Inleiding
- Al vanaf begin 20e eeuw: aandacht wederzijdse beïnvloeding, manier waarop mensen met
elkaar omgaan, ontstaan pathogene symptomen
in psychiatrie toen: relatie tussen gezinspatronen en ontstaan psychiatrische problemen
Toen soms vanuit theo: ouders verantwoordelijk voor; bv ‘schizofrene moeder’
tot jaren 50 geduurd tot gezins/partnerrelatietherapie goed op gang.
- Lang: systeemtheorie alleen voor theoretici, want theo’s nog in
ontwikkeling/onderzoeken/uitwerken.
NU: systeemgerichte behandeling in hulpverlening heel normaal.
steeds meer aandacht interactie, communicatie, gezinsfuncties, context client etc.
- Casus Els, 13j, individueel hulpverleningstraject.
Kunnen we niet iets winnen als we systeem erbij betrekken?
Rouwverwerking oma is individuele hulpvraag Els, maar je kan ook vragen:
Probleem van omgeving die niet weet hoe ze Els moeten ondersteunen.
Probleem interactie tussen Els en omgeving die veelal probleem versterken.
- Vaak als je naar hulpverlener gaat; klachten gericht op individu, x problemen die in relatie tot
anderen staan.
client uit context gehaald en geïsoleerd behandeld/begeleid. MAAR
- Wij staan altijd in relatie tot anderen, onze omgeving en ons verleden.
- We maken als individu deel uit van complex geheel die we beinvloeden en waar we
beinvloed door worden.
- Als individu zijn we een systeem: psyche en lichaam (psyche is denken en geheugen,
lichaam is organen en cellen).
- Systeemgericht werken: gedrag/probleem/hulpvraag van cliënt wordt bezien in samenhang
met omgeving, niet geisoleerd.
dynamiek met sociale omgeving staat centraal in analyse en interventie
gaat over samenwerken met client en zijn systemen
gaat ook over samenwerken met en tussen instellingen: vertrouwen, 1 plan, 1 taal
- Nieuw zeeland: eigen kracht conferentie: lukt het gezin? Nee? Dan pas hulpverlener.
uitgaan van kracht mens en zijn omgeving
- Systeemgerichte benadering social worker vraagt ook om: zicht hebben op eigen roots en
eigen ik, m.n. bij interactiepatronen, rollen en functies binnen gezin van herkomst en
intergenerationele verhaal. Eigen persoon wsl impst instrument.
- Inhoud boek:
- Start vanuit theorie, langzaamaan richting praktijk.
- Elk H: integratie theo en praktijk
- H1: werkterrein systeemgericht social worker (definitie systeem, verschillende
systeemniveaus).
- H2: systeemtheorieën waarop systeemgericht werken is gebaseerd.
Algemene systeemtheorie, structurele, strategische en contextuele theorie.
Naast oorspronkelijke grondleggers systtheo, ook aandacht aan narratief perspectief
en oplossingsgericht werken.
- H3: gericht op gezin als systeem (wat is gezin, hoe ontwikkeld in de jaren:
benaderingen ervan en levenscyclus van gezin als systeem uitgewerkt).
- H4: communicatie en interactie; 2 basiselementen in systeem ((non)verbale commu,
interactieanalyse, gezin als communicatief/interactioneel systeem, pathologische
communicatie en interactiepatronen. Systeemgerichte gesprekstechnieken vanuit
verschillende perspectieven.
,H1: Het werkterrein van de systeemgerichte social worker
1.1 Inleiding
Systeemgericht werken:
- Beoogt een visie te zijn van waaruit we kijken naar client en onszelf als hulpverlener
- Visie resulteert in manier van werken en heeft betrekking op systeemtheoretische
uitgangspunten, zoals: communicatie, interacties, wederkerigheid, circulair proces,
(gezins)functies, regels, rollen, taken, intergenerationele patronen, narratief en de context.
systeemgericht werken hoeft niet altijd direct verbonden te zijn met gezinsgericht werken
(gezinsbehandeling) dus, maar vaak wel! Niet altijd met hele gezin en/of omgeving.
