Samenvatting van sociologie blok 3 SPH
,Inhoudsopgave
1.1 Doelen van het boek............................................................................................................. 4
1.2 Integratie................................................................................................................................... 5
2.1 Wat is sociologie?....................................................................................................................... 5
2.2 Kritische wetenschap........................................................................................................... 5
2.3 Sociaal bewustzijn................................................................................................................. 5
2.4 Waardevrije wetenschap.................................................................................................... 6
2.5 Conclusies................................................................................................................................. 6
3.1 de mens als sociaal wezen...................................................................................................... 6
3.2 Interactie................................................................................................................................... 7
3.3 De roltheorie............................................................................................................................ 7
3.3.1 Posities................................................................................................................................... 7
3.3.2 Sociale status....................................................................................................................... 7
3.3.3 Sociaal aanzien.................................................................................................................... 8
3.3.4 Sociale structuur................................................................................................................ 8
3.3.5 Rollen...................................................................................................................................... 8
3.3.6 Rolattributen en statussymbolen................................................................................ 8
3.3.7 Rolconflict............................................................................................................................. 9
3.4 Socialisatie................................................................................................................................ 9
3.5 Sociale controle.................................................................................................................... 10
3.6 De zichzelf waarmakende voorspelling.....................................................................10
3.7 Vooroordelen en stereotypen......................................................................................... 10
3.8 Conclusies.............................................................................................................................. 11
4.1 Inleiding....................................................................................................................................... 11
4.2 Groeperingen........................................................................................................................ 11
4.3 Netwerken............................................................................................................................. 11
4.4 Samenwerkingsverbanden.............................................................................................. 12
4.5 Lichte gemeenschappen................................................................................................... 12
4.6 Referentiegroep-theorie................................................................................................... 12
4.7 Wij- en zij-groepen en etnocentrisme........................................................................13
4.8 Relatieve deprivatie en comparatieve referentiegroeperingen........................13
5.1 Inleiding....................................................................................................................................... 13
5.2 Cultuur..................................................................................................................................... 13
5.3 Elementen van cultuur...................................................................................................... 14
5.4 Cultuuroverdracht.............................................................................................................. 14
5.5 Institutie................................................................................................................................. 14
5.6 Ideologie................................................................................................................................. 15
, 5.7 Organisatiecultuur.............................................................................................................. 15
5.8 Cultuurverschillen.............................................................................................................. 16
5.9 Multicultureel Nederland................................................................................................ 16
5.10 Sociaal bewustzijn............................................................................................................ 17
5.11 Cultuur en structuur....................................................................................................... 17
6.1 Inleiding....................................................................................................................................... 17
6.2 Macht........................................................................................................................................ 18
6.2.1 Dwang.................................................................................................................................. 18
6.2.2 Gezag.................................................................................................................................... 18
6.2.3 Manipulatie........................................................................................................................ 18
6.3 Waarom willen mensen macht?.................................................................................... 19
6.4 Machtsbronnen.................................................................................................................... 19
7.1 Inleiding.................................................................................................................................. 19
7.2 Sociale ongelijkheid........................................................................................................... 19
7.3 Kasten, standen, klassen en sociale klassen.............................................................19
7.4 Is sociale ongelijkheid een probleem?........................................................................ 20
7.5 Sociale mobiliteit................................................................................................................. 20
7.6 Culturele mobiliteit............................................................................................................ 21
7.7 Sociale ongelijkheid, enkele terreinen........................................................................ 21
7.7.1 Jongeren en ouderen...................................................................................................... 21
7.7.2 Mannen en vrouwen....................................................................................................... 21
7.7.3 Werkgevers en werknemers....................................................................................... 22
7.7.4 Autochtonen en allochtonen....................................................................................... 22
7.7.5 Opleiding en sociale ongelijkheid............................................................................. 22
7.7.6 Gezondheid en sociale ongelijkheid......................................................................... 22
7.8 Geschiedenis en perspectief........................................................................................... 22
8.1 Inleiding.................................................................................................................................. 22
8.2 Sociale veranderingen....................................................................................................... 23
8.2.1 Individualisering.............................................................................................................. 23
8.2.2 Democratisering.............................................................................................................. 23
8.2.3 Solidarisering.................................................................................................................... 23
8.2.4 Technologische ontwikkelingen................................................................................ 23
8.2.5 Globalisering..................................................................................................................... 24
8.2.6 Intensivering..................................................................................................................... 24
8.3 Oorzaken van sociale veranderingen.......................................................................... 24
8.4 Beheersing van sociale verandering............................................................................ 24
, 8.5 Verschijningsvormen van sociale veranderingen..................................................24
8.6 Gangmakers van sociale verandering.........................................................................24
8.7 De wet van de remmende voorsprong.......................................................................25
Waarom dit boek?
