INLEIDING RECHT
VOOR NIET-JURISTEN
Minor ‘23/’24
Alle college-aantekeningen
Voor een uitwerking van de leerdoelen en/of jurisprudentie, zie mijn andere bestanden.
Marjolein Kippers
m.j.kippers@student.rug.nl
,Inhoudsopgave
Leerdoelen..............................................................................................................................................4
Wat is recht?...........................................................................................................................................5
Waarom is er recht?...............................................................................................................................5
Welke functie heeft het recht?...............................................................................................................6
Hoe delen we het recht in?.....................................................................................................................6
Rechtsbronnen.......................................................................................................................................7
Leerdoelen..............................................................................................................................................8
De democratische rechtsstaat................................................................................................................8
Legaliteitsbeginsel:.............................................................................................................................9
Grondrechten (onvervreembare rechten)..............................................................................................9
Trias politica..........................................................................................................................................11
Democratie...........................................................................................................................................12
Vakjargon ‘wet’.....................................................................................................................................13
Legaliteitsvereisten...............................................................................................................................14
Procedurele formele wet......................................................................................................................15
III. Procedure WIFZ...............................................................................................................................17
Toetsing en voorrangsregels.................................................................................................................18
Voorrangsregels....................................................................................................................................19
I. Beginselen van behoorlijke rechtspraak............................................................................................20
II. Algemeen..........................................................................................................................................21
III. Absolute competentie.....................................................................................................................22
IV. Relatieve competentie.....................................................................................................................22
Competentie.........................................................................................................................................23
Absolute competentie:.....................................................................................................................23
Relatieve competentie:.....................................................................................................................23
Kenmerken van het burgerlijk procesrecht...........................................................................................24
Procedure:........................................................................................................................................24
Tenuitvoerlegging.................................................................................................................................26
Burgerlijk wetboek................................................................................................................................26
Objectief en subjectief recht.................................................................................................................27
Natuurlijke verbintenis.........................................................................................................................28
Rechtsfeiten..........................................................................................................................................29
Leerdoelen voor deze week..................................................................................................................30
Herhaling van vorige week...................................................................................................................30
1
,Attributie en delegatie..........................................................................................................................30
Geldig, nietig, vernietigbaar.................................................................................................................31
Handelings(on)bekwaam......................................................................................................................31
Overeenkomsten..................................................................................................................................32
Obligatoire overeenkomsten................................................................................................................33
Wat als het fout gaat?...........................................................................................................................34
De 4 wilsgebreken................................................................................................................................34
Herhaling van vorige weken..................................................................................................................35
Burgerlijk procesrecht...........................................................................................................................36
Kernbegrippen van het burgerlijke recht:.........................................................................................36
Wanprestaties.......................................................................................................................................37
Ontbinding........................................................................................................................................38
Rechtmatige daad.................................................................................................................................39
Oefenvragen.........................................................................................................................................39
Leerdoelen............................................................................................................................................42
Onrechtmatige daad.............................................................................................................................42
Onrechtmatigheid.................................................................................................................................43
FrisseWind.nu v. Tata Steel NL..............................................................................................................44
Goederenreht.......................................................................................................................................48
Eigendom..............................................................................................................................................49
