Governance and politics of the Netherlands
R.B. Andeweg & G.A. Irwin, 4e editie (2014)
ISBN 978-1-137-28993-3
1 The Country, the Nation and the State
Om Nederland te beschermen tegen water
• Vroege samenwerking bevolking ‘water control boards’ (15e eeuw) en wordt soms gezien
als de 1e democratische organisaties in Nederland en een van de oudste vormen van
democratie in Noord-Europa
Nederland heeft geen natuurlijke landsgrenzen of bergen om zich af te scheiden van de buren. Er
waren wel 3 grenzen in het Rijngebied: taal, religie en politiek wat de mensen verdeelde.
De grenzen van taal en religie
De Vrankrijker maakt een onderscheid tussen
• Structurele grenzen natuurlijke grenzen of de grenzen door de geografische positie
• Historische grenzen door het lange bestaan worden ze permanent en geaccepteerd
• Vb. De Rijn en de Maas waren structurele grenzen voor de Romeinen. De rivieren werden
een ‘snelweg’ tussen de Germaanse (noorden Nederlands) en Romeinse taal (zuiden
Frans). Scheidslijn tussen Rome-Reformatie, tussen Katholiek-Protestants.
De politieke grens
• Verdrag van Westfalen (1648) politieke grens ten zuiden van de religieuze grens na de
strijd van Nederland tegen de Spaanse overheersing van Alva
• Deze situatie bleef bestaan in de 17e en 18e eeuw, tot Napoleon overwon en het land
annexeerde
• Met het verslaan van Napoleon werd met het Congres van Vienna de Europese landkaart
opnieuw ingevuld. Nederland functioneerde als bufferstaat tegen de grote machten en het
noorden en zuiden kwamen weer samen onder het gezag van Willem I. In 1830 zou België
zich onafhankelijk verklaren, omdat ze het niet eens was met het gezag en de regels van
Willem I.
• De grenzen binnen de ‘nieuwe’ landen bleven bestaan politieke grens tussen de 2
natiestaten zorgde ervoor dat er interne verdeeldheid was en produceerde daarmee een
politieke cleavage.
o In het zuiden was België redelijk homogeen op het gebied van religie, maar verdeeld
in Franssprekend en Nederlandssprekend gebied.
o In het noorden was Nederland taalkundig homogeen (uitzondering is Friesland),
maar verdeeld in een voornamelijk protestants en katholiek gebied.
• Het Nederlandse grondgebied in Europa is sinds 1839 niet echt veranderd, uitzondering is de
Nederlands-Duitse grens na WWII. Verandering was er wel door dekolonisatie. Zie ook Box
1.1 op p.10 over de belangrijkste data in de Nederlandse geschiedenis.
1
,Nationale identiteit en politieke cultuur
Calvinisme en tolerantie
• 2 personen zijn belangrijk geweest voor de vorming van het moderne Nederland
o Johannes Calvijn Calvinistische theologie keurde een revolutie tegen een
goddeloze regering goed en daarom volgden Nederlanders deze denkbeelden.
Andere denkbeelden van Calvijn zijn ook cruciaal in de omschrijving van de
Nederlanders: “hard work, frugality, sobriety, reserve, conscientiousness, thrift,
tenacity of opinion and so on”(p.11).
o Willem de Zwijger genoemd in volkslied en zijn rol in de revolutie was zeer
belangrijk. Ook de kleur oranje die hij droeg in zijn naam Prins van Oranje, is nog
steeds belangrijk (vlag, nationaal elftal etc.)
Oprichting moderne Nederland
• De Unie van Utrecht oprichting van het moderne Nederland.
o Het land was de 1e moderne Republiek.
o De Gouden Eeuw (17e eeuw) was belangrijk, omdat de positie van Nederland sterker
werd commercie en scheepvaart nam toe, waardoor het leger uit kon breiden.
▪ De VOC was belangrijk, omdat het een van de grote koloniale machten van
de wereld werd.
▪ De Gouden Eeuw was belangrijk, omdat de traditie van openheid en
tolerantie hier zijn oorsprong vond.
