Samenvatting inleiding in de gezondheidspsychologie.
Hoofdstuk 1. Een overzicht van psychologie en gezondheid.
verschillende visies op het begrip ‘gezondheid’ beschrijven. Kernwoorden: ziekte,
gezondheid, symptomen, ziekte-gezondheidscontinuüm, biomedisch model, biopsychosociaal
model
Gezondheid: positieve toestand van fysiek, mentaal en sociaal welzijn (niet alleen de afwezigheid van
letsel of ziekte) die in de loopt van de tijd varieert langs een continuüm.
Gezondheidspsychologie: Kijken enerzijds naar de relatie tussen biologische, psychische en sociale
factoren en anderzijds interactie tussen ziekte en gezondheid. Ze kijken ook naar alledaags gedrag en
leefstijl. En hoe een patiënt zich gedraagt met een ziekte.
Ze kijken naar hoe die gedragingen beter, gezonder, minder risico vol te maken en hoe mensen meer
regie over eigen leven te geven.
Doelen gezondheidspsychologie:
- Preventie van ziekte
- Stimuleren gezonde leefstijl
- Omgaan met ziekte
- Analyseren en verbeteren gezondheidszorg
- Onderzoek naar oorzaken van ziekte, disfunctioneren en gezondheid.
Het ene uiteinde van het ziekte/wellness-continuüm wordt gedomineerd door gezondheid, het
andere uiteinde wordt gedomineerd door ziekte, die tekenen, symptomen en handicaps
veroorzaken. (ziekte-gezondheidscontinuüm)
Het biomedisch model: Alle ziekten / aandoeningen kunnen worden verklaard door verstoringen in
fysiologische processen, die het gevolg zijn van letsel, biochemische onevenwichtigheid, bacteriële of
virale infectie ed. (vooral gericht op ziekte gedrag).
,Het bio-psychosociaal model: er zijn drie factoren van invloed op gezondheid. Dit was vroeger het
biomedisch model. Nu meer gericht op bevorderen en bewaken van gezondheid (preventie) en
daarnaast ook ziektegedrag. Niet enkel gericht op ziekte gedrag.
De wereld De persoon De persoon
Sociale systemen Psychologische systemen Biologische systemen
(ervaring en gedrag) (genetisch en fysiologisch
Erven van ouders, wordt bepaald
door de natuur)
- Maatschappij - Cognitie - Organen
- Omgeving - Emotie - Weefsels
- Vrienden, familie, - Motivatie - Cellen
gezin
- Gemeenschap
Het bio-psychosociaal model koppelen aan een zware verkoudheid
Oorzaken:
Biologisch: * Besmetting met virus; onvoldoende afweer
Psychologisch: * Te drukke werkzaamheden
* Onvoldoende slaap
* Ongezond gegeten
* waardoor afweer verlaagd is
Sociaal: * veel omgang met anderen; waardoor kans op besmetting verhoogd is.
beschrijven hoe de begrippen ‘gezondheid’ en ‘ziekte’ in verschillende perioden in de
geschiedenis werden opgevat
Infectieziekten (bv. Longontsteking, tuberculose, diarree en aids): zijn acute ziekten die worden
veroorzaakt door schadelijke stoffen of micro-organismen, zoals bacteriën of virussen. In een groot
deel van de wereld blijven infectieziekten de belangrijkste doodsoorzaak (lagere inkomens- en
ontwikkelingslanden). Vanaf de 20e eeuw zien we een sterke daling in aantal infecties.
De veranderingen in leefomstandigheden zoals betere hygiëne en voeding zijn enorme belangrijke
oorzaken van verandering van doodoorzaken. Ook betere preventie en medische voorzieningen.
In ontwikkelde landen is de belangrijkste doodsoorzaak: Chronische ziekten; degeneratieve ziekten
(hartaandoeningen, kanker en beroertes).
18e eeuw hadden de kolonisten veel te maken met epidemieën van infectieziekten. (pokken, gele
koorts, mazelen en griep).
Oude Griekenland en Rome: humorale theorie van ziekte. Lichaam bevat vier vloeistoffen. Als die
mix evenwichtig is, zijn we gezond.
Middeleeuwen: De kerk beschouwde mensen als een schepsel met een ziel.
De Renaissance en daarna: Wedergeboorte van cultuur, onderzoek en politiek. Meer mensgericht
dan God gericht. Lichaam en geest zijn gescheiden. Dit is de basis voor biomedisch model. Hierdoor
overwonnen ze veel infectieziekten als Mazelen en polio, door ontwikkeling van vaccins en
antibiotica.
Conversiehysterie: (Freud) symptomen zijn omgezet uit onbewuste emotionele conflicten.
Psychosomatische geneeskunde (jaren 30): De geest en het lichaam zijn er beide bij betrokken.
,Gedragsgeneeskunde (jaren 80): Twee kenmerken
1. Interdisciplinair: Breed scala van gebieden waaronder psychologie, sociologie en verschillende
gebieden van geneeskunde.
2. Behaviorisme: Gedrag van mensen komt voort uit twee soorten leren. Klassieke conditionering
(hond, bel, eten) en operante conditioneren (straffen en belonen).
Gezondheidspsychologie (1978): 4 doelen
1. Gezondheid bevorderen en behouden.
2. Ziekte voorkomen en behandelen.
3. Oorzaken en diagnostische correlaten van gezondheid, ziekte en gerelateerde disfunctie
identificeren.
4. Analyseren en verbeteren van zorgstelsels en gezondheidsbeleid.
Gezondheidspsychologie biedt directe hulp (patiënten in ziekenhuis) en indirecte hulp (onderzoek in
laboratorium.
de belangrijkste ziektematen beschrijven en gebruiken. Kernwoorden: morbiditeit,
prevalentie, incidentie
Epidemiologen gebruiken verschillende termen bij het beschrijven van aspecten van hun
bevindingen:
Sterfte: betekent dood, meestal op grote schaal.
