Beleid in beweging (Bekkers)
Hoofdstukken: 1, 3, 4, 6 en 9.
Deel 1- Achtergronden en benaderingen
Hoofdstuk 1- Politiek, beleid en sturing: een positiebepaling
1.1 Inleiding
De essente an politek en beleid ooudt in dat oet gaat om de aanpak an maatscoappelijke
raagstukken die niet alleen erscoillende belangen an erscoillende partjen raakt, maar die ook
betrekking oeef op de afweging an bepaalde waarden die we als samenle ing belangrijk acoten.
De Nederlandse poldercultuur is een tradite an politeke besluit orming, waarin door middel an
ge en en nemen, door middel an samenwerking en compromis orming, getracot wordt om
politeke beslissingen an draag lak te oorzien.
1.2 Politiek, beleid en sturing
Politek oeef betrekking op de raag ooe een samenle ing als gemeenscoap in staat is om de
problemen waarmee deze samenle ing wordt geconfronteerd op een be redigende manier aan te
pakken (Stone, 2003). Het gaat om oet toebedelen an waarden ( rijoeid, solidariteit, eiligoeid,
efficiency en gelijkoeid) oor de samenle ing als geoeel (Easaston). Het gaat ook om de raag oor wie
deze afweging an waarden wordt gemaakt, en oet gaat te ens om oet oplossen an een
erdelings raagstuk in de context an scoaarste. Politek gaat ook om de raag waarom een
dergelijke beslissing genomen moet worden. Om beslissingen te kunnen nemen is oet belangrijk dat
politeke keuzeprocessen oldoen aan een aantal spelregels, deze zijn astgelegd in de grondwet, in
erdragen en in weten.
De representate e democrate is een dergelijke insttutei Easen insttute die bepaalde organen,
spelregels en praktjken kent, oeef de mogelijkoeid belangen en waarden tegen elkaar af te wegen
en besluiten te nemen die – omdat ze zijn genomen olgens de spelregels – als gezagoebbend
worden er aren, b . de representate e democrate.
De politek kan niet altjd de zorg dragen an de toebedeling an waarden. Easr zijn drie soorten
allocatemecoanismen
- Staat
In dit ge al indt allocate plaats door een beroep te doen op de autoriteit an de o eroeid.
In de wet- en regelge ing is astgelegd welke organen an de staat welke be oegdoeid
oebben gekregen om te bepalen wie wat krijgt, met welk be oegd resultaat en met welk
gezag. Easen beroep op dit allocatemecoanisme wordt erdedigd door een aantal mote en
oor o eroeidsingrijpeni tegengaan marktmperfectes (kartel- en monopolie orming),
producte an collecte e goederen en diensten, producte an zogenoemde
bemoeigoederen, negate e externe efecten marktwerking en realiseren bepaalde gewenste
efecten.
- Markt
Vraag en aanbod bepalen welke soorten goederen worden aangeboden. Liberalisering en
marktwerking oebben ertoe geleid dat steeds meer (quasi)collecte e goederen, zoals de
sociale zekeroeid, ia de markt worden aangeboden.
- Gemeenschap
, Vroeger oad elke zuil een eigen gemeenscoap waar specifeke oorzieningen oor in oet
le en werden geroepen. Door ontzuiling is dit erleden tjd. Nu zien we ‘gemeenscoap’ als
allocatemecoanisme bij communautaristscoe stromingen. Zij onderstrepen oet belang an
zelforganisate. Door bezuinigingen wordt er een steeds groter beroep gedaan op oet
zelforganiserend ermogen an de samenle ingi denk aan oulp oor zieke buren en oet
rijwillig buurtwacoten.
-Beleid is de stolling an waarden die we als samenle ing
belangrijk acoten, oet oeef een politeke grondslag. Het is de
planmatge uitwerking an bepaalde doelstellingen met beoulp
an bepaalde middelen in een bepaalde tjds olgorde. o ens
omscorijf beleid als de oornemens, keuzes en actes an één of
meerdere bestuurlijke instantes, gericot op de sturing an
bepaalde maatscoappelijke ontwikkelingen.
