grondslagen van recht: achtergronden
1 - de aard van het recht
regels
Hetrechtbestaatuithetgeheelvanregels,uitgevaardigddoordeformelewetgeverentoegepastdoor
rechters.Devoornaamstefunctievanhetrechtishetmogelijkmakenvreedzaamineensamenleving
te leven, en dat is alleen mogelijk als het merendeel van degroepzichaanbepaaldegedragsregels
houdt.
Een filosoof was Thomas Hobbes: hij zei dat mensen als wolven waren en in schaarste allen aan
henzelf dachten. Daarom was er een soeverein nodig met onbeperkte macht, om mensen te doen
dwingen tot gedrag.
Dateenregelbestaat,kanwordengeïnterpreteerdalseenregeldiebestaatmaarnieteffectiefis,ofals
een geldende regel die heerst: dan is er een gedeelde overtuiging dat die regel hoort te gelden,
handelenmenseninhetalgemeeninovereenstemmingmetderegelenveroordelenzehendiedatniet
doen.Ditiseennormatieveovertuigingdiegaatovergedrag.Socialenormengaanoverrelatiesin
groepen,morelenormenovergoedenkwaad.Deheersendemoraaliswelkesocialenormengelden
binnen een groep - de kritische moraalnoemtdeslechtepuntenvandeheersendemoraalenheeft
verschillende visies.
Behalvehetgebruikvanregelsomgeweldenchaostevoorkomen,zijnerookregelsomeigendomte
beschermen, en om overeenkomsten mogelijk te maken. In een grotere samenleving is er meer
samenwerking, overdrag, ruil en handel, en dus meer noodzaak aan regels die ervoor zorgen dat
mensen hun beloftes nakomen.
Het recht helpthetalgemeenbelang,terwijlhetdievaneenindividujuistbenadeelt.Hieromzijner
sanctiesnodig,redenenwaaromindividuelenzichaanderegelshouden.Ditisdanmeteendelaatste
soort regels: de regel die het mogelijk maken te straffen als iemand een wet overtreedt.
, problemen in een geordende samenleving
VolgensHart:vroegerwarensamenlevingenklein,metsocialebanden:hierinwarenprimaireregels,
morele norm. Nu zijn er grotere samenlevingen waarin politieke groeperingen ontstaan en sociale
differentiatie toeneemt. Complexe samenlevingen hebben enkele problemen: op te lossen met het
moderne recht
- onzekerheid: welke regels gelden, wat betekenen ze? opgelost als er een gezaghebbende
vaststelling is met alle normen en interpretaties
- verandering: een samenleving verandert snel maar wetten niet. Maar, door bij de
gezaghebbende vaststelling ook aanvaarde procedures staan die omschrijven hoe wetten
kunnen veranderen, wordt dit begeleid.
- handhaving: in een kleine groep is het makkelijker aan te wijzen wieschuldigisenhoete
straffen, in een grote groep is er meer afstand, sociale controle is niet voldoende en er is
minder vertrouwen en dus minder behoefte zich aan wetten te houden. Als er een
gezaghebbende instantie is die bevoegd is onherroepelijk oordeel uit te spreken, valt dit weg.
- gemeenschappelijke taken: bij een grotere groep ontstaan meer taken die moeten worden
verdeeld of gefinancierd - hiervoor moet een hiërarchie van regelgevende en uitvoerende
organen toezicht houden.
secundaire regels
Deze problemen zijn op te lossen met secundaire regels;regelsoverregels.Belangrijksteisdater
een gezaghebbende vaststelling van wetten moet zijn, een gezaghebbende instantie die oordeel
uitspreekt, en een orgaan van regelgevende en uitvoerende taken. Dit resulteert in het staats- en
bestuursrecht.
Omdeonzekerheidoverwetgevingrechttezetten,ishetnodigregelsopteschrijven-ditkanechter
pasalshetvolkeenaanvaardeopvattingvindt.Ditkanmakkelijkergedaanwordenmeteenmachtig
iemanddiezijnwilkanafdwingen-ofmetregelsdiealsgezaghebbendaanvaardworden.Danmoet
worden aanvaard dat de wetgever bevoegd is, en dat de wetten bindend zijn.
De 4 kenmerken van het recht:
1. een geheel van regels vastgesteld door bevoegde instanties, het gezag
2. regels worden indien nodig afgedwongen met macht
3. die dwang is aanvaard: er is gezag
, 4. het recht moet gezag hebben want voldoende mensen moeten het volgen
Waaromgezagvaneenwetgeverteaanvaardenis,kanveelredenenhebben.InNederlandisditomdat
deoverheiddemocratischisgekozen,zichaandewetengrondwethoudt.Wegaanervanuitdateen
democratische besluitvorming een garantie biedt voor een inhoudelijk aanvaardbare wetgeving.Dit
toont deherkenningsregel:diedekenmerkendefinieertwaaraanjeeengeldigerechtsregelherkent.
Afgeleid uit het gedrag van een samenleving.
Voor het hebbenvaneffectieverechtsregelsiseeninstantienodigdiebovenburgersstaat-hijmoet
zowelgezagalsmachthebben.Ditbetekentookdathoemeerrechtsregelshijinvoert,hoemeergezag
hij geeft. Eerst heeft hij dus aanvaard gezag, maar naarmate er meerregelskomenmoetenburgers
zichaansteedsmeerregelshouden:deinstantiekrijgtsteedsmeermacht.Ookishetnodigdatereen
gezaghebbende instantie is die de betekenis van rechtsregels vaststelt. Dit is meestal een
onafhankelijke rechterlijke macht.
veranderingsregels
Omdatsamenlevingenverandertmoetenrechtsregelssomsookveranderen:ermoetduseeninstantie
ofpersoonzijndiediebevoegdheidheeftrechtsregelsaantepassen,teveranderenofteverwijderen.
Ditzijndeveranderingsregels,diebepalenwiedebevoegdheidheeftomgeldenderechtsnormenuit
te vaardigen. Het zijn bevoegdheidsverlenende normen: wetgevingsregels voor organen die
publiekrechtelijkerechtshandelingenverrichtendiebestaanuiteenzijdigbindendebeslissingenmet
algemene strekking.
Privaatrechtelijke rechtshandelingen benodigen ook bevoegdheid regels vast te stellen. Als mensen
wat afspreken beloven ze elkaar iets - dit wordt vastgelegd in een contract met juridischbindende
regelingen. Dit zijnmeerzijdige rechtshandelingenwaar beide partijen mee instemmen.
De overheid ging in de 20e eeuw van nachtwakersstaat naarverzorgingsstaatover,enheeftdaarbij
een stuk meer taken en bevoegdheden. Secundaire regels geven bestuursorganen de bevoegdheid
beschikkingen vast te stellen.
verbod eigenrichting en rechtshandhaving
Hetrechtzorgtvoororde:ditdoorgeweldteverbiedenengeschillenbeslechtingaantebieden.Eris
een verbod op eigenrichting,heteigenrechtinhandennemeneniemandzelftestraffen.Deenige
uitzondering hierop is noodweer, als het de enige manier is iemand of iemands vermogen te
beschermen tegen een onrechtmatige daad. De overheid heeftgeweldsmonopolieen mag wel straffen.
