Psychodiagnostiek
Samenvatting
Tilburg University
2023-2024
College 1 – gespreksvoering 1
Drie condities van groei 1
Algemene klinische vaardigheden 2
College 2 – aanmelding en klachtanalyse 3
Aanmelding 3
Klachtanalyse 5
Diagnostisch scenario 7
College 3 – probleemanalyse 8
Diagnostisch scenario 8
Probleemanalyse 8
Verklaringsanalyse 10
College 6 en 7 – observatie, intake, forensische psychologie 14
Observatie 14
Intake 15
Forensische psychologie 16
College 8 – diagnostische instrumenten 18
Onderzoeksmiddelen 18
Intelligentie 18
WISC-5-NL – kinderen 21
WAIS-IV-NL 23
College 9 – indicatieanalyse 26
Indicatieanalyse 26
Advisering 28
College 10 – diagnostisch verslag 30
Diagnostisch verslag 30
Ethische richtlijnen 32
,College 1 – gespreksvoering
Basishouding van een goede werkrelatie met cliënten = cliëntgerichte benadering (Carl
Rogers) – zelfactualisering is van belang.
- Om dat mogelijk te maken, dienen er condities te zijn en dien je in therapie deze
condities te scheppen – je moet ervoor zorgen dat de cliënt de moeilijkheid kan oplossen
en kan exploreren.
● Hulpverlener moet faciliteren en niet aandragen, cliënt moet zichzelf helpen:
o Beiden expert → psycholoog zal sturen en is expert van proces, terwijl cliënt
expert is van zijn of haar probleem, men heeft geen zin in simpel advies maar wil
geprikkeld worden.
● Therapie moet overbodig worden → je helpt het probleem niet per se weg te nemen,
maar speelt vooral in op het aanleren van probleemoplossende vaardigheden.
Drie condities van groei
- Onvoorwaardelijke positieve waardering: de cliënt als een persoon met waarde en
waardigheid zien.
● Dit kun je tonen door betrokkenheid te laten zien = op tijd voor afspraak, tijd vrijmaken,
vertrouwen respecteren.
● Inspanning doen om de cliënt te begrijpen = empathie, vragen stellen, interesse tonen –
daarbij actief luisteren zoals parafraseren en reflecteren.
● Onvoorwaardelijke aanvaarding: gedachten van cliënt niet afkeuren of goedkeuren, maar
wel serieus nemen van de cliënt, ga uit van de goede wil.
● Warmte uitdrukken en nabijheid: reduceert onpersoonlijk karakter of behandeling.
o Reflecteren op gedachten of gevoelens: “Ik ben blij dat je dat met mij kunt delen.”
o Betrekkingsniveau is de manier waarop de informatie door de cliënt wordt verteld
= beschrijven wat er in een sessie afspeelt.
o Bijvoorbeeld twijfel bij de cliënt kun je aangeven door te zeggen dat het voelt
alsof de cliënt de woorden wikt en weegt.
- Echtheid: congruentie tussen wat je zegt (inhoud) met hoe je het zegt en non-verbale
communicatie (betrekkingsniveau) – de rol tussen professionaliteit en empathisch
luisteren naar de cliënt.
● Spontaniteit moet niet ongecontroleerd gebeuren → hardop denken wat je ervaart,
hoort en ziet – op natuurlijke wijze uitdrukken hoe je iets aanhoort en dat tactvol doet.
● Openheid en zelfonthulling: laten zien of uitdrukken wat je vindt van het verhaal in
functie van de cliënt – het tonen van een emotie.
o Door openheid en zelfonthulling: mogelijkheid om perceptie op bepaald gedrag of
gedachten te doen veranderen door het te normaliseren, bijvoorbeeld laten
weten dat een klink controleren na het sluiten van de deur heel normaal is, totdat
het tot ernstig lijden leidt.
- Het moet wel matchen in intensiteit = aangeven dat je soms dezelfde gevoelens hebt als
de cliënt, bijvoorbeeld: “Ik ben ook niet alleen maar positief over mijn partner.”
1
,- Empathie: mogelijkheid om iemand te begrijpen vanuit zijn of haar belevingswereld en
dat ook laten merken.
● Openstaan voor de cliënt.
● Verbaal en non-verbaal communiceren gebruiken om empathie te tonen.
- Non-verbaal: oogcontact, naar voren leunen, naar cliënt kijken, spiegelen (matchen met
non-verbaal gedrag van de cliënt).