-Sturing is de doelgericote beïn loeding an de samenle ing in een bepaalde context. Door middel
an oet uit oeren an beleid probeert de o eroeid bepaalde ontwikkelingen te beïn loeden die de
politek oor ogen oad. Aan een bepaald beleidsprogramma en de inzet an bepaalde
beleidsinstrumenten liggen ook allerlei op atngen ten grondslag o er de wijze waarop een
o eroeid kan en mag sturen en die iets zeggen o er de rol en posite an de o eroeid in de
samenle ing. Op atngen die ook erwijzen naar bepaalde waarden waar oor oet noodzakelijk is
dat een o eroeid deze beoartgt. Hiermee zijn politek, beleid en sturing met elkaar erbonden
(zie fguur).
eleid staat niet op zicozelf, maar genereert een aantal processen. Deze lopen in de praktjk door
elkaar. De beleidscyclus
Agenda orming -> beleidsontwikkeling -> beleidsbepaling -> beleidsuit oering -> beleidse aluate
Agenda orming De ertaling an een maatscoappelijk probleem in een politek probleem.
eleidsontwikkeling Het opstellen en uitwerken an plannen om de problemen op te lossen.
eleidsbepaling esluiten nemen o er de opgestelde plannen.
eleidsuit oering Uit oeren plannen.
eleidse aluate Eas alueren plannen.
Easr is sprake an een leerproces wanneer de cyclus rond gaat en er weer nieuw beleid wordt ge ormd.
1.3 Beleid in soorten en maten
Onderscoeid tussen soorten beleid olgens Snellen (1975)
- Insttutoneel beleid
Het gaat om de inricotng an formele erooudingen tussen organisates in een bepaalde
beleidssector en de toebedeling an taken, erantwoordelijkoeden en be oegdoeden.
Doorgaans gaat oet om beleidsprogramma’s die gericot zijn op oet inricoten of oerinricoten
an stelsels, de posites an organisates en partjen in dit stelsel en de relates tussen oen.
- Strategisch beleid
Gericot op oet nemen an maatregelen die gericot zijn op oet eiligstellen an oet
oortbestaan an een organisate ten opzicote an actoren in oaar omge ing die op korte
termijn en recotstreeks oet oortbestaan an een organisate kunnen beïn loeden. Easr wordt
gekeken naar de efect iteit, efficiency en legitmiteit an organisates.
- Tactsch beleid
, Gericot op oet formuleren an criteria op grond waar an bepaalde organisatoriscoe
oulpbronnen, zoals budget of informate, o er bepaalde organisates of
organisateonderdelen moeten worden erdeeld. Het gaat dan ooral om de raag wie deze
oulpbronnen krijgt toebedeeld.
- Operatoneel beleid
Gericot op oet ge en an instructes en ricotlijnen met betrekking tot de concrete uit oering
an bepaalde beleidsprogramma’s of wet- en regelge ing. Het gaat ooral om de raag ooe
bepaalde beleidsdoelstellingen gerealiseerd moeten worden. ij oorbeeld ricotlijnen die
aange en ooe een beleidsmedewerker bepaalde criteria moet interpreteren.
Onderscoeid tussen soorten beleid olgens Lowi (1972)
- Explorerend beleid
Easxplorerend beleid is gericot op oet erwoorden an een isie, dat mensen rijp moet maken
oor een nieuwe aanpak. eleid dat partjen moet mobiliseren om mee te denken, zonder
dat de doelstellingen an oet te oeren beleid al bekend zijn. Het gaat eeleer om een
denkricotng.
- Verdelend beleid
Gericot op erdeling an oulpbronnen (recoten, plicoten, subsidies en informate) o er
partjen. ij oorbeeld criteria op basis waar an peuterspeelzalen geld krijgen.
- Herverdelend beleid
Gericot op oerscoikken of corrigeren an de bestaande erdeling an oulpbronnen o er
partjen, omdat de bestaande erdeling als ‘onrecot aardig’ wordt bescoouwd. ij oorbeeld
posite e discriminate.
- Regulerend beleid
Gericot op oet dwingend oorscorij en en controleren an bepaalde act iteiten die moeten
worden ondernomen om bepaalde doelstellingen te realiseren. ij oorbeeld normen oor
oet erkrijgen an een bouw ergunning.
- Faciliterend beleid
Gericot op oet ondersteunen an bepaalde als wenselijk geacote doelstellingen zonder dat
deze doelstellingen dwingend worden opgelegd. ij oorbeeld glasbakken of
olwasseneneducatebeleid.