Boeckhorst (2003): ‘Systematische benadering legt nadruk op patronen in tussenruimte’.
- Deze benadering verklaart gedrag niet met psychologische/neurologische/bio factoren, maar
let op verwikkelingen van mensen en op gs die zij met elkaar doormaken.
centraal: relaties en interacties waarin visies, beelden van hoe mensen zichzelf en elkaar
(willen) zien, waar waarden en omgangscodes worden gecreerd.
- In systeemgericht werken gaan we ervan uit dat mens enkel gezien/begrepen kan worden in
context van zijn relaties.
Dit H: ‘systeem’, ‘systeemgericht werken’ en niveaus systeem uitgewerkt tot bruikbare begrippen
voor werkveld social worker.
1.2 Wat is een systeem?
- Komt van Grieks; sustèma: samenstellen/bijeenplaatsen.
- Van Dale: doelmatig geordend samenhangend geheel van bij elkaar horende dingen en hun
onderdelen; = stelsel. Andere betekenissen:
- Wijze waarop iets is ingericht en regels die dienen ter instandhouding ervan
- Geheel dat volgens een bepaald beginsel geordend, gerangschikt of ingedeeld is
- Geheel van handelingen die dienen om gesteld doel te bereiken
- (muziek) aantal bijeenhorende balken in partituur.
Bij systeem gaat het om geordende delen, die elkaar beinvloeden in meer of mindere mate van
complexiteit. Afhankelijk van subject waarop systeem betrekking heeft, wordt er definitie
geformuleerd. ESSENTIEEL: systeem is gericht op bereiken bepaald doel!
begrip systeem in wetenschap al eeuwen gebruikt in betekenis van ‘leer’ of ‘onderwerp van
beschouwing’.
DIT BOEK: definitie afgeleid van Weijenberg, 2004: (hij had niet doelgericht+circulariteit).
- Systeem wijst op eenheid, opgebouwd uit deelverhoudingen. Gaat niet alleen om delen op
zich, ook niet om geheel, maar om doelgerichte circulaire betrekkingen tussen dit alles.
- Dus delen / delen zijn eenheid / relaties tussen delen die eenheid vormen /
doelgericht / circulair. AFB
(1.3-1.6: verschillende systemen aan bod; h3: gezin als systeem).
,1.2.1 Verschillende betekenissen van systeemgericht werken volgens
Prochaska/Norcross,2003:
1. Therapievorm, waarbij niet alleen aangemelde client, maar ook personen uit directe
omgeving met wie client een duurzame relatie heeft, aanwezig zijn bij behandeling of deel
ervan.
2. Betrekking op inhoud/doel behandeling: imp doel ervan is het in beeld brengen van
wederzijdse invloed tussen individuele client en omgeving en doorbreken negatieve
interactiepatronen
doorzien van samenhang van vraag/problemen. Onderlinge relaties imp aandachtspunt
3. Systeemgericht werken heeft betrekking op circulariteit, wederzijdse beinvloeding, NIET op
oorzaak-gevolg-gedachtegoed (lineaire denken).
1.3 Het individuele systeem
Mens als systeem is een geheel;
- Opgebouwd uit cellen, zijn weer orgaan(stelsels)= menselijk lichaam, die samen met psyche
(denken/gevoel/redeneren/persoonlijkheid) de eenheid van de mens vormt.
- Mens steeds in interactie met zichzelf en subsysteem (bv orgaanstelsel): innerlijke
boodschappen (input, troughput, output) binnen eenheid van de mens + wederz beinvl.
- Vergelijking bloedsomloop: zuurstofarm bloed / verrijking bloed met zuurstof / zuurstofrijk
bloed.
Algemene systeemtheorie (Von Bertalanffy, 1968):
- Alle levende wezens gezien als open systemen; in open verbinding met omgeving.
- Voortdurend input vanuit omgeving
- Throughput in systeem bewerkt
- Output naar omgeving/uitwisseling, welke weer feedback aan systeem geeft.
Zo feedback gebruikt om systeem te veranderen/verbeteren/stabiliseren.
- Voortdurende wisselwerking/beinvloeding: circulair (Neuman): wederkerigheid in relatie
- Sprake van wederkerige relatie: wholeness (Von Bertalanffy): het totaal/de totale mens.
