1Samenleving en diversiteit
Diversiteit
Hoofdstuk 3
Het ontstaan van de diverse samenleving in de Nederlandse en
Belgische context
3.1 Immigratieprocessen in Nederland en België in de 20ste eeuw
Processen van migratie zijn van alle tijden en maken deel uit van overlevingsstrategieën van
individuen en groepen mensen.
Het concept migratie gaat vaak gepaard met de termen natiestaat en grenzen. Grenzen die een
bepaald grondgebied afbakenen, waarbinnen vervolgens bepaalde wetten en regels worden
afgesproken die de burgers dienen in beschermende zin, maar ook in controlerende zin. Daarnaast
staat de natiestaat voor sense of belonging. De burgers horen bij het gebed en bij elkaar.
Migratie zou je volgens Jessurun als volgt kunnen duiden: het permanent verwisselen van vaste
verblijfsplaats van individuen en/of groepen binnen een groter geografisch gebied dan de
geboortestreek.
Migratie kan vrijwillig zijn, semivrijwillig, en onvrijwillig. Vrijwillige migratie is het permanent
verwisselen van vaste verblijfsplaats door huwelijk, gezinshereniging of behoefte aan verandering.
Bij semivrijwillige migratie migreert iemand vanwege gebrek aan werk of toekomstperspectief, uit
onvrede met de bestaande situatie in zijn land. Bij onvrijwillige migratie wordt men gedwongen om
zijn/haar eigen land te verlaten omdat er een dreiging heerst.
De klassieke economische ontwikkelingstheorie verklaart migratie van landen met een laag inkomen
naar landen met een hoger inkomen. De historisch-structurele benadering beschrijft migratie als de
mobilisatie van goedkope arbeiders naar de rijke landen. Het gaat hierbij om de ongelijke verdeling
van economische en politieke macht tussen landen in de wereld. De migratiesysteemtheorie
benadert migratie op zowel mico-, meso- en macroniveau. Migratie wordt in deze theorie
systematisch benaderd aan de hand van gedeelde geschiedenis van landen.
3.1.1 Migratie naar Nederland vanaf 1945
Na de 2e wereldoorlog en tot het eind van de 20 ste eeuw wordt er in Nederland onderscheidt gemaakt
tussen drie groepen migranten:
1. Migranten afkomstig uit oude koloniën
Indonesiërs, Molukkers (, Surinamers, Antillianen en Arubanen.
2. Arbeidsmigranten uit het mediterrane gebied
Nederland had behoefte aan laaggeschoolde arbeiders (gastarbeiders), hierop volgde
gezinshereniging.
Italië, Spanje, Portugal, Turkije, Griekenland, Marokko, Joegoslavië en Tunesië.
3. Asielzoekers en vluchtelingen
Deze drie migratiestromen hebben van Nederland een immigratieland gemaakt, dus een land waarin
het aantal mensen dat immigreert hoger is dan het aantal mensen dat emigreert.
,2 Samenleving en diversiteit
3.1.2 Migratiebeleid in Nederland vanaf de jaren 80 en de multiculturele samenleving
Begin jaren 80 begon het debat over het integratiebeleid. De permanente vestiging van de
gastarbeiders, de komst van de Surinaamse migranten en de vragen over de integratie van de
Molukkers zetten dit debat in gang. Er moest een overheidsbeleid komen dat nieuwkomers ging
helpen om te integreren in de Nederlandse samenleving.
In 1983 kwam de regering met de eerste maatregel, gericht op de verbeteringen van de
rechtspositie van de nieuwkomers, de maatschappelijke participatie en het aanpakken van de
sociale en economische achterstand.
In 1989 kwamen ze er achter dat dit overheidsbeleid voor de meeste nieuwkomers geen
verbetering van hun positie had opgeleverd. Vanaf dat moment wordt in het overheidsbeleid de
nadruk gelegd op twee aspecten: het vinden van werk en het ontwikkelen van educatieve
programma’s en verschillende maatregelen voor nieuwkomers.
In 1996 kwam als gevolg van deze maatregelen het inburgeringsprogramma tot stand.
Het migratiebeleid van de jaren 80 en 90 is uitgevoerd in het kader van wat benoemd is als de
multiculturele samenleving. Dit was een beleidsfilosofie waarin de verschillende leden van een
samenleving en de verschillende culturen op een gelijkwaardige manier naast elkaar bestaan. De
multiculturele samenleving, die niet begrepen kan worden zonder de Nederlandse verzuilingstraditie
in acht te nemen, is een navolging van het definiëren van de migranten als etnische minderheden.