- Stmulerend beleid
Gericot op oet prikkelen an mensen of organisates om een bepaald, als gewenst gedrag aan
de dag te leggen, waardoor bepaalde waarden die de politek belangrijk acot te realiseren.
Geprobeerd wordt om indi iduele afwegingen an mensen en organisates te beïn loeden.
ij oorbeeld fnanciile prikkels of accijnzen.
- Consttuerend beleid
Gericot op oet opricoten an insttutes en organisates die bepaalde taken oor oun rekening
gaan nemen.
Niet elke orm an beleid zal te classifceren zijn. Men classifceert met name om te kijken of beleid
niet contro ersieel is. Insttutoneel, strategisco en allocatef beleid zijn politek ge oeliger dan
, operatoneel beleid. nant bij deze drie soorten beleid gaat oet om de raag ‘wie krijgt wat, waarom
en ooe eel?’ en oierdoor zullen de bestaande situates eranderen, wat soms niet op eel applaus
kan rekenen. Het type an beleid ertelt ons dus iets o er de mate waarin beleid ge oelig is oor
strijd. Ze ertellen ons ook iets o er de soort maatscoappelijke raagstukken die om een bepaalde
aanpak raagt en kennis die oier oor nodig is.
Hoofdstuk 3- Benaderingen van beleid
eleid bestaat in allerlei soorten en maten en is ten ge olge an allerlei maatscoappelijke
eranderingen oortdurend in beweging. De wijze waarop we naar beleidsprocessen kunnen kijken,
arieert met oet perspectef dat we wensen te oanteren. Het gaat in dit ooofdstuk om oet analytsco
onderscoeid tussen erscoillende benaderingen an beleid.
3.2 Een vergelijkingsmodel
In oet boek worden ier benaderingen an beleid en beleidsprocessen bescore en
- Ratonele benadering. Accent ligt op oet bereiken an de doelstellingen op grond an kennis
en informate. Meer weten le ert olgens deze benadering een beter beleid op.
- Politeke benadering. Accent ligt op de macotsstrijd tussen allerlei belangoebbende partjen.
Steun en draag lak zijn dan ook essenteel oor oet succes an oet te oeren beleid.
- Culturele benadering. eleid wordt ooral gezien als een zinge ingsproces. Succes ol beleid is
beleid dat oor alle betrokken partjen een gedeelde betekenis oeef.
- Insttutonele benadering. eleid wordt ooral gezien als door bepaalde regels, praktjken en
insttutes ge ormd beleid. Succes ol beleid is beleid dat oldoet aan en aansluit bij de
gegroeide praktjken of deze juist weet te doorbreken.
Het olgende analysemodel wordt gebruikt om de benaderingen te ergelijken
- Dominant verwerkingsmechanisme. nelke erklaring wordt er gege en oor de aard en oet
erloop an beleidsprocessen?
- Het mens- en wereldbeeld. Op welke wijze functoneert en samenle ing?
- De instrumentate. nelke instrumenten oebben de oorkeur en ooe moeten deze worden
ingezet?
- De beoordeling. nat zijn rele ante beoordelingscriteria om te stellen of beleid succes ol is?
- De rol van kennis, informate en ICT.
- Het verloop van het beleidsproces.
- De rol van politek
3.3 De rationele benadering van beleid
Dominant Doelratonaliteit, ofewel oet realiseren an doelstellingen. ,inaal denken
erklaringsmecoanisme doeleinden en middelen ormen de grondtructuur oor beleid.
nereld- en mensbeeld Het mensbeeld in de ratonele benadering is de Homo economicus.
Kenmerkend oor de oomo economicus is dat er sprake is ani
- Easen erzameling gespecifceerde doelstellingen die in een
oiirarcoiscoe relate tot elkaar staan. Easr is een onderscoeid tussen
doelstellingen en subdoelstellingen.
- Easen erzameling middelen waar an beredeneerd kan worden
waarom zij bijdragen aan de realisate an de doelstellingen.
- Easen oeldere inscoatng an de te erwacoten efecten in termen
an kosten en baten.
- Heldere criteria op basis waar an keuzes gemaakt worden.
- Easen keuze die gebaseerd wordt op doelmaximalisate.