Volgens Lilian Linders is er in onze tijd sprake van ‘verlegenheid’ om hulp te vragen. Deze
verlegenheid is niet alleen iets persoonlijks maar het is ook een maatschappelijk verschijnsel.
Volgens Linders zijn de sociale relaties in buurten de afgelopen jaren losser geworden. Bewoners
hebben een minder hechte band met hun buurtbewoners. Hulp geven wordt steeds vaker
pamperen genoemd.
Hulpverleners van nu werken individugericht, ze hechten veel waarde aan professionaliteit en
scholen zich regelmatig bij. Ze hechten aan vrijheid en professionele autonomie. Daarnaast is
groepsgedrag ook van belang.
Ze bedoelen met sociologische helikopter om afstand te nemen van jezelf en van die afstand naar
jezelf te kijken. Je moet dan je eigen comfortzone verlaten en nieuwsgierig op zoek gaan naar
andere en nieuwe wegen dus afstand nemen van bepaalde situaties en bekijken wat de
problematiek is.
Waarover gaat sociologie?
Als individu heb je te maken met maatschappelijke factoren (zweven om ons heen):
Sociale controle
Sociale ongelijkheid
Cultuurverschillen
Macht
Wij worden heel erg beïnvloed door onze sociale omgeving, eigen mening is niet een autonoom
proces.
Sociologie is de leer van de menselijke samenleving, zij bestudeert het gedrag van de
mensen in hun sociale omgeving. Sociologen onderzoeken waarom mensen zich gedragen
zoals ze zich gedragen als leden van een samenleving. Ze vragen zich af weke
maatschappelijke factoren het denken en gedrag beïnvloeden. Daarbij gaat het om
machtsverschillen, sociale ongelijkheden, sociale controle, cultuurverschillen. Ze
onderzoeken ook de manier van zorg verlenen.
Niet alleen de cliënt als individu is relevant, ook maatschappelijke structuren en ontwikkelingen om
de cliënt heen zijn van belang voor jou als hulpverlener! Inzicht hierin kan helpen om cliëntsituaties
beter te analyseren en te begrijpen. DUS: sociologie is de manier waarop mensen met elkaar
samenleven.
1.1 Doelen van het boek
1. Inzicht in het sociaal functioneren van onze samenleving
2. Sociale bewustwording ofwel inzicht in de maatschappelijke factoren die jouw gedrag
beïnvloeden
Het eerste doel is een hulpmiddel om dit tweede doel te bereiken.
3. Inzicht in de maatschappelijke factoren die het gedrag van jouw cliënten beïnvloeden
, 4. Meer kennis van actuele maatschappelijke vraagstukken
1.2 Integratie
Sociologen bestuderen het gedrag van de mens in zijn sociale omgeving. Psychologen houden zich
meer bezig met de geest van de mens. De nadruk ligt bij de psychologen dus meer op het individu
en zijn innerlijk leven, terwijl bij de sociologie de samenleving centraal staat.
2.1 Wat is sociologie?
Sociologie is de leer van de menselijke samenleving sociologie bestudeert het gedrag van de
mensen in hun sociale omgeving. Sociologen onderzoeken waarom mensen zich gedragen zoals
ze zich gedragen als leden van een samenleving.
Ze vragen zich af welke maatschappelijke factoren het denken en gedrag beïnvloeden.
De socioloog wil de samenleving inzichtelijk maken voor de mensen die er deel van uitmaken.
