Beïnvloeden en veranderen van gedrag TP Jaar 2
Inhoudsopgave
Deel 1: Waarom doe je wat je doet?....................................................................................2
Hoofdstuk 1: Denken in termen van nurture.................................................................................2
Hoofdstuk 2: Leren........................................................................................................................6
Hoofdstuk 3: Behoeften, doelen en de theorie van het geplande gedrag.....................................15
Samenvatting en conclusies deel 1 (H1 t/m 3).............................................................................18
Deel 2: Het veranderen van je eigen gedrag.......................................................................19
Hoofdstuk 4: Zelfregulatie: wat is dat?........................................................................................19
Hoofdstuk 5: Zelfregulatie: het proces.........................................................................................24
Hoofdstuk 6: Synthese: zelfregulatie in de praktijk......................................................................34
Samenvatting en conclusies deel 2 (H4 t/m 6).............................................................................39
Deel 3: Het beïnvloeden van het gedrag van anderen........................................................40
Hoofdstuk 7: De beïnvloeder.......................................................................................................40
Hoofdstuk 8: Het beïnvloeden van gedrag...................................................................................48
Hoofdstuk 9: Synthese: gedragsbeïnvloeding in de praktijk.........................................................54
Samenvatting en conclusies deel 3 (H7 t/m 9).............................................................................55
1
,Beïnvloeden en veranderen van gedrag TP Jaar 2
Deel 1: Waarom doe je wat je doet?
Hoofdstuk 1: Denken in termen van nurture
Nurture = opvoeding/leerprocessen
Nature = genen
1.1 Mensbeelden
Een mensbeeld bevat ideeën over hoe je denkt dat mensen in elkaar zitten.
Je visie op de eigen en andermans ‘natuur’, bepaald niet alleen in hoeverre je denkt dat
gedrag beïnvloedbaar is, maar ook hoe je jezelf en anderen beoordeelt.
Op eigenschappen die genetisch bepaald zijn, heb je maar weinig invloed.
Eigenschappen die aangeleerd zijn, kunnen verder ontwikkeld (of weer afgeleerd)
worden.
Het verschil tussen ‘genetisch gedetermineerd’ en ‘genetisch predispositie’:
Genetisch gedetermineerd houdt in dat genen bepalend zijn bij het tot uiting
komen van eigenschappen. De omgeving heeft hier geen of nauwelijks invloed op.
Genetisch predispositie houdt in dat iemand ‘aanleg’ heeft om bijvoorbeeld
depressief te worden. Dit betekent niet dat diegene ook daadwerkelijk depressief
wordt; de omgeving heeft hier ook invloed op.
Samenvattend bepaalt het antwoord op de vraag in welke mate gedrag door genen (nature)
of door opvoeding (nurture) wordt bepaald:
- Het eigen gedrag
- Het geloof in de beïnvloedbaarheid van het gedrag van anderen
- De manier waarop het gedrag van anderen geïnterpreteerd en beoordeeld wordt
1.2 Impliciete theorieën
Impliciete theorieën zijn theorieën waar mensen zich niet bewust van zijn
Incremental theory: een geloof dat IQ te ontwikkelen is.
Entity theory: een geloof dat het IQ vaststaat en dus niet ontwikkeld kan worden.
Of je voor bepaalde eigenschappen een incremental of een entity theory hebt, heeft invloed
op hoe je tegenover het testen van die eigenschap zal staan, hoe je de testsituatie ervaart en
hoe je de resultaten van de tekst interpreteert. Voor een gedragsbeïnvloeder is dit belangrijk
om te beseffen.
Voorbeeld
Erik en Erika laten hun IQ testen. Erik heeft een incremental theory en Erika een entity
theory.
Erik gelooft erin dat het IQ te ontwikkelen is. Voor hem zou de uitslag van de test kunnen
laten zien dat hij iets harder zijn best moet doen, en raakt hierdoor gemotiveerd om
opnieuw zijn IQ te laten testen.
Erika gelooft er niet in dat het IQ te ontwikkelen is en beschouwd de uitslag van de test als
een vaststaande meting. Erika zou na de uitslag niet nogmaals een IQ-test volgen, gezien
het volgens haar nu toch een feit is dat zij dat bepaalde IQ heeft.
2
,Beïnvloeden en veranderen van gedrag TP Jaar 2
Het geloof in veranderbaarheid (incremental) versus stabiliteit (entity) beïnvloedt gedrag dat
mensen laten zien sterk.
Studenten die geloven in verandering hebben betere copingvaardigheden dan studenten die
niet geloven in verandering. De studenten die geloven in verandering zoeken vaker sociale
steun, zijn beter in het plannen, uiten hun emoties meer en vragen anderen sneller om hulp
dan studenten die niet geloven in verandering.
Het geloof in de onveranderbaarheid van intelligentie is met succes te bestrijden.
1.3 In hoeverre zijn eigenschappen en gedrag beïnvloedbaar?
De belangrijkste vraag is in hoeverre eigenschappen of gedrag beïnvloed kan worden. Ook al
wordt iets voor een (groot) deel bepaald door genen, in hoeverre kan er nog invloed op
uitgeoefend worde? Op basis van het antwoord op deze vraag kan ingeschat worden in
hoeverre beïnvloedingspogingen succesvol zullen zijn.