Naast deze nieuwe burgers heeft Nederland aan het eind van de 20 ste eeuw ook nieuwe migranten
ontvangen als gevolg van het Verdrag van Schengen van 1992. Dit was een overeenkomst om het vrije
verkeer van personen, goederen en kapitaal mogelijk te maken.
Ook verblijven in Nederland ongedocumenteerde mensen. Ongedocumenteerden zijn in principe
uitgesloten van sociale voorzieningen, maar vaak krijgen ze steun van vrijwilligersgroepen.
3.2 Asiel in Nederland en België
3.2.1 Het Verdrag van Geneve: wat is een vluchteling, wat is een asielzoeker?
Het Verdrag van Geneve wordt ook wel het vluchtelingenverdrag werd in 1951 ondertekend door
ruim 100 landen en was gericht op de vluchtelingen als gevolg van de 2 e wereldoorlog. Inmiddels zijn
150 landen bij het Verdrag aangesloten.
Een persoon die het thuisland ontvlucht en asiel aanvraagt in Nederland of België, is in eerste
instantie een asielzoeker. Pas daarna kan aan deze persoon de status van vluchteling worden
toegekend volgens het verdrag van Geneve. Het Verdrag bevat geen artikel over het recht op
toelating.
3.2.2 Asielbeleid in België en Nederland tussen 1945 en nu
In de jaren 1950 werden er Hongaarse vluchtelingen ontvangen in België en Nederland,
Gevolgd door Tsjechen in 1968
En Chileense en Vietnamese vluchtelingen in 1970
In de jaren 1980 en 1990 is het aantal asielaanvragen sterk gestegen vanwege oorlogen in Irak,
Iran, Somalië, Afghanistan, en de politieke onderdrukking van de Koerden.
Ondanks de afsluiting van de Balkanroute naar Europa en de ondertekening van het
Vluchtelingenverdrag tussen de EU en Turkije, is de vluchtelingenproblematiek in Europa nog altijd
groot.
,3Samenleving en diversiteit
3.3 Diversiteit in de 21ste eeuw
Sinds het begin van de 21ste eeuw zijn er nieuwe migratiepatronen ontstaan die de klassieke definitie
van migratie hebben veranderd. Vroeger hield migratie in dat je permanent verwisselde van
verblijfsplaats.
Migratie heeft niet alleen een ander gezicht gekregen, het is ook complexer en diverser geworden. De
jaren 1980 en 1990 en het begin van de huidige eeuw worden getypeerd door de groei van het aantal
zogenoemde tweede- en derdegeneratieallochtonen in Nederland en België. Dit zijn de kinderen en
kleinkinderen van de arbeidsmigranten en migranten afkomstig uit de oude koloniën uit de jaren 60
en 70 die in Europa geboren zijn, van wie een deel zelfs nooit in het herkomstland van de ouders is
geweest. Tegenwoordig spreken we eerder van bijvoorbeeld nieuwe Nederlanders.
Globalisering kan gedefinieerd worden als de toenemende internationale vervlechting van de
economische en sociale relaties. De opkomst van een geglobaliseerde wereld kan niet begrepen
worden zonder te kijken naar de impact van de nieuwe informatietechnologie. Het internet heeft de
communicatie tussen mensen radicaal veranderd. De toenemende interconnectiviteit van migranten
met hun geboorteland heeft als gevolg dat steeds meer mensen niet langer door één nationaliteit of
identiteit kunnen worden gedefinieerd, dit noemen we ook wel transnationaliteit.
Een ander sociologisch concept dat helpt om de diversiteit in de 21 ste eeuw te verklaren is het concept
van transmigratie. Transmigratie verwijst naar de complexe patronen van meervoudige migratie. Dit
betekent dat een migrant niet alleen een transnationaal netwerk heeft, maar ook contact in
verschillende landen onderhoudt. Dit migratiepatroon heet ook wel een diaspora, dit is het bewegen
van grote etnische groepen die al dan niet op doorreis zich vestigen in een land.
Deze groepen zijn vaak dusdanig groot dat men niet iedereen binnen die groep kent. Dit wordt geduid
als imagined communities. Hierbij is het weer onderdeel uitmaken van de groep een belangrijk goed.