2.2 Kritische wetenschap
Socioloog steeds opnieuw vanzelfsprekende ter discussie stellen weinig vanzelfsprekend
Vaak zien we maatschappelijke verschijnselen als onvermijdbaar we kijken door onze eigen
bril (bestaat uit kennis, waarden en oordelen). Dat is ons referentiekader.
Een referentiekader bestaat uit iemand kennis en verklaringen van en oordelen over de
sociale werkelijkheid.
Het is een illusie dat wij zelf in vrijheid kunnen bepalen wie we zijn en hoe we ons
gedragen kuddedieren. De idealen zijn ingeprent.
Mensen nemen selectief waar en waarderen dezelfde maatschappelijke verschijnselen
verschillend helpen een handje zodat het past bij wat we al dachten.
Referentiekaders van groeperingen hebben vaak overeenkomsten.
Halo-effect = meeste mensen denken bij een positieve eigenschap, hij verder ook goede
kwaliteiten beschikt. Deze denkfout staat bekend als het halo-effect. Het is een 1 van de
talloze psychologische mechanismes die ons meestal onbewust verhinderen logisch en
rationeel te denken.
2.3 Sociaal bewustzijn
Sociologen brengen bepaalde kenmerken van de samenleving in verband met andere om op deze
wijze een beeld te krijgen van het geheel. Wat erin onszelf gebeurt, ziet Mills als een snijpunten
tussen persoonlijk levenslot, geschiedenis en sociale omstandigheden. Als we dat kunnen zien is
er sprake van sociologische verbeeldingskracht. Dus sociaal bewustzijn houdt in dacht je zicht
hebt op de snijpunten tussen je persoonlijk levenslot, geschiedenis en sociale omstandigheden.
Sociaal bewustzijn = houdt in dat je zicht hebt op de snijpunten tussen je persoonlijke
levenslot, geschiedenis en sociale omstandigheden.
Zonder sociaal bewustzijn is goede zorgverlening niet mogelijk meer greep op je leven en
minder afhankelijk van wat je overkomt.
Inzicht in het eigen sociaal bepaald denken en gedrag levert vrijheid op, je leert gedrag van
andere ook beter begrijpen.
Sociologie speelt belangrijke rol bij ontwikkelen van sociaal bewustzijn. Het roept vaak
weerstand op, vooral wanneer moeilijk is voor iemand om te laten zien. Relativeringen en twijfels
tasten deze zekerheid aan.
,Fouten bekennen is moeilijk. Vaak neiging om andere op hun fouten af rekenen en onszelf op
onze goede bedoelingen.
Sociologisch denken, het woord zegt het al, is een rationele bezigheid. Sociaal bewustzijn krijg je
door in een helikopter de aan je voorbijtrekkende samenleving inclusief jezelf te analyseren. Met
deze helikopter kun je hoog vliegen en zeer breed kijken (MACRO) of laag vliegen zodat je meer
details kunt onderscheiden (MICRO).
2.4 Waardevrije wetenschap
De sociologie heeft zich ontwikkeld tot een empirische en waardevrije wetenschap. Dat wil zeggen
dat haar theorie voortvloeit uit een systematische waarneming van feiten. Morele overwegingen
mogen geen rol spelen bij onderzoek en theorievorming.
De uitkomsten van sociologisch onderzoek en sociologische theorieën worden echter wel
gebruikt voor morele doelen doelen afhankelijk van de gebruiker.
Tegelijkertijd kan het ook een zwakte zijn omdat idealen en dromen de groei van sociaal
bewustzijn kunnen belemmeren.
2.5 Conclusies
Sociologie is een wetenschap met behulp waarvan je jouw gedrag en dat van jouw cliënten beter
kunt leren begrijpen. Daarvoor moet je wel leergierig zijn en lef hebben, want je moet regelmatig in
de sociologische helikopter stappen en bereid zijn om je comfortzones te verlaten.
Sociologie is een wetenschap die kennis verzamelt via een systematische waarneming van de feiten.
Veel van die kennis is goed bruikbaar om jouw sociaal bewustzijn te vergroten.
