Inleiding groepsdynamica Gert Alblas en Willem Vos
Hoofdstuk 1: Mensen in groepen.
De sociale psychologie is een wetenschap die zich bezighoudt met de manier waarop gedrag, gevoel,
wensen en opvattingen van mensen wordt beïnvloed door de sociale omgeving. Wederzijdse sociale
beïnvloeding is het centrale thema.
Veldtheorie van Lewin (experiment van Sherif): Het (G)edrag van een persoon is een (F)unctie van zijn
(P)ersoonskenmerken en van de kenmerken van de sociale omgeving (S). G=f(P,S)
Dit kan worden aangepast tot: (G)edrag van mensen is een functie van (P)ersoonskenmerken en van
de kenmerken van de groep (K) G=f(P,K)
Anonimiteit, besmetting en suggestibiliteit (vatbaar voor meningen van anderen) zijn volgens LeBon
de dingen die een persoon ertoe drijven om ander gedrag te vertonen in een groep.
Individualistische benadering: De groep bestaat uit individuele personen. Verklaringen voor gedrag
worden gezocht in hun opvattingen, motieven en personeelskenmerken. De groep heeft geen
eigenschappen van zichzelf, het is slechts een optelsom.
Groepsgerichte benadering: De groep heeft een eigen identiteit waardoor het gedrag van de
groepsleden wordt beïnvloed. Meer dan de optelsom. De identiteit van groepen kunnen worden
bestudeerd en de kenmerken kunnen worden vastgesteld.
Interactionele benadering: Het gedrag van de groepsleden wordt door hun persoonseigenschappen
bepaald en door de kenmerken van de groep waar ze deel van zijn. Er wordt onderzocht hoe mensen
met elkaar een groep vormen, welke eigenschappen zich in die groep ontwikkelen en hoe die
eigenschappen vervolgens weer van invloed zijn op de groepsleden.
Kenmerken van een groep: Er moet regelmatig interactie zijn tussen 2 of meer personen. Deze
personen moeten het gevoel hebben dat ze samen een groep vormen (identiteit). De personen
hebben gemeenschappelijke doelen en hebben elkaar nodig om deze doelen te bereiken
(afhankelijkheid). Groepen verschillen qua mate dat deze kenmerken aanwezig zijn. Hoe meer van
deze kenmerken hoe meer sprake er is van een echte groep.
Groepen kunnen worden onderscheiden naar hun functie voor de groepsleden, je hebt bijvoorbeeld:
Produceren; nieuwe producten ontwikkelen, maken van een film, sportprestatie, onderzoek etc.
Vrije tijd en recreatie; vakantiegroep, sportgroep, kaarten etc.
Politiek, geloof, opvattingen; kerkgenootschap, sekte, politieke partij etc.
Therapie; groepstherapie bij de behandeling van een verslaving, depressies, rouwverwerking etc.
Een groep is formeel als de leden van de groep zijn aangesteld bijvoorbeeld bij een voetbalteam of
een werkoverleg. Informele groepen ontstaan spontaan, zonder druk van buitenaf, zoals
vriendengroepen.
Reële groepen zijn in nabijheid van elkaar, bij virtuele groepen gaat de communicatie bijvoorbeeld
uitsluitend via het internet.
1
,De identiteit van een groep wordt pas zichtbaar als een groep langer bestaat en als de manier waarop
de groepsleden met elkaar omgaan in een vast en herkenbaar patroon (structuur) gebeuren.
- Communicatiepatronen: De manier waarop groepsleden met elkaar omgaan.
- Status en invloed: Bij het bestuderen van groepsgedrag is al snel duidelijk wie veel invloed heeft en
wie niet. Ongelijkheid tussen groepsleden in status en invloed is een kenmerk van groepen.
- Rollen: Groepsleden vervullen bepaalde rollen in informele en formele groepen. Bijvoorbeeld de rol
van voorzitter, verslaggever, grappenmaker, initiatiefnemer.
- Normen: Na verloop van tijd ontstaan er bepaalde normen over hoe met elkaar om gegaan moet
worden en wat wel en niet wordt geaccepteerd in de groep.
- Affectieve relaties: Er kan vriendelijk, vijandig, zakelijk etc. met elkaar worden omgegaan. Als de
affectieve relaties goed zijn wordt er gesproken van een hechte groep, ook wel een sterke
groepscohesie
Een aantal onderwerpen die in de groepsdynamica bestudeerd worden:
Hoe ontwikkelt een verzameling mensen zich tot een groep?
Wat is het eigene aan een groep en welke kenmerken bepalen dit?
Hoe beïnvloeden groepsleden elkaar?
Hoe functioneren groepsleden en hoe kan dit verbeterd worden?
