nemen functies over die eerst waren toegeschreven aan de adel;
- Karel V voert een politiek van centralisatie door het bestuur van zijn gebieden meer
in eigen handen te nemen en te houden;
→ edelen zien hierin een bedreiging voor hun eigen inspraak en privileges. Commented [7]: **Oorzaak Opstand**
Protestantisme in het Habsburgse rijk
Maarten Luther verkondigt dat hij de machtsaanspraken en de zelfgemaakte wetten en
regels van de kerk onterecht vindt.
← hij vindt dat alleen de Bijbel richtinggevend is in het geloof.
→ de godsdienstdiscussie leidt tot grote spanningen, strijd en een splitsing van de
kerk in een Rooms-Katholieke (paus) en een protestantse (hervormers) richting; Commented [8]: Steeds meer Duitse edelen sympathiseren
met Luthers opvattingen en keren zich af van de kerk -->
→ Luther verschijnt voor de Rijksdag in Worms (1521): splitsing in de christelijke kerk
- Karel V roept de belangrijkste Duitse vorsten en edelen bijeen in de Rijksdag Commented [9]: Kenmerkend aspect:
in Worms; 21) De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke
kerk in West-Europa tot gevolg heeft.
- Tijdens deze bijeenkomst krijgt Luther de kans zijn mening over het geloof te
herzien;
- Hij houdt vast aan zijn standpunt en gaat in ballingschap bij een hem gunstig
gezinde Duitse vorst.
2
, 1522: er wordt een inquisitie (rechtbank) ingesteld om protestanten op te sporen en te
berechten:
→ Instelling bloedplakkaten (1550): Commented [10]: Kenmerkend aspect:
- Wet (plakkaat) die stelde dat alle ketters moesten worden vervolgd en 23) Het streven van vorsten naar absolute macht.
Karel V blijft tot 1555 tegen het protestantisme strijden.
1555: in het Duitse Rijk wordt de Vrede van Augsburg gesloten:
- De vorst van een gebied bepaalt welk geloof zijn onderdanen volgen (alleen binnen
het Duitse Rijk).
Karel V ziet deze vrede als een persoonlijke nederlaag:
← hij heeft het katholieke geloof niet voor alle vorstendommen in het Duitse rijk
kunnen waarborgen;
→ Karel V treedt af; Filips II treedt aan.
In de Nederlanden krijgt Johannes Calvijn meer volgers dan Luther.
← Calvijn vindt dat lagere overheden zich mogen verzetten tegen een hogere
overheid (landsheer/keizer) als deze de geboden van God niet goed navolgt;
← Spaans bestuur in de Nederland treedt zeer streng en met veel geweld op
tegen Calvinistische ketters;
→ 1566: Smeekschrift der edelen:
Luth Calv
- Enkele vooraanstaande
Godsd Bijbels Predestina edelen verzoeken landvoogdes Margaretha van
Parma om de ketterwetgeving in de Nederlanden en
Polit Wiens Het volk mag de daarbij horende kettervervolging op te heffen.
gebied, de vorst
Gevolg smeekschrift der edelen: er komt een tijdelijk einde aan de kettervervolging (het
wordt opgeschort).
→ meer calvinistische activiteit in de Nederlanden (meer calvinistische
bijeenkomsten);
→ de Beeldenstorm.
Gevolg Beeldenstorm: Filips II stuurt hertog van Alva om orde op zaken te stellen.
→ hertog van Alva stelt Raad der Beroerten in:
- Enkele katholieke edelen worden ter dood veroordeeld omdat zij calvinisten
(vooral beeldenstormers) niet hard genoeg hebben aangepakt;
→ veel edelen (katholiek en protestants) vluchten naar het buitenland
(waaronder Willem van Oranje).
3
,Uitbreken van de Opstand in de Nederlanden (1568)
Willem van Oranje probeert vanuit Duitse ballingschap het verzet tegen Spanje te
organiseren: er worden verschillende aanvallen uitgevoerd op het Spaanse leger, maar
vooralsnog moet Oranje de aftocht blazen.