Beschikkingsbevoegdheid.................................................................................................................50
Oefening: Eigendomsoverdracht?.........................................................................................................51
Beperkte rechten:.................................................................................................................................52
Publiekrecht..........................................................................................................................................54
De 3b-begrippen...................................................................................................................................54
Belanghebbende...................................................................................................................................57
Bestuursrechtelijke rechtsbescherming:...............................................................................................61
1. Waartegen?..................................................................................................................................61
2. Voor wie?......................................................................................................................................61
3. Hoe?.............................................................................................................................................63
Het legaliteitsbeginsel..........................................................................................................................67
Indeling van het wetboek.....................................................................................................................67
Onderscheid tussen misdrijven en overtredingen............................................................................67
Strafbaarheid: criteria...........................................................................................................................68
Strafuitsluitingsgronden.......................................................................................................................68
Strafbaarheid........................................................................................................................................69
2
,Deelnemingsvormen.............................................................................................................................69
Sancties................................................................................................................................................70
Inleiding................................................................................................................................................71
Voorbereidend onderzoek....................................................................................................................72
Strafbeschikking....................................................................................................................................75
Dagvaarding..........................................................................................................................................75
Onderzoek ter terechtzitting.................................................................................................................75
Chronologie van een zitting..................................................................................................................76
Formele en materiële vragen................................................................................................................76
Formele vragen.................................................................................................................................76
Materiële vragen..............................................................................................................................78
Leerdoelen............................................................................................................................................80
Wat is het internationaal publiekrecht?...............................................................................................80
Rechtssubjecten...................................................................................................................................80
Rechtsbronnen.....................................................................................................................................81
De doorwerking van verdragen.........................................................................................................81
Rechtstreekse werking van verdragen..............................................................................................82
Internationale organisaties...................................................................................................................82
Raad van Europa + EHRM.....................................................................................................................83
Totstandkoming....................................................................................................................................84
Instellingen:..........................................................................................................................................84
Belangrijkste rechtsbronnen.................................................................................................................84
De Europese unie..................................................................................................................................85
Besluiten van de EU..............................................................................................................................86
De Europese interne markt...................................................................................................................87
De vier vrijheden..................................................................................................................................87
3
,1A - Introductie en recht in het
algemeen
Inhoud van het vak:
Hoorcolleges (2x per week)
Weekschema
Literatuur, jurisprudentielijst en wettenklapper
MOOC: gratis versie
Verplichte tentamenstof
Tentamen: ma 23-10 15-17h / ma 29-01 08:30-10:30h
Vragen : tijdens college, evt. via mail: r.c.wind@rug.nl en d.f.osinga@rug.nl
Inl. Tot NL recht : nieuwste versie aangeraden
Jurisprudentie: Hiervan moet je de rechtsregel kennen: wat kunnen we uit die uitspraak halen en in
andere situaties toepassen? We hoeven geen zaken zelf te lezen. (Naam die wij eraan geven kunnen
koppelen aan de regel).
MOOC: Massive Open Online Course kan je vinden via de rug. Is geen verplichte tentamenstof, maar
wel leuk om te volgen naast dit vak. Opnames komen niet online vlak voor het tentamen. De MOOC
bekijken kan je het best al deze week doen.
Wettenklapper: kan ipv de SDU wettenbundel. Je mag de wettenklapper meenemen naar het
tentamen. Je mag erin arceren. NIET schrijven of coderen.
Leerdoelen
Een beeld schetsen van wat recht is en waarom men zich eraan houdt
Beargumenteren dat het recht een functie heeft
Drie manieren beschrijven waarop het recht ingedeeld kan worden
Vertellen waar het Nederlandse recht staat en hoe de rechtsbronnen hiërarchisch geordend
zijn
4
,Wat is recht?
Recht is heel ongrijpbaar.
- Celsus: Kunst van het redelijke en billijke = een rechtsbeginsel
Ars boni et aequi
- Ulpianus: Eerlijk leven, een ander niet schaden, en ieder het zijne geven
Honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere
- Kant: Vrijheid van de één in een algemene wet, moet in overeenstemming worden
gebracht met de vrijheid van een ander.
Objectief/positief recht = (1) geheel van alle geldende rechtsregels, op (2) een bepaalde plaats en (3)
een bepaalde tijd
Waarom is er recht?
Hobbes: de mens is een wolf, en Leviatam (eng zeemonster, is een grootmacht) krijgt toestemming
om recht te maken. Anders blijven we elkaar erge dingen aandoen.
Sociaal contract: wij leveren vrijheid in, in ruil voor orde en veiligheid.