Observatieonderzoek: het gedrag van mensen in groepen bestuderen door ernaar te kijken en
gedragingen te beschrijven. Hier zijn weer verschillende vormen in:
o Participerende observatie (onderzoeker is zelf deel van de groep, de uitkomst van het
onderzoek kan worden beïnvloedt door zijn eigen gedrag. Niet vooroordelen en objectiviteit
wordt lastig.)
o Observeren als buitenstaander (Er kan objectiever gekeken worden en er kan beter gekeken
worden naar het gedrag van de groep. Als de groep zich echter bekeken voelt kan er ander
gedrag getoond worden. Oplossingen zijn een one-way screen of pas onderzoek gebruiken na
gewenning.)
o Ongestructureerde observatie (Subjectieve manier van observeren. Hier legt de onderzoeker
niet van te voren vast waar hij naar wil gaan kijken. Wel vallen hem zo verschillende dingen
op. De uitslag wordt echter beïnvloed door waar hij naar kijkt of conclusies uit trekt.)
o Gestructureerde observatie (Nauwkeurig vastgelegd waar naar gekeken moet worden. Als 2
onderzoekers tot dezelfde overeenkomsten komen spreken we van
interbeoordelaarsbetrouwbaarheid.)
Survey-onderzoek: Bestudering van kenmerken van groepen d.m.v. ondervragingen over hun
gedrag en bevindingen in de groep. Dit kan met een interview of een vragenlijst.
Correlatieonderzoek: Correlatie wordt uitgedrukt in de maat r. Bij positieve samenhang nemen
beide verschijnselen toe. Bij negatieve samenhang nemen ze allebei af. Hoe hoger de correlatie
hoe sterker de samenhang tussen 2 verschijnselen
Experimenteel onderzoek: Er kan wetenschappelijk worden vastgesteld wat de oorzaken van een
bepaald verschijnsel zijn.
2
, Hoofdstuk 2: Functies van groepen en groepsontwikkeling.
Waarom leven mensen in groepen? Hier zijn verschillende verklaringen voor:
Evolutionaire en biologische verklaring; Vroeger leefden mensen in een gevaarlijke omgeving, het
was dan ook fijn om mensen om je heen te hebben. Zo kon er voor je gezorgd worden als je ziek was,
samen eten zoeken en elkaar beschermen tegen aanvallen van andere stammen etc. Organismen die
zich konden aanpassen aan hun sociale en fysieke omgeving hadden de grootste kans om te
overleven volgens het principe van survival of the fittest.
Psychologische verklaring; Mensen leven in groepen om bepaalde behoeften te bevredigen, namelijk
ergens bij horen, behoefte aan informatie en behoefte aan sociale steun en identiteit. Volgens Tajfel
en Turner bevat ons zelfbeeld een persoonlijke identiteit en een sociale identiteit. De groepen waar
we deel van uit maken hoort tot onze sociale identiteit.
Culturele verklaring; Het leven in groepsverband wordt een onderdeel van de cultuur van een
samenleving. Deze cultuur wordt doorgegeven aan nieuwe leden door opvoeding en voor te doen.
Cognitieve verklaring; Soms is de hulp van andere mensen nodig om iets te kunnen bereiken, denk
bijvoorbeeld aan een staking, een teamoverleg of het beoefenen van een teamsport. Soms is het
noodzakelijk om je bij een groep aan te sluiten om iets te bereiken, bijv. bij arbeidsorganisaties of
vakbonden. Soms is het een cognitieve overweging, zijn de doelen leuk, zijn de groepsleden leuk etc.
Er zijn 2 soorten te onderscheiden die besluiten of mensen bij een groep aansluiten of zelf een groep
vormen:
Sociaal-emotionele determinanten;
Hierbij gaat het om interpersoonlijke attractie, dus of je bij iemand in een groep wil of niet. We
vinden mensen vaak aardig die er fysiek aantrekkelijk uitzien, dit wordt gekoppeld aan goede
eigenschappen zoals leuk, betrouwbaar en vriendelijkheid. Verder voelen we ons aangetrokken tot
mensen met wie we dingen gemeen hebben, daar maken we dan ook sneller contact mee.
Tegenpolen trekken elkaar dus niet aan. Op de derde plek kan status het aantrekkelijk maken om tot
die groep te treden. Ten vierde zal vriendelijkheid van mensen kunnen bijdragen tot de vorming van
een groep (beginsel van wederkerigheid: iemand hetzelfde behandelen als ze jou behandelen).
Taakgerichte determinanten;
Mensen die dezelfde groepsdoelen of groepsactiviteiten hebben kunnen mensen ook er toe leiden
om een groep te vormen/aan te sluiten bij. Iemand kan ook eigen doelen willen bereiken, zoals het
carrière maken in de politiek. Lid zijn van een groep brengen kosten met zich mee zoals tijd en
energie. Het levert ook baten op zoals het bereiken van groepsdoelen/eigen doelen. Als er genoeg
alternatieven zijn voor een groep zal iemand de groep eerder verlaten dan wanneer deze er niet zijn.
Fasen in de groepsontwikkeling:
Soms gaan er activiteiten vooraf aan eerste bijeenkomst van een nieuwe groep, dit is vaak het geval
bij de vorming van formele groepen. Dit wordt de voorfase genoemd, hierin staat het ontwerpen van
de groep centraal.
3