‘Het vermogen tot verwondering ligt aan de basis van sociologische verbeeldingskracht’.
3.1 de mens als sociaal wezen
Alles in onze cultuur is erop gericht dat wij ons aanpassen en ons werk zo goed mogelijk doen.
Mensen worden bepaald door de context. Individuele, morele overtuigingen spelen alleen in de
zeldzaamste gevallen een rol.
We zijn afhankelijk van elkaar = interdependentie:
Affectief
Economisch
Cognitief
Politiek
Het woord sociaal heeft in ons taalgebruik de betekenis van ‘bekommerd om het lot van de
medemens’. Asociaal betekent dan ‘onmaatschappelijk’ of ‘egoïstisch’. In de sociologie gebruiken
we de term in een neutrale betekenis. Het betekent ‘in interactie met anderen’.
Pyramide van MASLOW:
,3.2 Interactie
Sociaal gedrag = interactie
Veel van ons gedrag is sociaal bepaald. Weinig is uniek of puur persoonlijk.
In westerse cultuur onze uniekheid koesteren blind voor voorgeprogrammeerde gedrag. Zelfs
emoties sociaal gekleurd.
Naarmate mensen dichter bij elkaar staan of meer bij elkaar betrokken zijn, is de kans op
interactie groter. Door meer met elkaar om te gaan is de betrokkenheid gegroeid.
Ook bewust niet reageren of iemand negeren is sociaal gedrag.
3.3 De roltheorie
Ons leven is een rollenspel. De rollen leren we van kinds af aan en bestaan uit gedrag dat de
omgeving van ons verwacht. Kenmerken van ons hedendaagse cultuur zijn:
- Individuele ontplooiing
- Verantwoordelijkheid
In de roltheorie nemen de begrippen positie, sociale status, sociaal aanzien, rollen en sociale
structuur een belangrijke plaats in.
3.3.1 Posities
Een positie is de plaats in het netwerk van relaties.
- Een positie zit niet vast aan een bepaald persoon
- Toegewezen posities -> komen aanwaaien
- Verworven posities -> zelf actie voor moeten ondernemen
- Vroeger toegewezen posities grotere rol dan nu
3.3.2 Sociale status
Sociale status is de waardering die de samenleving aan een positie hecht in een relatie tot
andere posities.
- De waardering is gekoppeld aan de positie, niet aan de persoon
- Waardering is relatief
- De samenleving bepaalt de sociale status van een positie -> kan veranderen
,3.3.3 Sociaal aanzien
Sociaal aanzien is de mate van waardering die men heeft voor de wijze waarop iemand een
positie bekleedt.
Sociaal aanzien is, in tegenstelling tot sociale status, wel gekoppeld aan een persoon.
3.3.4 Sociale structuur
De relaties tussen posities vormen samen wat sociologen een sociale structuur noemen. Een
sociale structuur is de wijze waarop de posities in een samenleving of groep op elkaar
betrokken zijn. Elke samenleving, groep, of organisatie heeft een bepaalde sociale structuur.
Sommige samenlevingen en groeperingen zijn strakker gestructureerd dan andere. Dat wil
zeggen dat de eisen die aan de posities gesteld worden strikter geformuleerd zijn en afwijkingen
minder worden getolereerd, dit komt door:
Cultuur
Doel van de groepering, bij doelen die snel gerealiseerd moeten worden en waar sprake
is van grote risico’s zal de structuur meestal strakker zijn.
- Sommige samenleving en groeperingen zijn strakker gestructureerd dan andere. Dat wil
zeggen dat de eisen die aan de posities gesteld worden strikter geformuleerd zijn en
afwijkingen minder worden getolereerd.
- De mate van de structurering heeft onder andere te maken met de cultuur.
- De mate van strakheid van een structuur kan ook te maken hebben met het doel van de
groepering. Bij doelen die snel gerealiseerd moeten worden en waar sprake is van grote
risico’s zal de structuur meestal strakker zijn.