Locke: we moeten geen zeemonster hebben, maar een overheid die zich zelf ook aan het recht
houdt. Er zijn burgerrechten waar de overheid niet aan mag komen. Ging in die tijd heel erg over
recht op godsdienst, maar het zijn de eerste burgerrechten die in de grondwet staan.
Rousseau: het is niet zozeer de overheid die beslist, maar de burgers samen: volkssoevereiniteit (niks
staat boven jou, je hebt de hoogste macht). Mensen kunnen hun eigen belangen opzij zetten, in het
volksbelang. Je komt zo een beetje bij het begin van een democratierechtsstaat.
Natuurrechten/mensenrechten zijn een klasse apart:
Antigone’s broer was door de koning als landverrader aangewezen. Antigone mocht daar niks aan
veranderen, maar deed dat wel. Ze begroef haar broer en werd voor de koning geroepen. Ze beriep
zich op het recht van Zeus: om begraven te worden en eervol tot je einde kunnen komen staat hoger
dan de wil van de koning.
Radbruch (rechtspositivist: gelooft alleen in positief recht, geldende regels): maakte de tweede
wereldoorlog mee, en de Neurenbergtribunalen -> switch vanaf rechtspositivisme: er zijn gevallen
waarin mensenrechten zwaarder wegen dan positief recht.
Wat voor mensenrechten zijn er? O.a.
- Meningsuiting
- Vereniging
- Protest
5
,Welke functie heeft het recht?
1. Conflict voorkomend: bijv. verkeersregels
2. Conflict oplossend bijv. strafrecht
Hoe delen we het recht in?
Objectief Subjectief
Law right
= hoe het opgeschreven staat = Hoe je er in een bepaalde situatie iets aan
kunt ontleden
Bijv. alles wat er is opgeschreven over wat Bijv. het eigendomsrecht dat ik heb over mijn
iedereen zou kunnen hebben eigen laptop.
Formeel Materieel
Vorm Materie
= manier van procedures e.d. volgen = geboden en verboden
Hoe we naar de rechter gaan Gij zult niet doden
of dat we recht hebben op een advocaat
Privaat, burgerlijk, civiel Publiek
Horizontaal Verticaal
= publiek = de overheid tegen de burger
6
,Rechtsbronnen
Verdrag = overeenkomst/wetten tussen staten of internationale organisaties (IO’s)
- maakt bindende verplichtingen voor soevereine staten
- staat boven alles (ook boven de grondwet), omdat het internationaal is.
In nationale wetgeving zit een
hiërarchie zoals hiernaast
Nationale beschreven.
Wetgeving
Rechtsbeginselen, beleidsregels
en gewoonterecht staan in de
praktijk toch vaak onder de
nationale wetgeving.
Gewoonterecht ontstaat doordat wij ons op een bepaalde manier gedragen. We gedragen ons op
een bepaalde manier, omdat we geloven dat het recht is.
= usus + opinio juris.
Vb: handjeklap op de veemarkt. Dit is een extra gebruik bovenop een mondelinge
overeenkomst, terwijl het helemaal niet nodig is.
Vb: er moet in een tweedehands auto genoeg benzine zitten om bij het volgende
benzinestation te komen.
Rechtspraak & de facto, non de iure. Jurisprudentie volgens Montesquieu: la bouche de la loi.
jurisprudentie Een rechter moet het recht interpreteren.
Jurisprudentie is de jure niet een rechtsbron, want je bent niet verplicht om
jurisprudentie te volgen. De facto (in de praktijk) is het wel een rechtsbron, want
meestal wordt het aangehouden.
Gepubliceerde Bekendgemaakte beleidsregels, bijv HR (hoge raad) Leidraad-arrest. Een rechtsbron
beleidsregels heeft een andere beleidsregel gecreëerd.