• e
In de 20 eeuw een aantal belangrijke gebeurtenissen met grote impact: de Grote Depressie,
WWII, het verlies van het rijk. WWII was zeer belangrijk (en ook te zien in het feit dat 4 en 5
mei nationale feestdagen zijn)
o Zorgde voor meer steun voor een parlementaire democratie
o Afwijzing van autoritaire oplossingen die in de jaren 30 en gedurende WWII
geopperd werden als reactie op de Grote Depressie
o Waardering voor binnenlandse instituties
o Acceptatie van een grotere rol voor de staat zorgde voor de noodzakelijke
condities voor de totstandkoming van de welvaartsstaat
o Zorgde voor meer acceptatie van de verschillende groepen in de Nederlandse
maatschappij (vooral katholieken en socialisten)
De oorlog en dekolonisatie zorgde er ook voor dat Nederland een nieuw internationale plek kreeg.
In de jaren 60 werd Nederland een progressieve staat, bekend door zijn regelgeving over drugs,
prostitutie, abortus en euthanasie. Ook de liberale houding tegenover homoseksualiteit en de rol van
vrouwen is onderdeel geworden van de Nederlandse identiteit.
A nation of Joiners (schrijnwerkers)
• Nederlanders hebben een hoog gemiddelde in aantal lidmaatschappen
• Sinds eind jaren 60 zijn subculturele organisaties verzwakt, daling in religieuze organisaties is
het sterkste van een van de meest religieuze samenlevingen van Europa, naar een
samenleving met de minste religieuze aanhangers secularisatie
• ‘Silent revolution’ van materialistische samenleving naar postmaterialistisch
o Lidmaatschappen van vakbonden is sterk verminderd en in de plaats daarvan zijn de
Nederlanders lid geworden van organisaties als Greenpeace en het Rode Kruis
• Minder mensen zijn politiek actief (zie ook grafiek p.19 voor vormen politieke deelname)
2
, o Monitorial citizen niet een burger die constant politieke informatie verzamelt of
deelneemt aan politiek debat, maar iemand die, terwijl hij zich richt op zijn eigen
zaken, een oog houdt op de collectieve belangen en bereid is om in te stappen als dit
nodig is
Constitutionele ontwikkeling
• Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was een losse confederatie, met weinig in de
vorm van nationale politieke instituties macht was in handen van de individuele provincies
• In de Franse periode (1795-1813), Napoleon bestuur werd gecentraliseerd
o Nadat de Staten-Generaal niet in staat waren om een grondwet goed te keuren,
werd in 1798 een grondwet ingesteld, die in Frankrijk gemaakt was
• De transformatie van Republiek naar een monarchie werd ingezet door de Fransen en Britten
o Eerst door de Fransen doordat keizer Napoleon zijn broer Louis op de troon zette
o Daarna de Britten, doordat die op het Congres van Vienna opperden dat er een
Kingdom of the Netherlands moest komen als bufferstaat ten noorden van Frankrijk
of omdat ze de Prins van Oranje compensatie gegeven hadden omdat een Engelse
prinses haar verloving met hem had verbroken
• Ook de Belgen droegen bij aan de grondwet door het tweekamerstelsel
• Een eenheidsstaat, een monarchie en tweekamerstelsel waren fundamentele
karakteristieken sinds 1815, er waren wel grondwetswijzigingen waarvan 2 belangrijke
o 1848: introductie van directe verkiezingen en een parlementair systeem van regering
(ministeriële verantwoordelijkheid voor het Parlement)
o 1917: proportionele representatie en universeel mannenstemrecht (vrouwen 2 jaar
later)
• Na WWII werden (Duitsers begonnen hier al mee) de corporatistische organisaties
geïnstitutionaliseerd en werden karakteristiek voor de Nederlandse sociaaleconomische
beleidsontwikkeling. De corporatistische organisaties werden ook opgenomen in de
grondwet
• Voor aanpassing grondwet eerst een gewone meerderheid in beide Kamers. Na
verkiezingen is er vervolgens een 2/3 meerderheid in beide Kamers nodig
• Zie structuur Nederlandse grondwet p. 26
2 A country of minorities
3 mogelijke bedreigingen voor een stabiele regering in Nederland:
• Er is structureel geen electorale majority party
• Het bestaan van op zijn minst 2 duidelijke dimensies in de Nederlandse politiek
• De segmentatie van de Nederlandse samenleving
Minderheden
• Er is in het verleden nooit een partij geweest die een electorale of zelfs een parlementaire
meerderheid heeft behaald in Nederland
• Figuur van p.32 verdelingen binnen de Nederlandse samenleving de belangrijkste
minderheden
3