Deze nieuwe en steeds complexere en wisselende migratiestromen leiden tot een toename in
diversiteit, superdiversiteit.
3.4 Emancipatiebewegingen
3.4.1 Het feminisme
De verschillende samenlevingen in de wereld zijn op een patriarchale manier georganiseerd, mannen
en vaders nemen de dominante rol in in de maatschappij. Binnen het patriarchaat was de rol van
mannen en vrouwen strak omschreven. In deze historische context ontstaat het feminisme. Er
bestaan verschillende definities van de term feminisme.
Binnen het feminisme zijn er verschillende stromingen. In brede zin kun je zeggen dat feminisme een
denkbeeld is, een bril waardoor je naar de wereld kijkt. Het feminisme is ook een beweging dit de
machtsverhouding tussen mannen en vrouwen probeert te veranderen.
De geschiedenis van het feminisme in de westerse samenleving kent verschillende golven:
De eerste feministische golf (1850 tot 1900) had als strijdpunten het vrouwenkiesrecht, de
arbeidspositie van de vrouw en prostitutie.
De tweede golf (1965 tot 1980) richtte zich op arbeid en rechtspositie, onderwijs, machts- en
besluitvormingen, ene nam radicale stellingen in over het vrouwelijke lichaam, seksualiteit en
relaties. Deze golf werd gevormd door de babyboomers die zich hadden ingezet voor de
democratisering van de universiteiten, de hippies die hadden gevochten voor de vrede.
De derde golf (1990 tot nu) is een hernieuwde vorm van feminisme. Het idee van een vrouwelijke
universele identiteit is veranderd in een diversiteit van interpretaties en stromingen over wat
feminisme is en doet.
, 4Samenleving en diversiteit
3.4.2 De LHBT beweging
Net als het feminisme is de LHBT een beweging die actie voert voor gelijke rechten. Daarnaast is het
ook een denkbeeld dat zich verzet tegen de traditionele maatschappelijke visie van een wereld van
mannen en vrouwen die heteroseksueel zijn en zich identificeren met het geslacht waarmee zij
geboren zijn. Homoseksualiteit is van alle tijden, ook de mate van acceptatie is altijd wisselend
geweest. Tot 1973 stond homoseksualiteit als psychiatrische stoornis vermeld in de DSM, en in 1990
schrapte de Wereldgezondheidsorganisatie homoseksualiteit van de internationaal gehanteerde lijst
van ziekten. De strijd van de LHBT-beweging in Nederland kent verschillende mijlpalen. In eerste
plaats de strijd voor gelijke rechten, daarna de zichtbaarheid en de acceptatie, en daarna het
verkrijgen van burgerrechten.
In de Vlaamse context maakte de zogenoemde holebi-beweging zijn eerste stappen met de eerste
homoclub. Twee andere mijlpalen waren de aanvaarding van burgerrechten en het recht op adoptie
voor homostellen.
3.4.3 Etnische zelforganisaties in Nederland en België
Een deel van de arbeidsmigranten koos ervoor om na de crisis en de wervingsstop terug te gaan naar
hun land van herkomst. Voor het deel dat hier nog wel bleef, werden gebedsruimten, moskeeën,
islamitische scholen etc. opgericht. De institutionalisering van de islam in Europa was begonnen.
De opkomst van de postkoloniale migranten heeft ook een grote impact gehad op de opkomst van de
migrantenorganisaties. Net als bij islamitische organisaties was er niet alleen een behoefte aan
expressie van de eigen identiteit, maar speelden ze ook een rol in het integratieproces vanaf de jaren
80. Tussen de verschillende migrantenorganisaties bestaat er een grote diversiteit een achtergronden
en doelen, maar desondanks kunnen we twee typen migrantenorganisaties onderscheiden:
- De identiteitsgerichte organisaties -> migranten ondersteunen in de samenleving, zich thuis voelen.
- De instrumentele organisaties -> willen een doel bereiken of vertegenwoordigen de belangen.
De migrantenorganisaties hebben een verbindende en overbruggende functie.
De meeste huidige Vlaamse migrantenorganisaties hebben zich georganiseerd in het
Minderhedenforum. Het Minderhedenforum wordt door de Vlaamse regering erkend als een
organisatie die de participatie van minderheden in de samenleving bevordert. Het forum houdt zich
bezig met beleidsadvies rond verschillende thema’s die migranten raken.