Rechtsbeginselen zijn het fundament van het recht. Ze kunnen geschreven of ongeschreven zijn. Niet
alles is te vatten in de vorige benoemde termen. Vb: gelijkheidsbeginsel, rechtszekerheidsbeginsel,
beginselen van rechtspraak (onpartijdige rechter, bestuur is gebonden aan beginselen van bestuur).
Extra: Groningen protocol levensbeëindiging doodzieke kinderen is een vb. van praktijk naar wet
7
,1B - De democratische
rechtsstaat
Leerdoelen
Uitleggen waarom we in Nederland spreken van een parlementaire democratie;
Uitleggen wat de vier de vereisten behelsen die nodig zijn voor een rechtsstaat;
Beargumenteren dat grondrechten kunnen botsen en onder omstandigheden ingeperkt
kunnen worden.
Herhaling:
6 rechtsbronnen: Nationale wetgeving / gewoonte / rechtspraak / beleidsregels / rechtsbeginselen /
verdragen en besluiten van Internationale organisaties.
De democratische rechtsstaat
Het idee van een democratische rechtsstaat is dat iedereen zich veilig voelt. De Grondwet (pas in
1848 opgesteld) draagt voor een groot deel bij aan de veiligheid en de vrijheid die we hebben. De
grondwet bevat algemene bepalingen: hij waarborgt de grondrechten en de democratische
rechtsstaat (pas in 2022 toegevoegd).
Rechtsstaat: staat moet zich ook houden aan het recht, want het recht bepaalt wat er gebeurt.
Kenmerken van de democratische rechtsstaat:
1. Legaliteitsbeginsel
2. Grondrechten rechtsstaat
3. Machtenscheiding (trias politica)
4. Rechterlijke controle
5. Direct vs indirect democratie
6. Parlementair stelsel
8
, Legaliteitsbeginsel:
1. de overheid is gebonden aan zijn eigen regels . Er is niet een koning of een machtige groepering die
de regels zelf kan bedenken. Dit gebeurt door wetten (bijv wetboek van strafvordering), of door
algemene rechtsbeginselen (bijv. rechtszekerheid, rechtsgelijkheid en vertrouwensregel)
- = beginselen die het fundament vormen voor het recht. Alle wetten zijn in overeenstemming
met deze beginselen.
- Overtreding: toeslagenaffaire. Evenredigheidsbeginsel is niet gehanteerd. De overtreding
(klein foutje in administratie) was niet evenredig met de straf (alle toeslagen terugbetalen).
2. Overheidshandelen moet een basis hebben in de wet. Als het niet in de grondwet staat, mag de
overheid iets ook niet doen.
3. Legaliteitsbeginsel in het strafrecht: art. 16GW / art. 1SR / art. 7 EVRM
- Art 16: Geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgegane wettelijke
strafbepaling.
Betekent: iets is alleen strafbaar als het vooraf al in het strafboek staat, want je moet kunnen
weten dat je de wet overtreedt.
- Art 7 EVRM. Geen straf zonder wet.
Lid 2: Je kunt wel berecht worden aan de hand van rechtsbeginselen, als er geen wetten zijn
geschreven.
o Vb: oorlogsmisdaden: dat grenswachters bij de Berlijnse muur die mensen
neerschoten naderhand toch konden worden berecht.
o Maandag is ook Radbruch besproken (rechtspositivist): in sommige gevallen moet
rechtszekerheid wijken voor het legaliteitsbeginsel.
Grondrechten (onvervreembare rechten)
Grondrechten heb je, en die kan niemand van je afpakken. Grondrechten werken over het algemeen
verticaal, want ze zijn er om de burger tegen de overheid te beschermen.
VS, 1776: Declaration of independence.
FR, 1789: Liberté, égalité
NL, 1798: Alle Leden der Maatschappij hebben, zonder onderscheiding van geboorte,
bezitting, stand, of rang, eene gelijke aanspraak op derzelver voordeelen
Grondrechten in de wet:
- Nationaal: H1 GW
- Internationaal:
9