Lichamelijke kenmerken & prestaties
De oogkleur, de haarkleur, het geslacht, de lengte enz. Ligt al grotendeels vast bij de
conceptie. Of je ook daadwerkelijk de 1 meter 80 haalt die in je genen besloten zit,
hangt af van je ontwikkeling (bijvoorbeeld de afwezigheid van ziekten en de
aanwezigheid van goede voeding). Onder normale omstandigheden heb je weinig
invloed op dergelijke lichamelijke kenmerken.
De meeste aspecten zijn dus niet of weinig te beïnvloeden. Sommige aspecten kun je
wel degelijk (verder) ontwikkelen, ondanks dat ze voor een groot deel genetisch
bepaald zijn.
o Wat doe je met het aangeboren potentieel om bijvoorbeeld een atletische
bouw te krijgen? Hoe je eruit gaat zien is afhankelijk van je leefstijl.
Gezien het aantal bewegingsprogramma’s lijkt het in onze maatschappij soms dat
overgewicht een keuze is, maar in hoeverre is dat terecht?
Ongeveer 40% van de totale variatie in BMI tussen individuen, kan verklaard worden door
genetische verschillen. Hoewel er verschillen bestaan tussen personen in bijvoorbeeld de
snelheid van het stofwisselingsproces, kan iemand met een trage stofwisseling (waardoor
je sneller aankomt) toch slanker zijn dan iemand met een snelle stofwisseling. Uiteindelijk
is het de wisselwerking tussen aanleg, voedselinname en ‘energieverbruik’ dat je
lichaamsgewicht bepaalt.
In de afwezigheid van ernstige stofwisselingsziekten bepaalt gedrag het gewicht.
Hoewel sommige mensen genetisch gezien een voordeel kunnen hebben, wil dit niet
zeggen dat ze ook automatisch succesvol zullen zijn. Andersom kan iemand die zijn
genen niet helemaal ‘mee heeft’ alsnog succesvol worden door veel te oefenen en
door te zetten.
3
, Beïnvloeden en veranderen van gedrag TP Jaar 2
Persoonlijkheid
Uit vele studies is gebleken dat mensen een aangeboren verschil in temperament
vertonen. Onder verschillen in temperament wordt verstaan: stabiele,
vroegoptredende individuele verschillen in emotionaliteit, energie, aandacht en
volharding, reactiviteit en vriendelijkheid.
Uit onderzoek blijkt dat temperament voor 40% toegeschreven kan worden aan
genetische variëteit. Dit houdt in dat 60% van de individuele verschillen wordt
toegeschreven aan specifieke omgevingsvariabelen.
Uit onderzoek naar de stabiliteit van andere persoonlijkheidskenmerken blijkt dat
verschillen in deze eigenschappen ongeveer voor 50% verklaard worden door
genetische verschillen. Gerelateerd hieraan, is de invloed die genen hebben op de
eigenschappen van de Big Five (extraversie, neuroticisme, toegeeflijkheid,
consciëntieusheid en openheid) behoorlijk groot (40-60%).
Hoewel blijkt dat het bijsturen van persoonlijkheidskenmerken waarschijnlijk moeilijk
is, behoort dit wel tot de mogelijkheden. Mensen worden geboren met bepaalde
eigenschappen (traits). Wat ze kunnen leren door ervaring is de mogelijkheid om
controle over deze eigenschappen uit te oefenen (Hamer & Copeland).
Het veranderen van iemands persoonlijkheid is voor geen enkele gedragsbeïnvloeder
een haalbare kaart. Wel kan je personen helpen om te laten gaan met de negatieve
consequenties die zijn natuurlijke reactie soms heeft. In plaats van zijn
persoonlijkheid te veranderen, richt je je op gedrag in concrete situaties.
‘Zo ben ik nou eenmaal’ als excuus
Een persoonlijkheidsstoornis houdt in dat iemand last heeft van
persoonlijkheidskenmerken die: (a) afwijken van de populatienorm, (b) inflexibel of
star zijn en (c) leiden tot sociale en/of functionele beperkingen.
Over het algemeen kunnen we zeggen dat iemand een persoonlijkheidsstoornis
heeft als hij of zij chronisch in de problemen komt en hij of zij daar zelf (of zijn of
haar omgeving) ernstig onder lijdt. Het komt daarbij regelmatig voor dat de
persoon in kwestie zelf vindt dat het niet aan zijn of haar gedrag ligt, maar
bijvoorbeeld aan de omgeving. Persoonlijkheidsstoornissen zijn over het algemeen
vrij lastig te behandelen.
Of iemand er zelf actief iets aan wil veranderen, zal voor een deel afhankelijk zijn
van het geloof in de veranderbaarheid van ‘je persoonlijkheid’. Veel mensen
geloven dat hun karakter niet te veranderen is, en dat de rest van de wereld
daarmee maar genoegen moet nemen “Zo ben ik nou eenmaal..”
Cognitieve capaciteiten en prestaties
Wat betreft het IQ lijkt er sprake te zijn van een aangeboren potentieel. Uit onderzoek
blijkt dat het IQ voor 50-80% genetisch bepaald is. Je intelligentie moet ontwikkeld
worden. Of je volledig gebruik maakt van het aangeboren potentieel, hangt af van de
4