- Verbaal: vragen stellen vanuit belevingswereld van cliënt, jouw taalgebruik afstemmen
aan dat van de cliënt (bijvoorbeeld praten over depressieve gevoelens ipv het gebruiken
van vaktermen), praat over wat belangrijk is, refereer aan de gevoelens.
Algemene klinische vaardigheden
Niet-selectieve luistervaardigheden = actief deelnemen aan de conversatie.
- Non-verbaal gedrag (laten merken dat er geluisterd wordt).
- Verbaal volgen (“Ja, oke”).
- Gebruik van stiltes.
Selectieve vaardigheden: gaat meer in op wat de cliënt vertelt, gaat in op de inhoud.
- Vragen stellen: gesloten of open (wanneer je cliënt ruimte wil geven).
- Parafraseren: inhoudelijke boodschap van wat cliënt deelt weergeven.
- Reflecteren: weergeven van het affectieve deel van de boodschap = gevoel in de
boodschap van de cliënt.
o 5 G’s: gebeurtenis, gedachten, gevoelens, gedrag, gevolg.
- Concretiseren: zo nauwkeurig mogelijk over problemen laten vertellen = hoe en wat
vragen stellen over de 5 G’s.
- Samenvatten: inhoud samenvatten en kijken of je het goed begrepen hebt als psycholoog
(groter geheel) en of de cliënt nog moet toevoegen aan de inhoud of jouw samenvatting.
Regulerende vaardigheden: structuur brengen aan het gesprek, hoe begin je het gesprek,
hoe eindig je het gesprek.
- Openen gesprek: hoe werk jij als psycholoog, hoe lang duurt een sessie, hoe begin jij in
een sessie, wat zijn de verwachtingen van de cliënt.
- Terugkoppeling naar doelen: zorgen dat je als psycholoog doelen nastreeft.
- Situatie verduidelijken: een gesprek hebben over het gesprek bij onduidelijkheden of
misverstanden (= een metagesprek): praten over de relatie tussen de cliënt en
psycholoog.
- Hardop denken: verwoorden van de gedachten van de psycholoog over de cliënt.
- Afsluiten: verwachtingsmanagement en een samenvatting of metagesprek.
Nuancerende vaardigheden: pas later in traject veilig toepassen.
- Interpreteren: geven van een mogelijke verklaring voor gedrag, gedachten, gevoelens.
- Confronteren: aangeven wat je ziet in de cliënt zoals conflicten of gemengde
boodschappen.
- Positief heretiketteren: uiten van de interpretaties door bepaalde gedragingen in een
positief daglicht te plaatsen, bijvoorbeeld iemand is een pietje precies, maar dit
herkaderen als iemand die heel nauwkeurig is.
- Informatie geven: als je een diagnose hebt vastgesteld, uitleggen wat die diagnose
inhoudt.
2
, College 2 – aanmelding en klachtanalyse
Aanmelding
Aanmelding: opnemen van de basisgegevens van de cliënt.
- Invulling kan sterk wisselen tussen instelling: online, telefonisch contact.
- Soms is de aanmelding geen taak van de psycholoog, maar van administratie.
● Bij aanmelding: reden van aanmelding en specificeren van de rollen.
Alles gebeurt in een finance driven culture: tijd kost geld.
In de ideale situatie gebeurt alles quality driven: overal perfect de tijd voor.
- Focaal diagnosticeren is nu dus de norm: in kaart brengen van 1 deel van het probleem
en andere delen buiten beschouwing laten = richten op bepaalde onderdelen van de
problematiek en deze na elkaar behandelen.
● Stepped care: psycholoog zit wat later in het proces: eerst huisarts, dan
praktijkondersteuner (misschien al mee geholpen), generieke GGZ, dan de specialistische
GGZ (complexe problemen zoals PTSS) als generieke niet genoeg is.
Als een cliënt is aangemeld dan moeten er een aantal rollen in kaart worden gebracht.
- Betrokkene: persoon die aan traject gerelateerd is en op de hoogte wordt gesteld van de
uitkomst – heeft niet altijd recht op de uitkomst wegens privacy, bijvoorbeeld de partner.
- Verwijzer: persoon die vanuit professionele relatie de cliënt heeft gewezen op belang van
diagnostisch onderzoek – kan de cliënt niet zijn, wel bijvoorbeeld de huisarts.
- Aanmelder: persoon die met de hulpverlener contact heeft opgenomen met verzoek tot
onderzoek – zegt iets over motivatie van de cliënt, bijvoorbeeld ouders, of de cliënt zelf.
3
