Maaike de Kleijn Competitieve Kunsten in de Renaissance TL3V14005
Competitieve kunsten in de
Renaissance
Week 4 – Italië 16e en 17e eeuw: de tijd
van het manierisme en de nieuwe
academies
College 2: De competitie onder geleerden en de opkomst
van de nieuwe wetenschap in de 17e eeuw (Post)
Galileo Galilei (1564-1642)
Galilei werd in 1564 geboren in Pisa, waar hij medicijnen en wiskunde studeerde en
onderwees aan de Universiteit. Hij verhuisde al snel naar het Padua van de intellectuele
vrijheid, waar het onderwijs minder conservatief en op Aristoteles gericht was. Hij blijft hier tot
de publicatie van Sidereus Nuncius in 1610 werken en wordt daarna wiskundeleraar en
filosoof aan het hof van Cosimo de Medici. Pas in 1632 krijgt hij problemen met de katholieke
kerk door de publicatie van zijn boek Dialoog over de twee voornaamste wereldsystemen,
waarna hij op ernstige verdenking van ketterij huisarrest krijgt in een villa in Arcetri, waar hij
in 1642 sterft. Pas in 1737 wordt hij vanuit zijn anonieme graf overgeplaatst naar een
praalgraf in de Santa Croce in Rome, want eerder was de kerk bang geweest dat zijn graf
een pelgrimsplek zou worden.
Galilei werd herdacht door zijn laatste leerling Viviani, die op zijn eigen woonhuis een
aantal herdenkingsplakketten plaatste. Hierin wordt gesuggereerd dat het genie van
Michelangelo na zijn dood zou zijn overgegaan in Galilei, aangezien hij ongeveer rond
hetzelfde tijdstip was geboren. Hiermee speelt Viviani in op de reputatiebevestiging van
Galilei en zorgt hij dat hij niet in de vergetelheid raakt. Bovendien werd de Florentijnse
nationaliteit hiermee bevestigd en verbetert Viviani zijn eigen status als ‘laatste leerling’ van
Galilei.
Tijdens zijn leraarschap aan het hof van Cosimo werkte Galilei ook aan de
verbetering van de telescoop die in 1609 in Nederland was uitgevonden om te helpen in
oorlog en op zee. Al snel maakte hij een sterk verbeterde versie, waarmee hij dingen 20x
groter kon maken, op basis waarvan Galilei een salarisverhoging kreeg. Door de telescoop
ontdekte hij dat de maan niet perfect rond was, maar kraters had, dat er vier planeten om
Jupiter draaiden en dat de Melkweg uit meer sterren bestond dan werd gedacht. Op basis
hiervan publiceert hij in 1610 de Sidereus Nuncius, waarin hij de vier planeten de naam van
Cosimo geeft. In gedichten wordt Galilei om zijn ontdekking geroemd en vergeleken met
ontdekkingsreizigers, zoals Columbus. Galilei is volgens de dichters eigenlijk nog veel beter
dan de normale ‘aardse’ ontdekkers, want hij ontdekte de hemel, en die is natuurlijk altijd
beter.
Galilei had op verschillende punten te maken met competitie en samenwerking:
o Competitie tussen geleerden uit verschillende disciplines. Zo stonden filosofen veel
hoger op de ladder dan wiskundigen en wilde Galilei per se ook de functie ‘filosoof’
wilde hebben aan het hof van Cosimo, zodat hij ook zijn gedachtes over de wereld
en het hemelstelsel kon publiceren.
1
, Maaike de Kleijn Competitieve Kunsten in de Renaissance TL3V14005
o Competitie tussen geleerden uit dezelfde discipline. Galilei verdiende veel door zijn
reputatie, maar deed hier eigenlijk niets voor terug, wat de jaloezie van collega’s
opriep. Na de publicatie van Sidereus Nuncius bestudeerde Galilei verder en
ontdekte hij zonnevlekken, maar al snel claimde de Duitse wetenschapper Scheiner
dat hij dit al eerder had ontdekt. Galilei’s vrienden van de Accademia dei Lincei
(gebaseerd op het scherpe zicht van de lynx), die voor de bevordering van de
nieuwe wetenschap streden, hielpen hem met het omzeilen van deze claim door de
publicatie van andere werken met een mooie titelpagina, een portret, drempeldichten
en een voorwoord. Er was dus ook concurrentie tússen landen over de ontdekkingen
van bepaalde dingen.
o Samenwerking tussen geleerden uit dezelfde discipline, zoals tussen Galilei en
Kepler. Toch bestond er tussen de twee gelijkgezinden ook een bepaalde vorm van
competitie, omdat Galilei bang bleef dat Kepler iets eerder zou uitvinden dan hijzelf.
o Samenwerking tussen geleerden en artiesten, zoals tussen Galilei en Cigoli. Cigoli
hielp Galilei als een ‘spion’ in Rome, waar een groepje Florentijnen Galilei
onvoorwaardelijk steunde tegen de kritieken van andere Romeinse wetenschappers.
Bovendien schilderde hij de maan van Galilei (als imperfect) in de koepel van een
kerk, terwijl de spierwitte en perfecte maan altijd symbool had gestaan voor de
puurheid van Maria en de kerk.
o Concurrentie tussen stadstaten onderling. Elke stadstaat had zijn eigen identiteit, zo
stond Venetië bekend om haar vrijzinnigheid, vrijheid van de Inquisitie en overzeese
handel, profileerde Florence zich met haar rijke cultuur en wetenschap en ging het in
de Pauselijke staten vooral om religie en de Inquisitie. Veel ontdekkingen werden
bestempeld als ‘Florentijns’.
o Concurrentie tussen wetenschap en de religieuze orders, dus tussen Galilei en de
katholieke kerk. De wetenschap was gebaseerd op kennis van Aristoteles en de
Bijbel, waarmee alle hemellichamen perfect werden geacht. De aarde stond in het
midden van de hemel en alle planeten draaiden hierom heen. De ontdekkingen van
Galilei over de kraters op de maan ondermijnden dit beeld, waardoor hij problemen
kreeg met de conservatieve wetenschappers en de kerk. De telescoop was een
nieuw en moeilijk apparaat, waardoor de observaties niet meteen voor ‘waar’ werden
aangenomen.
o Concurrentie tussen landen onderling over wie de telescoop had uitgevonden. Zowel
Nederland, als Duitsland, Spanje en Italië claimden de uitvinding.
Galilei – Sidereus Nuncius (1610)
In de Sidereus Nuncius richtte Galilei zich aan zijn hertog Cosimo de’ Medici. Hij wil in
navolging van de Romeinen een ster naar Cosimo vernoemen, want dat is tenminste
blijvende roem, in plaats van de vergankelijke literatuur of kunst. In de Oudheid werden zelfs
alleen goden of helden vernoemd, maar de eer van Cosimo is volgens Galilei zo groot dat hij
zich nu ook bij de Romeinse goden mag voegen. Deze brief was een soort open sollicitatie
voor een leraarschap aan het hof, die Cosimo hem ook geeft. Hij heeft tijdens zijn tijd aan het
hof meer tijd om extra observaties en onderzoek naar het heelal te doen dan als leraar aan
de Universiteit. Pas op 45-jarige leeftijd brak Galilei dus door als wetenschapper!
o
2
