Hoorcollege aantekeningen Rechtsgeschiedenis
Week 1 Totstandkoming Corpus iuris
Wat is het?
- Letterlijk: het ‘geheel van het wereldlijke (Romeinse) recht’
- Wetgeving van de Romeinse keizer Justinianus (482-565)
- Hij leefde in de zesde eeuw na christus in Constantinopel
- De benaming Corpus Iuris Civilis is later ontstaan
- De tegenhanger van het wereldlijke recht is het kerkelijke recht, deze heet Corpus Iuris Canonici
Plaats in de geschiedenis
- Het is het eindpunt van een lange rechtsontwikkeling in de Oudheid (450 voor Chr. – 6 e eeuw na
Chr.)
- Romeinse rijk stort in Corpus raakt voor een groot deel in vergetelheid (6e tot 11e eeuw)
- Eind elfde eeuw worden ze weer herontdekt, men gaat er in onderwijzen in andere steden en
landen Eerste juridische faculteiten
- Vormt basis voor Europese rechtswetenschap (12e tot 18e eeuw)
- Voorgangers wilden wetten al vastleggen, maar alleen Justinianus is het gelukt
- Eerste leven van het Romeinse recht Corpus Iuris
- Gelding als (additionele) rechtsbron (vanaf receptie = doordringen van het Romeinse recht in de
praktijk), gebeurd door heel Europa met uitzondering van Engeland niet overal even sterk
- Het Corpus geldt nog steeds
Hoofd met 2 gezichten
- Corpus Iuris wordt vergeleken met Janus (= bescherm god van al het begin en overgang van het
einde), deze wordt afgebeeld met 2 gezichten (1 gezicht verleden, 1 gezicht toekomst)
- Niet alleen het uitgangspunt van het westerse rechtswetenschap, maar ook de afsluiting van de
rechtsontwikkeling van de oudheid
Wat zijn de onderdelen?
,Wetgevingsproject van Justinianus:
- Codex Vetus (529) compilatie van keizerlijke constituties (leges), deze was er al maar moest
van Justinianus opnieuw
- Digesten (533) het oude juristenrecht (ius)
Het oude juristenrecht (ius)
Adviezen uit klassieke periode (0-300 na Chr.)
Casuïstische teksten, geen algemene regels, maar concrete oplossingen voor concrete
situaties
Ulpianus libro quadragensimo primo ad Sabinum een jurist (ulpianus) geeft advies op werk
van een andere jurist (Sabinus)
Principium: het begin
D: Digesten
D.9.2.24 boek 9 titel 2 lex 24
Zo herken je de digesten
Verzameld door compilatoren
Voorzien van interpolaties (= Justinianus had opdracht gegeven om de tekst aan te passen
naar de tijd) aangevuld, ingekort, aangepast als je dit weghaalt zou je de klassieke tekst
naar voren kunnen halen, dit is wel moeilijk
Opbouw Digesten
- 50 boeken
- Boeken onderverdeeld in titels (ieder met eigen onderwerp)
- Titels onderverdeeld in fragmenten of leges (ieder met eigen inscriptie)
- Fragmenten soms onderverdeeld in paragrafen
- Instituten (533) het leerboek, door Tribonianus, Dorotheus en Theovulus
Beschrijvend boek, want het is dus een leerboek
Algemene beginselen en uitgangspunten
Kracht van de wet
Instituten of Elementa
- Leerboek
- Kracht van de wet
- Naar model van de instituten van Gaius (midden tweede eeuw)
INST.: instituten
Inst. Komt voort uit Gaius, we zien dat deze zijn aangepast en aangevuld door de compilatoren. Ook
zien we dat er dus onderverdelingen zijn in de termen (condictio vs, condictio indebiti)
,Opbouw van de Instituten of Elementa
- Boek I: Rechtsbronnen en personen- en familierecht
- Boek II: Goederenrecht en erfrecht
- Boek III: Vervolg erfrecht en overeenkomsten
- Boek IV: Delicten en procesrecht
- Codex Justinianus (534) vervangt de Codex Vetus (529)
Na de Digesten en Instituten komen er tegenstrijdigheden, Vetus verouderde. Justinianus vaardigt
50 constituties uit om deze weg te werken. Zo komen we bij Codex Justinianus.