Gesloten systeem?
- Geen uitwisseling met omgeving; ECHTER die omgeving bestaat praktisch gezien niet.
- Dus = beperkte interactie met omgeving. (itt open systeem: intensieve interactie).
Mate van interactie kan veranderen: afb
- Entropie: open systemen raken steeds meer gesloten. Uitwisseling omgeving daalt.
Hier is meer energie nodig dan beschikbaar, waardoor systeem zich in richting van
afnemende gezondheid begeeft.
energie-uitputting: geen input meer; uiteenvallen/dood (bv als ziek).
- Negentropie: juist energie beschikbaar, waardoor systeem beweegt in richting van
toenemende gezondheid.
Zelfstabilisatie: mechanisme waarbij mens zich aanpast aan omgeving of aanpassingen in omgeving
bewerkstelligt (Verberk en merks, 2006: vuur maken of aankleden als koud).
Zelforganisatie: wanneer systeem zich niet zelf aanpast, maar structureel wijzigt (bv Inuit kan met
blote handen in kou lopen; lichaam aangepast).
, 1.4 Het subsysteem
- Dyadisch subsysteem: kleinste sociale subsysteem: 2 personen.
- Binnen gezin kennen we verschillende subsystemen: ouders, opvoeders, partners en
(oudere/jongere) kids.
In sommige culturen ook subsysteem grootouders en soms kids van verschillende biologische
ouders.
Om tot bepaald subsysteem te horen, moet je deelnemen aan communicatie + interacties.
Bij specifiek subsysteem: ongeschreven regels wie erbij hoort en wie niet + regels/normen/waarden
- Subsystemen enerzijds generationeel bepaald (grootouders, ouders, kids)
- Anderzijds (gezins)functie
Afhankelijk van rol, taken, te vervullen functie: binnen gezin kunnen enkele subsystemen
onderscheiden worden:
1. Partner-subsysteem vervult finctie intimiteit/seksualiteit
2. Opvoeder-subsysteem vervult functie opvoeden
- Kind-subsysteem vervult functie ‘geven’ Afb.
1.5 Het suprafamiliaire systeem
Met het suprafamiliaire systeem ‘familie’, bedoelt:
- Bloedverwanten tot in de 4e lijn
doelgerichte betrekkingen tussen gezinssystemen en individuen
Familieleden zijn persoonlijke sociale netwerk van gezin.
Persoonlijke sociale netwerk kan imp functie vervullen als steunbron voor gezin of individuele
gezinsleden.
- Niemand kent gezin beter dan directe familieleden: zelfde roots/cultuur/normen-waarden
soms/gezinsgeheimen. KAN helpen in hulpverlening, maar:
Familie kan echter ook veel conflicten met zich meebrengen; ga als social worker met respect om
met ieders waarheid meerzijdig partijdig
jeugdhulpverlening: rol familie laatste jaren steeds actiever.
1.6 De omgeving als systeem
Omgeving:
- Alle interne + externe factoren/invloeden die gezinssysteem omgeven.
Relatie tussen gezinssysteem – omgeving = wederkerig: beinvloeden elkaar wederzijds
Uitwisseling in vorm van input/output/feedback is dus circulair
Structurele systeembenadering (Minuchin, 1970): veel aandacht aan natuurlijke omgeving gezin;
- Hoe woont men/huis/buurt/hoe geintegreerd/banden met vrienden-kennis-collega’s etc.
deze info geeft beeld over steunbronnen/stressfactoren voor gezin
Vaak komen probs gezin ook naar buiten via omgeving (school/consultatiebureau/wijkagent).
- Mensen uit omgeving kunnen imp rol hebben in hulpverlening: vanuit steunbron werken
(Welzijn Nieuwe Stijl als richtlijn)
1.7 Het systeempentagram
Er zijn dus 5 systemen: GEEN hierarchisch onderscheid; elk moet aandacht.
- Individuele systeem CLIENT blijft centraal
- Subsysteem Plek social worker binnen verschillende systemen? Zie 1.8
- Gezinssysteem
- Suprafamiliaire systeem