- Sociale structuren hebben de neiging om zichzelf in stand te houden maar veranderen
toch voortdurend, gevolg van tijdsgeest maar ook om dat de beoogde doelen nog niet
voldoende zijn bereikt.
- Structuurveranderingen als reorganisaties van instellingen of bedrijven hebben vaak als
oorzaak onvoldoende resultaten
3.3.5 Rollen
Een rol is het van een positiebekleder verwachte gedrag. Iedere positiebekleder hebben
andere verwachtingen. Vaak komen deze in grote lijnen met elkaar overeen maar er zijn ook
verschillen. Meestal ervaren we het spelen van rollen minder lastig dan het lijkt. We leren die
rollen vaak al van kinds af aan spelen en internaliseren ze alsof het natuurlijk gedrag is. Net als
dat van apen.
- Iedereen in onze samenleving neemt meerdere posities in
- Meestal ervaren we het spelen van rollen minder lastig dan het lijkt, leren vaak vanaf
kinds af aan.
3.3.6 Rolattributen en statussymbolen
Rolattributen zijn uiterlijkheden die nuttig zijn of dienen als herkenningsmiddel van een
rol.
Statussymbolen zijn de uiterlijkheden die verwijzen naar prestige, rijkdom, macht,
invloed, gezag en dergelijke.
- Vaak zullen de bezitters ontkennen dat er sprake is van statussymbolen
- Dezelfde uiterlijkheden kunnen zowel rolattribuut als statussymbool zijn
- Door middel van rolattributen en statussymbolen onderscheiden mensen zich van
anderen -> soms toe gedwongen
- Statussymbolen hebben de functie om anderen te laten zien wie je bent, waar je bij hoort
,3.3.7 Rolconflict
Van een intern rolconflict is sprake wanneer een persoon geconfronteerd wordt met niet
of moeilijk te combineren verwachtingen ten aanzie van een positie die hij bekleedt.
- Intern wanneer betrekking heeft tot 1 positie
- Gekoppeld aan meerdere posities is extern rolconflict
Van een extern rolconflict is sprake wanneer een persoon geconfronteerd wordt met niet
of moeilijk te combineren verwachtingen ten aanzien van meerdere posities die hij
bekleedt.
- Bij rolconflicten spelen niet alleen de werkelijke verwachtingen een rol, maar gaat ook
vaak om een persoonlijke inschatting van die verwachtingen
Bij rolconflicten spelen niet alleen de werkelijke verwachtingen een rol. Vaak gaat het ook om een
persoonlijke inschatting van die verwachtingen.
Het oplossen van rolconflicten:
Tegenstrijdige verwachtingen zoveel mogelijk gescheiden houden
Een compromis zoeken, verschillende partijen krijgen een beetje hun zin
1 van de rollen prioriteit geven
Bepaalde gedragingen voor anderen verborgen houden, je vermijdt zoveel mogelijk
negatieve sancties.
De omgeving duidelijk maken dat er tegenstrijdige verwachtingen zijn.
3.4 Socialisatie
Socialisatie = het gedrag aanleren wat van je wordt verwacht (denk aan een hipster)
Dat leren spelen van rollen noemen we socialisatie. Het doel van socialisatie is dat we ons
gaan gedragen in overeenstemming met de verwachtingen van de omgeving.
‘The looking glass selftheoie’: we zien onszelf niet zoals we zijn maar zoals we denken (of
willen) dat anderen ons zien. En vervolgens proberen we aan dat beeld te voldoen. Maar we
voldoen niet altijd aan de verwachtingen van anderen. Individuen ontwikkelen in interactie met
hun omgeving ook een eigen identiteit. Dat kan leiden tot het niet tegemoetkomen aan de
verwachtingen. Als dat vaak gebeurt en de sancties minder worden kunnen rollen veranderen.
Dat maakt samenleven dynamisch.
Bij primaire socialisatie gaat het om het leren van algemene rollen. Wanneer het om het
aanleren van meer specifieke rollen spreken we van secundaire socialisatie:
Van secundaire socialisatie is sprake wanneer het gat om het aanleren van meer specifieke rollen
(opleiding SPH).
