Dé samenvatting voor tijdvak 6 - zowel voor de lerarenopleiding geschiedenis als voor de middelbare school. Met deze samenvatting ben je verzekerd van alle 'ins & outs' van tijdvak 6. Hoewel de samenvatting zeker niet vrij is van taalfouten, is er op de geschiedenisopleiding al flink van geprofite...
Tijdvak 6 – Tijd van Regenten en Vorsten
1600-1700
Inhoud
Inleiding ................................................................................................................................. 2
Ontstaan van de Republiek; de Tachtig Jarige Oorlog ........................................................... 2
Bestuur Republiek ............................................................................................................. 3
Prinsgezinden versus staatsgezinden – stadhouder versus raadspensionaris – Holland
versus landsgewesten ........................................................................................................... 5
Gouden Eeuw ....................................................................................................................... 8
Kunsten ............................................................................................................................. 8
Handel ..............................................................................................................................11
Einde van de gilden ..........................................................................................................13
Rampjaar 1672: de Hollandse Oorlog ...............................................................................13
17e eeuw: wie heeft de soevereiniteit: parlement of vorst? ...................................................14
Vorstelijk absolutisme – en haar limieten ..........................................................................14
Lodewijk XIV: de Zonnekoning ......................................................................................15
Het Eerste Stadhouderloze tijdperk...................................................................................18
Constitutionalisme in Engeland .........................................................................................20
Sociaal contract theorie: Thomas Hobbes en John Locke .................................................21
Absolutisme in Oost-Europa .............................................................................................22
1
, Brandenburg-Pruissen: militair absolutisme...................................................................22
Oostenrijkse Habsburgers .............................................................................................22
17e eeuw: eeuw van religieuze (en politieke) conflicten ........................................................22
Franse religieuze oorlogen................................................................................................22
Engeland ..........................................................................................................................22
De Dertigjarige Oorlog (1618-1648) ..................................................................................23
Economische crises 17e eeuw ..............................................................................................23
Wetenschappelijke Revolutie................................................................................................24
Vervolg op wetenschappelijke innovaties tv5 ....................................................................24
Barok....................................................................................................................................26
Inleiding
Nederland rond 1600: 1,5 miljoen mensen, zonder vorst, niet strak geleid, moeras-achtig –
toch hypermacht (= een wereldmacht zonder concurrenten). De Republiek was bijzonder.
Gouden Eeuw:
- Onmetelijke macht
- Onmetelijke rijkdom (Nederlander met dé Deense kroon als onderpand in
Denemarken).
- Maar ook:
- Onmetelijke ellende
- Onmetelijke armoede (ook in Republiek).
Ontstaan van de Republiek; de Tachtig Jarige Oorlog
- Karel V keizer van het Heilige Roomse Rijk.
- De Zeventien Nederlanden waren niet één land, maar een hoop landen die toevallig
allemaal dezelfde vorst hadden: een personele unie.
- 1548: verdrag (!) van Augsburg: de Nederlanden staan voortaan los van het HRR.
- 1549: Pragmatieke Sanctie: Karel V wordt Heer der Nederlanden; de Nederlanden
hebben voortaan één gezamenlijke landsheer (de Nederlanden voortaan in
Habsburgse handen).
Karel V had twee problemen:
1. Hoe de Nederlanden te besturen?
2. Hoe de Nederlanden tot een eenheid te maken.
Karel kan de Zeventien Nederlanden niet zelf allemaal besturen als landsheer, daarvoor
heeft hij mensen:
Stadhouders: ‘in stede van’ (in stead of) bestuurde deze hoge edelman in een gebied
namens de vorst.
Landvoogd(es): plaatsvervangend Heer der Nederlanden als Karel V elders in zijn rijk was.
2
, Hoe de Nederlanden tot een eenheid te maken? Stapje voor stapje een eenheid creëren
(centralisatiepolitiek):
- 1531: landvoogd wordt bijgestaan door de drie Collaterale Raden:
- De Raad van State: hierin zetelden hoge edellieden; hield zich bezig met
buitenlandse zaken en oorlog (feitelijk gelijk aan elkaar destijds);
- De Geheime Raad: hierin zaten juristen en ambtenaren; hield zich bezig met
binnenlandse zaken en justitie;
- De Raad van Financiën: bestaande uit een paar edellieden, bijgestaan door een
aantal deskundigen. Hield zich bezig met overheidsfinanciën en beheer van de
domeinen van de vorst.
- Dit is geen inbreuk tegen de zelfstandigheid van de gewesten, maar wel duidelijk een
middel om te centraliseren.
- De Staten-Generaal: vertegenwoordigers van de Gewestelijke Staten
(standenvergadering die de vorst in de gewesten van advies kon voorzien)
vertegenwoordigen in dit ‘landelijke bestuur’ hun gewest.
- Hoge edelen paaien met hoge functies om ze tevreden proberen te houden.
Hoe is de Opstand ontstaan?
- De Nederlanden waren niet blij met Filips II: hij luisterde niet naar de Nederlanders;
hij woonde er zelfs niet.
- Cuius regio, eius religio: diens gebied, diens godsdienst: Filips II gaat het als zijn
taak zien om protestanten te vervolgen, maar dit doet veel inbreuk op de privilege
van edelen: ze moeten nu luisteren naar een Spaanse overheerser die hun zegt om
hun eigen bevolking te vervolgen, wat tot onrust zou leidden en tegen hun verkregen
privileges indruist.
- Tiende Penning (1569): nieuwe belastingen, die gebruikt werden om Spaanse
soldaten in de Nederlanden te betalen en om Spaanse oorlogen te financieren.
‘Nederlanders’: waarom moeten wij betalen voor de schatkist van een ander land?
Unie van Utrecht (1579): Noordelijke gewesten en steden spreken af om samen de
Spanjaarden te verdrijven en naar buiten toe als één op te treden.
Plakkaat van Verlatinghe (1581): Filips II wordt ‘ontslagen’ als vorst van de ondertekende
gewesten. Men was nu op zoek naar een nieuwe vorst, maar die werd niet gevonden: de
soevereiniteit ging bij de gewesten zelf liggen – de Republiek zou gesticht worden in 1588.
Bestuur Republiek
Staten-Generaal tijdens de Republiek:
Functies:
- Buitenlandse zaken, defensie en oorlog (=).
- Bestuur van de Generaliteitslanden (zuidelijke, katholieke, gewesten).
- Bestuur koloniën; WIC en VOC.
Hoe georganiseerd?
- De zeven Gewestelijke Staten zonden hun afgevaardigden naar Den Haag.
- Vertegenwoordiging van de Staten van Holland had in de praktijk veruit de meeste
invloed, want vergadering was dichtbij en veruit rijkste gewest.
3
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper jenskneijber. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