Morbiditeit: Betekent ziekte, verwonding of invaliditeit (elk waarneembare afwijking van wellness)
Prevalentie: Verwijst naar het aantal gevallen, zoals een ziekte of personen die besmet of in gevaar
zijn
Incidentie: Verwijst naar het aantal nieuwe gevallen van ziekte, infectie of handicap gedurende een
bepaalde periode
Epidemie: Verwijst meestal naar de situatie waarin de incidentie, meestal van een infectieziekte, snel
is toegenomen.
het belang van de discipline psychologie in de problematiek rond ziekte en gezondheid
uitleggen. Kernwoorden: chronische aandoeningen, kosten van de gezondheidszorg, lifestyle
en gedrag, persoonlijkheid en ziekte
Kenmerken of aandoeningen die samenhangen met het ontstaan van een ziekte of letsel worden
risicofactoren genoemd.
Biologische factoren (genen): Erfelijkheid
Gedragsfactoren: Hartziekte: Roken, cholesterol, obesitas, beweging. Kanker: Roken, alcohol,
voeding. Beroerte: roken, cholesterol, beweging. COPD: Roken. Ongevallen: alcohol, drugs,
veiligheidsgordel.
Hoge medische kosten zijn deels het gevolg van leefstijl en de samenleving draagt de kosten via
particuliere ziektekostenverzekeringen.
Er lijkt verband tussen persoonlijkheid en ziekte. De term persoonlijkheid verwijst naar iemands
cognitieve, affectieve of gedragsmatige neigingen die redelijk stabiel zijn in tijd en situaties.
- Lage niveaus van zelfdiscipline gemeten in de kindertijd of volwassenheid hebben meer kans om
op jongere leeftijd te overlijden, zoals aan hart- en vaatziekten, dan personen met een hoog
gewetensbesef.
- Hoge niveaus van positieve emoties, zoals geluk of enthousiasme, hebben de neiging om langer te
leven dan mensen met een laag niveau van deze emoties.
, - Hoge niveaus van angst, depressie, vijandigheid of pessimisme zijn risico om vroeg te overlijden en
verschillende ziekten te ontwikkelen, met name hartaandoedingen.
Ziekte kan iemand emotioneel aanpassing en vooruitzichten beïnvloeden.
aangeven welke wetenschappen aan gezondheidspsychologie verwant zijn en wat het
verschil is tussen de verschillende vakgebieden. Kernwoorden: psychosomatische
geneeskunde, sociale geneeskunde, epidemiologie, medische sociologie en antropologie,
gezondheidswetenschappen
Psychosomatische geneeskunde: stamt uit de jaren 30. Oprichters kregen voornamelijk te maken
met medicijnen. (psychiaters).
Psychosomatisch betekent niet dat de symptomen van een persoon ‘’denkbeeldig’’ zijn, maar
betekent dat de geest en het lichaam er beide bij betrokken zijn.
Houdt zich bezig met onderlinge relaties tussen psychologische en sociale factoren, biologische en
fysiologische functies en de ontwikkeling en het beloop van ziekte.
Sociale geneeskunde: Is de schakel tussen de geneeskunde en de samenleving. Ze zijn gericht op de
interactie met de omgeving, met name preventie en organisatie van de gezondheidszorg staan
voorop. Daarbij gaat de aandacht meer uit naar (groepen van) de bevolking dan enkel het individu.
Epidemiologie: Bestudeert de frequentie van ziekten in menselijke populaties.
Spelen een belangrijke rol bij het identificeren van risicofactoren en gezondheidsverschillen.
Medische sociologie en antropologie
Sociologie richt zich op het menselijke sociale leven; het onderzoekt groepen of gemeenschappen
van mensen en evalueert de impact van verschillen sociale factoren zoals de massamedia,
bevolkingsgroei, epidemieën en instellingen. Medische sociologie is een deelgebied dat veel aan
gezondheidskwesties bestudeert, waaronder de impact van sociale relaties op de verspreiding van
ziekte, sociale reacties op ziekte, sociaaleconomische factoren van het gebruik van gezondheidszorg
en de manier waarop ziekenhuisdiensten en medische praktijken worden georganiseerd.
Antropologie omvat de studie van menselijke culturen. Medische antropologie onderzoekt
verschillen in gezondheid en gezondheidszorg tussen culturen; hoe variëren de aard en definitie van
ziekte tussen verschillende culturen? Hoe reageren mensen in deze culturen op ziekte en welke
methoden gebruiken ze om ziekte of letsel te behandelen? Hoe structureren zij zorgstelsels?
Zonder deze kennis van beide zouden gezondheidspsychologen een zeer beperkte kijk hebben.
Kennis van bovenstaande geeft ons een brede sociale en culturele kijk op de medische vraagstukken
en stelt verschillende manieren te overwegen om ziekte te interpreteren en behandelen.
Gezondheidswetenschappen
Gezondheidsbeleid onderzoekt de beslissingen, plannen en acties die worden genomen door
overheden en andere organisaties, zoals verzekeringsmaatschappijen en werkgevers, met betrekking
tot gezondheidszorg en gezondheid gerelateerd gedrag.
De gecombineerde informatie die gezondheid psychologen verkrijgen uit geneeskunde,
epidemiologie, volksgezondheid, sociologie, antropologie, gezondheidseconomie en
gezondheidsbeleid schetsen ons een breed beeld. Het beschrijft de sociale systemen waarin
gezondheid, ziekte en de persoon bestaan en zich ontwikkelen.