Socialisatie is een proces dat zich over een bepaalde tijd afspeelt. Anticiperende socialisatie is
het in gedrag en houding vooruitlopen op een toekomstige rol. Door anticiperende socialisatie
kan het eigenlijke socialisatieproces gemakkelijker verlopen op het moment dat je werkelijk lid
wordt van de nieuwe groep, dus een nieuwe positie krijgt.
Collectieve rituelen zijn activiteiten die de functie hebben om de groepssolidariteit te
versterken, de waarden en normen van de groep aan te scherpen en aldus het conformisme te
vergroten.
, 3.5 Sociale controle
Onder sociale controle verstaan we het geheel van positieve en negatieve sancties dat
dient om het sociaal gedrag van mensen te beheersen en in overeenstemming te brengen
met de heersende waarden, normen en verwachtingen.
De negatieve sancties zijn zwaarder naarmate de afwijking groter is of de afwijking betrekking
heeft op belangrijkere waarden, normen, verwachtingen en doeleinden.
Angst voor uit de groep gezet te worden -> leiden tot aangepast gedrag.
Blaming the victim is het proces waarbij een dader of omstanders de schuld bij het
slachtoffer leggen.
Hoe hoger de sociale status van iemand die sanctioneert, des te groter de invloed.
Jongeren onttrekken zich graag aan de sociale controle van ouderen of andere gezaghebbenden.
De mens is niet alleen een brave rolvertolker, neem ook de ruimte om zelf te beslissen hoe hij zich
gaat gedragen.
Rollen beperken ons niet alleen in onze vrijheid, ze leveren ons ook voordelen op.
- Via rollen worden sociale gedragingen gereguleerd en zonder regulering is samenleven
onmogelijk
- Veel rollen spelen automatisch -> komt tijd vrij voor andere zaken
3.6 De zichzelf waarmakende voorspelling
Onze referentiekaders komen lang niet altijd overeen met de objectieve werkelijkheid, al beweren
we dat vaak wel.
Een zichzelf waarmakende voorspelling is een voorspelling, die werkelijkheid wordt als
gevolg van een verkeerde definitie van de situatie Selffulfilling prophecy
Soms worden zelfs bewust verkeerde voorspellingen gelanceerd om het tegenovergestelde te
laten gebeuren.
Een zichzelf vernietigende voorspelling is een aanvankelijk juiste definitie van de situatie
die leidt tot een gedrag dat voorkomt dat de aanvankelijke definitie waar wordt.
3.7 Vooroordelen en stereotypen
Mensen nemen selectief waar. Ze zien vooral datgene wat ze willen zien. Selectief waarnemen kan
gemakkelijk leiden tot vooroordelen en discriminatie. Bij selectief waarnemen wordt de
werkelijkheid vertekend, vervormd en in overeenstemming gebracht met de eigen
opvattingen en belangen. We nemen niet alleen selectief waar maar we onderhouden ook
selectief. Dat wil zeggen, we onderhouden vooral datgene wat in onze kraam te pas komt.
Selectief waarnemen, selectief onthouden en selectief reproduceren leidt vaak tot vooroordelen
en stereotypering. Een vooroordeel is een bepaalde min of meer vaste manier van denken,
voelen en handelen die een gedeelte van de sociale werkelijkheid in behoorlijke mate
vertekent. Vaak richten vooroordelen zich op een groepering van mensen. We spreken dan van
een stereotypering: een stereotype is min of meer een vaste manier van denken, voelen en
handelen ten opzichte van een groepering, die de werkelijkheid sterk vertekent.
Waarom vooroordelen een dergelijk hardnekkig leven leiden:
Ze voorkomen onzekerheid
De eenheid in de groep wordt erdoor versterkt
Vooroordelen maken duidelijk welk gedrag verwacht wordt van iemand of een groep
Gedrag (of: interactie) speelt zich af IN een sociale situatie (of: context) en wordt beïnvloed
DOOR die sociale situatie. Hoe we gedrag waarnemen, is selectief: we zien vooral datgene wat we
willen zien Dit kan leiden tot vooroordelen en stereotypering Tegengaan selectieve waarneming
1,2,3