Codex Justinianus
- Vervangt de Codex Vetus van 529
- Niet zoals de Digesten en de Instituten als één constitutie uitgevaardigd: constituties behouden
eigen rechtskracht (Const. Haec 2) bij tegenstrijd, moet je kiezen voor de latere regeling, die
zet de oude aan de kant
- Verschillende soorten constituties:
Rescripten (antwoorden op een verzoekschrift)
Decreten (keizerlijke uitspraak)
Edicten (keizerlijke verordeningen)
Mandaten (instructies voor ambtenaren)
IMP.: Keizer + naam erachter herken je keizerlijke recht
Opbouw van de Codex Justinianus
- Boek I: Kerkelijk recht, rechtsbronnen, de kanselarij
- Boek II-VIII: Privaatrecht
- Boek IX: Strafrecht
- Boek X-XII: Belastingrecht en bestuursrecht
Wat zijn de onderdelen van de Corpus Iuris?
1. Digesten (533)
2. Instituten (533)
3. Codex Justinianus (534)
Novellen
- Constituties van Justinianus (534-565)
- Meestal in het Grieks
- Hij heeft na de uitvaardiging van de Codex Justinianus, nog wel keizerlijke constituties
uitgevaardigd. Het recht is namelijk in ontwikkeling.
Analyse Digesten tekst
Duplex interpretatio
1. Teksten interpreteren in hun Justiniaanse context, zoals Justinianus ze heeft bedoeld als bepaling
van zijn wetgeving.
2. Teksten interpreteren in de oorspronkelijke context van het klassieke recht (die context
reconstrueren en teksten ontdoen van interpolaties).
, - Digesten
- Boek 9, titel 2, lex 24
Vierstappenplan:
Analyse van D.9.2.24:
Dit is nog duidelijker bij een gewonde slaaf verwijst naar fragment 23, dit is geen feit.
Wat is er gebeurd? iemand heeft bekend dat hij de slaaf heeft verwond en deze is niet verwond
Stap 1 (feiten): ‘’iemand heeft bekend dat hij de slaaf heeft verwond en deze is niet verwond.’’
Stap 2 (rechtsvraag): staat er niet, de vraagtekens kloppen niet. Deze vinden we hier niet, dit zijn
namelijk retorische vragen. (vaak niet in de digesten tekst)
Stap 3 (oplossing): geen oplossing in deze tekst. De vraag hier is welke actie kunnen/moeten we
instellen. hieruit kun je vaak als de rechtsvraag halen.
Stap 4 (beredenering): welke juridische criteria worden genoemd? De juridische criteria worden hier
bevraagd. ‘’welke verwondding zouden wij dan op geld moeten waarderen? En van welke periode
zouden we dan moeten uitgaan?’’.
Kennisclip week 1
- Actio of actie vordering van de eiser tegen de gedaagde
- Ieder delict heeft vordering met eigen naam
- Diefstal actio furti of diefstalvordering
- Zaaksbeschadiging actio legis Aquiliae of vordering op grond van lex Aquilia
- Krenking (= opzettelijke belediging) actio iniuariarum of krenkingsvordering
In sommige casussen zijn er geen benoemde delictsvordering, maar actio utilis of actio in factum.
waaraan zijn die termen ontleedt & waar komen ze vandaan?
Herkomst: formule-proces uit de klassieke periode (0-300 na Chr.) meest gebruikelijke manier van
procederen
- Actio was in die tijd niet vordering, maar rechtsmiddel, formule uit het edict (formules waarin
was vastgelegd wat de rechter diende te onderzoeken) van de pretor.
- Voor de afzonderlijke delicten, waren er afzonderlijke acties, met een eigen formule.
