Hoofdstuk 1: wat is gezondheid?
Perspectieven:
1. Visie op ziekte, lichaam, geest
2. Lekentheorieën
3. Deskundigen
4. Cultuur
5. Leeftijd (zelfstudie)
Gezondheid: een toestand van evenwicht tussen lichamelijk, psychologisch, emotioneel en
sociaal welbevinden.
De WHO → ‘toestand van volledige lichamelijk, geestelijk, sociaal welzijn. Niet alleen de
afwezigheid van ziekte of invaliditeit’.
- In 1948 opgericht door de VN
- Doel: om de gezondheid van de wereldbevolking te verbeteren
- Activiteiten omvatten (preventie)programma’s voor ziektebestrijding (hiv, tuberculose,
malaria)
Sociale determinant= factor die de gezondheid in positieve of negatieve zin beïnvloedt.
Verwijst naar de mate en de kwaliteit van sociale steun in het gezin, de buurt en de cultuur.
Visie op ziekte, lichaam en geest
Bij archeologische vondsten van menselijke skeletten uit het stenen tijdperk werden in
sommige schedels kleine, goed begrensde gaatjes aangetroffen. Deze werden
toegeschreven aan het proces van trepanatie, waarbij een gat in de schedel wordt gemaakt
om kwade geesten vrij te laten.
1. 100-300 voor Christus: ziekte zou een straf van de goden zijn.
2. 460-377 voor Christus: ziekte wordt niet langer aan kwade geesten of goden
toegewezen. Hippocrates (lichaam en geest is één; monisme) schreef ziekte toe aan
een verstoord evenwicht tussen vier circulerende lichaamsvloeistoffen (humores):
● Gele gal (zomer; warm-droog)
● Slijm (winter; koud-nat)
● Bloed (voorjaar; nat-warm)
● Zwarte gal (herfst; koud-droog)
3. 129-199 na Christus: Galenus, invloedrijke Griekse arts, dacht dat er een
lichamelijke of pathologische basis was voor alle ziekten (lichamelijk & geestelijk).
Vier humores lagen ten grondslag aan de vier temperamenten welke bijdroegen aan
het krijgen van specifieke ziekten.
4. Vroege middeleeuwen: theorieën van Galenus raakten verloren, steeds meer
ideeën over gezondheid raakten verbonden met geloof en spiritualiteit. Ziekte werd
gezien als de straf van God voor het binnendringen van kwade geesten. Priesters
konden de demonen uitdrijven.
5. Begin 17e eeuw: René Descartes stelde dat lichaam en geest afzonderlijk waren
(dualisme)
Etiologie= oorzaak van een ziekte. Er werd in de vroegere jaren nog niet gedacht dat de
geest een rol speelde in de etiologie van ziekten.
Dualisme; onafhankelijk van elkaar:
- Geest (niet-materieel) → niet objectief of zichtbaar, zoals gedachten en gevoelens
- Lichaam (materieel) → opgebouwd uit mechanisch materiaal, tastbare stof, zoals
hersenen, hart en cellen
,Communicatie tussen lichaam en geest stond onder controle van pijnappelklier (epifyse), in
de tussenhersenen, maar mechanisme van de interactie was onduidelijk.
Mechanistische benadering= benadering die het gedrag reduceert tot het niveau van het
orgaan of de lichamelijke functie. Geassocieerd met het biomedisch ziektemodel.
Biomedisch ziektemodel (dualisme)= opvattingen dat ziekten en symptomen een
achterliggende fysiologische verklaring hebben en dat daarmee ook genezing mechanistisch
en rechtlijnig werkt.
- Afwezigheid van ziekte
- Diagnose-receptmodel → ziekte heeft een oorzaak die via medische interventie kan
worden genezen
- Reductionistisch → het reduceert de geest, het lichaam en het menselijke gedrag
tot lichaamscellen of tot de neurale of biochemische activiteit, en verklaart problemen
ook alleen op dit niveau. Negeert dat verschillende mensen op verschillende wijzen
kunnen reageren op eenzelfde ziekte.
Onderzoek Sigmund Freud leidde tot het ontwikkelen van het gebied van de
psychosomatische geneeskunde.
Biopsychosociaal ziektemodel= standpunt dat ziekten en symptomen door een combinatie
van lichamelijke, sociale, culturele en psychologische factoren kunnen worden verklaard.
- Sociale en culturele factoren bepalen mede of iemand ziek te noemen is of zich ziek
voelt.
- Wijst biomedisch model niet af, maar verrijkt het met de interactie tussen biologische
processen en psychologische en sociale invloeden.
- Kritiek: onduidelijk hoe zwaar de verschillende aspecten in algemene zin kunnen
worden gewogen & kost veel tijd, wat er nauwelijks is.
Machteld Huber: de zes dimensies van gezondheid. Positieve gezondheid.
- Gezondheid is niet de afwezigheid van ziekte, maar het vermogen van mensen om
met de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven om te gaan en zo
veel mogelijk eigen regie te voeren.
, Traditionele geneeskunde effectief door:
- Introductie van geneesmiddelen
- Toegenomen beheersing van besmettelijke ziekten via vaccinatie
- Verbeterde sanitaire voorzieningen
Mortaliteit= overlijden
➔ Waarom zijn de cijfers van belang? → omdat ze aantonen dat ons eigen gedrag
aanzienlijk bijdraagt aan onze gezondheid en onze kans op overlijden.
Lekentheorieën
Sociale representatie van gezondheid (Barbara Bauman) → stelde ernstig zieke
patiënten de vraag wat gezondheid voor hen betekent:
1. Gezondheid betekent ‘een overwegend gevoel van welzijn’
2. Gezondheid heeft te maken met ‘de afwezigheid van symptomen van ziekte’
3. Gezondheid is zichtbaar in ‘de handelingen waartoe een lichamelijk gezond persoon
in staat is’
Gezondheidsgedrag= gedrag, ongeacht de gezondheidstoestand waarin men zich bevindt,
dat bedoeld is om de gezondheid te beschermen, te bevorderen of in stand te houden.
voorbeeld: het eten van gezonde voeding.
Onderzoek Health and Lifestyles:
- Onder 9000 mensen, waarvan 5352 mensen zeven jaar later enquête invulden.
- 15 % kon niemand bedenken die ‘heel gezond’ was
- 10% kon niet beschrijven hoe het voor hen was om zich gezond te voelen
- Gezondheid als niet ziek: geen symptomen, geen bezoek aan artsen
- Gezondheid als bezit: uit een sterke familie komen, snel herstellen na operaties
- Gezondheid als gedrag: omdat je goed voor jezelf zorgt
- Gezondheid als lichamelijke fitheid en vitaliteit
- Gezondheid als psychosociaal welzijn: mentaal
- Gezondheid als functie: het vermogen om taken te verrichten
Nationaal Programma Preventie:
- Sinds 2014
- Doel: de beperking van groei van het aantal mensen met een chronische ziekte
- Programma moet bijdrage leveren aan het verkleinen van de grote
gezondheidsverschillen tussen hoog- en laagopgeleiden
- Focus ligt erop alcoholgebruik en roken terug te dringen en op depressie, diabetes,
overgewicht en meer bewegen
Bircher: ‘een dynamische toestand van welzijn die wordt gekarakteriseerd door een
lichamelijk en geestelijk potentieel dat voldoet aan de eisen van het leven die passen bij de
leeftijd, cultuur en persoonlijke verantwoordelijkheid
