Een uitgebreide samenvatting over Hoofdstuk 14 Waarnemen uit de methode Nectar 5vwo. In deze samenvattingen worden alle 5 de paragrafen uitgebreid uitgelegd in combinatie met handige plaatjes. Een perfecte samenvatting voor jouw komende toets!
Paragraaf 1: zintuigcellen
Zintuigencellen: gespecialiseerde cellen die reageren op een specifieke prikkel (de adequate
prikkel).
Zintuigcellen reageren op verandering in prikkelsterkte. Deze informatie wordt verzameld
door receptorcellen. Verschillende soorten receptoren:
- Mechanoreceptoren: gevoelig voor mechanische prikkels (buigen van de ciliën). Ze
zitten in de cupulae en de maculae van je evenwichtsorgaan. Sommige receptoren
zijn dit ook door middel van druk of rek.
- Thermoreceptoren: receptoren in de huid die reageren op temperatuurverschil.
- Chemoreceptoren: zintuigcellen in je tong en je neus reageren op bepaalde stoffen.
- Fotoreceptoren: receptoren in je oog die reageren op licht.
Ook receptorcellen hebben een rustpotentiaal. Een adequate prikkel leidt in de cel tot een
verandering van de membraanpotentiaal door het openen (of dicht gaan) van ionpoorten.
Bij mechanoreceptoren gebeurt dit onder invloed van vormverandering van het
celmembraan, bij thermoreceptoren is de oorzaak een warmtegevoelig eiwit.
Bij chemoreceptoren en fotoreceptoren spelen een signaalcascade en een secundaire
boodschapper een rol. De secundaire boodschapper bindt aan doelwitmoleculen op de
ionpoorten, die daardoor open of dicht gaat. Is de prikkeldrempel van de
receptorcelmembraan bereikt, dan vindt een volledige depolarisatie plaats. Dat opent de
Ca2+ poorten. Ca2+ ionen stromen naar binnen en de receptorcellen lozen een exciterende
neurotransmitter in een
synaps met een sensorisch
neuron. De hoeveelheid
neurotransmitters die
vrijkomt, bepaalt de
impulsfrequentie uit het
sensorisch neuron. Deze
frequentie vertelt hoe
sterk deze prikkel is.
Pijnreceptoren zijn geen zintuigcellen, maar zenuwceluiteinden die reageren op prikkels die
schade kunnen geven. De prikkeldrempel van pijnreceptoren ligt veel hoger dan die van
zintuigcellen. Zij geven informatie door via het ruggenmerg door aan het pijncentra in de
grote hersenen.
Door een langdurige constante prikkel kan de prikkeldrempel van een receptor cel
omhooggaan. De receptor cel reageert dan minder op de adequate prikkel. Dit heeft
gewenning of adaptie. Sommige zintuigcellen hebben sneller adaptatie dan de ander.
Pijnzintuigen vertonen geen gewenning.
De maleculae registeren het bewegen tijdens het recht opstaan. Ze geven deze informatie
door aan het evenwichtscentrum. In combinatie met de informatie uit spieren ogen huid
etc. kan het centrum evenwicht regelen. De kleine hersenen koppelen de informatie naar de
spieren waar door je recht op blijft staan.
, Evenwichtsorganen
Je twee evenwichtsorganen zitten in het inwendige deel van je oor. Ze registreren de
bewegingen die je hoofd maken. Beide evenwichtsorganen bestaan uit een centraal deel,
het vestibulum, en drie halfcirkelvormige kanalen. De drie kanalen staan in drie vlakken
loodrecht op elkaar langs een x-, y-, en z-as. Het vestibulum en de halfcirkelvormige kanalen
zijn gevuld met een vloeistof: de endolymfe.
Over de stand van je hoofd ten opzichte van de zwaartekracht en over een rechtlijnige
versnelling krijg je informatie uit twee kleine zintuigorgaantjes in het vestibulum: de
maculae. De haarcellen (zintuigcellen) in een macula steken met lange ciliën (zintuigharen)
in een geleilaag met daarboven op een laag kalksteentjes. De massa van de laag
kalksteentjes maakt ze gevoelig voor de zwaartekracht. Ook krijgt de geleilaag er een zekere
traagheid door. Dat merk je als je een zekere beweging start (versnellen) of juist stopt
(vertragen). De macalae reageert alleen op een verandering in snelheid.
Informatie over draaibewegingen van je hoofd, komt uit de driehalfcirkelvormige kanalen.
Deze kunnen draaiingen in drie richtingen registeren: ja-knikken (bovenkanaal), hoofd van
links naar rechts naar de schouder laten zakken (nou-ja schudden, achterkanaal) en nee
schudden (‘zijkanaal’). Elk kanaal heeft aan de basis een knobbel met daarin haarcellen met
lange ciliën. Die ciliën steken in een geleiachtige massa, de cupula, die vrij heen en weer kan
bewegen met de endolymfe. Bij elke draaiing van het hoofd bewegen de kanalen mee, maar
door de traagheid van de bloeistof beweegt de endolymfe niet direct mee. Aan het begin of
het einde van de draaiing bewegen de cupulae door de trage endolymfe ten opzichte van e
wand van de kanalen. De ciliën buigen en de haarcellen sturen impulsen naar het
evenwichtscentrum in de hersenstam: je neemt waar dat je hoofd draait.
Paragraaf 2: het gehoorzintuig
buitenoor
De thalamus laat in de hersenen achtergrondruis niet doordringen tot je auditieve schors.
Hoe vaker je achtergrondgeluid hoort hoe vaker dit lukt. Hersenen verzwakken in je oor
bepaalde toonhoogtes. De haarcellen in het oor zijn mechanoreceptoren met lange ciliën.
Deze raken beschadigd door lawaai of slijtage. Achtergrondgeluiden wegfilteren is dan
moeilijker. De adequate prikkel voor haarcellen in het oor bestaan uit trillingen met
frequenties.
De oorschelp: vangt geluidstrillingen op en geleidt ze via de gehoorgang het oor in.
Het buitenoor: De oorschelp in combinatie met de gehoorgang.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper rosalieijmker20. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,99. Je zit daarna nergens aan vast.