Verandering: de watergeuzen (gesteund door Oranje) voeren hun strijd met de Spanjaarden
in de Nederlanden en op de Noordzee.
- 1572: watergeuzen nemen via het water Den Briel in, ten koste van de
Spanjaarden;
→ de Opstand tegen de Spaanse overheersing is nu echt begonnen:
- Opstand breidt zich uit tot de gewesten Holland, Zeeland en een
aantal steden in andere Nederlandse gewesten;
- Van Oranje wordt door de staten van enkele gewesten uitgeroepen tot
stadhouder.
Waardoor resulteert de Opstand in het ontstaan van
de Republiek? (1572-1588)
De Spaanse troepen zijn niet in staat de opstand in de Nederlanden te stoppen. in
1581 zweren de noordelijke gewesten definitief het gezag van de Spaanse koning af.
Na de moord op Willem van Oranje en enkele vruchteloze pogingen een nieuwe vorst
4
, te vinden, kiest de Unie van Utrecht in 1588 voor een republikeinse staatsvorm en
roept De Republiek der Zeven Verenigde Provinciën uit.
Een ‘nationale’ opstand
Willem van Oranje geeft zijn oorlogspropaganda een nationalistische invalshoek.
← de overheersing van de Nederlanden door een vreemde mogendheid zal de
Nederlandse opstandelingen verenigen tegen de Spaanse overheersers, en niet het
religieuze conflict tussen katholieken en calvinisten.
Continuïteit: Spaanse koning blijft zelf buiten schot, de eed van trouw die Willem van Oranje
ooit aan Karel V heeft gegeven, blijft intact.
De strijd tegen de Spanjaarden verloopt moeizaam:
- Beroemde gebeurtenis uit conflict: het ontzet van Leiden (1974): Commented [11]: Kenmerkend aspect:
- Na een langdurig Spaans beleg bereikt begin oktober het water (via de 22) Het conflict in de Nederlanden dat resulteert in de stichting
doorgestoken dijken in Rotterdam) de omgeving van de stad Leiden; van een Nederlandse staat
→ Spaanse legers slaan op de vlucht;
→ watergeuzen komen de hongerige Leidenaren tegemoet.
- Continuïteit: de zuidelijke gewesten (Brabant en Vlaanderen) blijven in eerste
instantie loyaal aan de Spaanse koning;
- Verandering: deze gewesten sluiten zich in 1576 alsnog aan bij de opstandelingen in
de Pacificatie van Gent;
- Alle Spaanse troepen moeten verdreven worden;
- Gewetensvrijheid voor gewesten;
- Bestaande godsdienstige situatie moet blijven bestaan.
← door muiterijen van het Spaanse leger (soldaten zijn vaak slecht
betaalde huurlingen).
- Voorwaarde: handhaving van het katholicisme in de Zuidelijke
Nederlanden;
← calvinistische bestuurders krijgen in de Zuidelijke
Nederlanden steeds meer machtsposities in handen;
→ Alteratie van Amsterdam (1578): Commented [12]: *= verandering*
Commented [13]: Kenmerkende aspecten:
- Amsterdam wil een handelsisolement in het
grotendeels opstandige Noorden voorkomen; 14) De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende
zelfstandigheid van steden.
- Het katholieke stadsbestuur wordt vervangen
21) De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke
door een bestuur dat grotendeels calvinistisch kerk in West-Europa tot gevolg heeft.
is.
22) Het conflict in de Nederlanden dat resulteert in de stichting
van een Nederlandse staat.
1579: Pacificatie van Gent valt uiteen:
- Unie van Atrecht: katholieke zuidelijke gewesten sluiten vrede met de Spaanse
koning (de calvinistische overheersing in het zuiden schrikt ze af);
→ Unie van Utrecht: calvinistische opstandige noordelijke gewesten.
5
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper losebolt808. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,48. Je zit daarna nergens aan vast.
