SAMENVATTING
BEWUSTZIJNSFILOSOFIE
2023-2024
Inhoudsopgave
Boek: 8 questions about the conscious mind......................................................................2
Hoofdstuk 1 - Wat is zelfbewustzijn?.........................................................................................2
Hoofdstuk 2 - Kan de geest gescheiden van het brein functioneren?........................................4
Hoofdstuk 3 - Is er alleen een geest (idealisme)?.......................................................................5
Hoofdstuk 4 - Is er alleen gedrag (behaviorisme)?.....................................................................6
Hoofdstuk 5 - Is de bewuste geest een deel van het brein?.....................................................10
Hoofdstuk 6 - Kunnen machines een bewuste geest hebben?...................................................13
6.1 Functionalisme.......................................................................................................13
6.2 Connectionisme.....................................................................................................17
Hoofdstuk 7 - Is Google Maps een deel van het brein?............................................................20
Boek: Consciousness……………………………………………………………………………………………………….24
College 7 - De natuurlijke methode………………………………….……………………................................24
College 8 - De grote illusie van bewustzijn….............................................................................30
College 9 - Bewustzijn en aandacht..........................................................................................35
College 10 - De eenheid van bewustzijn…………….....................................................................40
College 11 - Theorieën over het zelf……………...........................................................................44
College 12 - Vrije wil……………………………………………………………………….......................................51
College 13 - Bewustzijn, evolutie en de geest van dieren……………...........................................57
1
,Boek: 8 ques+ons about the conscious mind
Hoofdstuk 1 – Wat is zel@ewustzijn?
1.Wat is filosofie?
• Conceptueel onderzoek: onderzoek doen naar de betekenis van concepten. Onderscheid
tussen het manifeste wereldbeeld (normale wereldbeeld) en empirische (wetenschappelijke)
wereldbeeld.
Filosofie: Wat bedoel je met term/ concept X? (X = cultuur/leven/intelligen]e/psyché)
→ Wat is de link tussen deze wereldbeelden?
• Conceptuele verheldering: je vraagt wat iemand bedoelt met zijn concepten en je gaat een
stap verder → je kijkt naar de wetenschap om de concepten bij te stellen (wellicht levert de
wetenschap kennis op die je niet krijgt door alleen conceptueel analyse)
• Grondslagenonderzoek/geldigheidswetenschap: in de wetenschap gebruik je allerlei
fundamentele concepten (zoals causaliteit), maar meestal sta je niet s]l bij die concepten.
Maar zijn die concepten wel geldig?
• Perspec:efwisseling: op de middelbare school wordt het vak filosofie o.a. gepresenteerd als
een training in perspec]efwisseling. Om oog en begrip voor standpunten van anderen.
Voorwaarde tot maatschappelijk debat
• Zoektocht naar de waarheid: In het oude Griekenland → de sofisten. Het ging niet om de
waarheid, maar overtuigingskracht (advocaten nu). Hier verzeae Socrates zich tegen
• Alles hierboven
Filosofie is dit allemaal (en meer?)
Dit zijn wellicht niet alle antwoorden. Filosofie houdt in dat we willen weten wat we bedoelen met
onze concepten, dat ze geldig zijn en om daarachter te komen moeten we soms een ander
perspec]ef innemen, zodat we alles zo helder en duidelijk mogelijk krijgen.
Wat is filosofie NIET
Filosofie is niet een beetje kletsen, dat je feitenvrij zou kunnen doen en ook geen scep]cisme of
rela]visme
• Scep:cisme: met behulp van de rede kri]sch bezien van overgeleverde waarden door twijfel
te koesteren aan de geldigheid hiervan
• Rela:visme: het idee dat een bepaald concept (waarheid, schoonheid, het goede etc.) niet
op zich staat, maar aeankelijk is van iets anders
2. Waarom filosofie voor psychologen?
Kri]sch denken
Samenvaaend is filosofie de studie van het kri]sch denken. Als academicus leer je in cursussen
filosofie kri]sch te staan tegenover je eigen vakgebied (psychologie).
Kri]sch denken over…
Hoe moet ik handelen? Mag ik een pa]ënt onder hypnose brengen om zo verdrongen herinneringen
uit zijn of haar geest op te diepen?
→ Ethische vragen
Zulke vragen hangen samen met andere kri]sche vragen, zoals: ‘Wacht even, bestaan er wel
verdrongen herinneringen? Is dat wel wetenschappelijk onderbouwd?’
Dat brengt ons dan bij de vraag wat wetenschap is en wat niet → Wetenschapsfilosofie
Fundamentele concepten:
• Wat is die geest waar we het over hebben? Wat is die psyche?
• Hoe past de geest in de fysische wereld
• Wat is bewustzijn?
2
,The mind-body probleem
Dualis:sche intuï:es: Mensen hebben de intuï]e dat lichaam en geest twee totaal verschillende
dingen zijn, die onaeankelijk van elkaar kunnen bestaan en func]oneren. Maar als je in je geest wat
voelt, dan gebeurt er wat in je brein en vaak ook andersom.
3. Wat is bewustzijn?
1. What is the conscious mind?
Ini]ële indeling
1. Bewuste ervaringen
Kwalita]eve gevoel bij een bepaalde ervaring: qualia (enkv: quale)/ What-it-is-likeness (Nagel)
→ Hoe wij geur, smaak etc. ervaren
o Filosofische paper: What is it like to be a bat? (echolocalisering)
2. Cogni:e
Als je een bepaalde mening hebt, dan heb je een mening over (!) iemand of iets: Proposi]onele
antude (PA’s) → houding aannemen t.o.v. een proposi]e (=betekenis van een zin).
PA’s gaan over iets, ze hebben een inhoud: inten]onaliteit (aboutness). Pa’s zijn discrete en:teiten,
waarmee wordt bedoeld dat PA’s los van elkaar kunnen veranderen.
• Bijv. Jan geloop dat het regent → Wanneer hij naar buiten gaat en ziet dat het niet regent,
verandert zijn proposi]e ‘ik weet dat het niet regent’. Echter, hierdoor verandert zijn
proposi]e “ik weet dat Parijs de hoofdstad van Frankrijk is” niet.
3. Emo:e
Combina]e van ervaring en cogni]eve toestand (1 & 2). Ze hebben vaak een (1) kwalita]ef karakter,
want je ervaart iets, maar ze hebben ook (2) inten]onaliteit, want je emo]es gaan ergens over.
• Vb. Als je iemand haat is er sprake van inten]onaliteit en een kwalita]eve ervaring. Je
kwalita]eve ervaring is de haat die je voelt voor die persoon. De inten]onaliteit is een
bepaalde houding die je hebt tegenover een persoon. Dit gevoel gaat over een persoon.
Het algemene probleem
Hoe past bewustzijn in de fysische wereld?
Drie subproblemen
Gegeven de drie (ini]ële) mentale categorieën:
1. Hoe verhouden ervaringen zich tot de (rest van de) fysische wereld, met name tot het
lichaam, met name tot het brein?
2. Hoe verhouden cogni:eve toestanden zich de (rest van de) fysische wereld, met name tot
het lichaam, met name tot het brein?
3. Hoe verhouden emo:es zich tot de (rest van de) fysische wereld, met name tot het lichaam,
met name tot het brein?
Reduceer de drie naar twee problemen
Als je weet hoe ervaringen in de wereld passen en hoe cogni]eve toestanden in de wereld passen,
weet je dat ook voor emo]es.
Verschillende Antwoorden
• Substan:e-dualisme: de geest bestaat onaeankelijk van het lichaam en vice versa
• Idealisme: de fysische wereld is aeankelijk van de geestelijke wereld
• Behaviorisme: de geest is eigenlijk gedrag
• Reduc:onisme/ iden:teitstheorie: mentale toestanden zijn hersentoestanden
• Elimina:visme: de geest bestaat niet
• Func:onalisme: mentale toestanden worden gerealiseerd door hersentoestanden
• Connec:onisme: mentale toestanden worden gerealiseerd door netwerken
• Embodied & Embedded: proberen zich niet alleen te richten op het brein,
maar ook op waar het brein zich in bevindt. 3
, Hoofdstuk 2 – Kan de geest gescheiden van het brein funcLoneren?
4. SubstanLe dualisme
2. Can the mind func5on separately from the brain?
Descartes is een grote voorstander van het substan:e-dualisme. Een substan:e is datgene wat op
zichzelf kan bestaan. Het substan]e-dualisme zegt dat er twee substan]es zijn:
1. Res cogitans: de denkende substan]e
2. Res extensa: de uitgebreide substan]e
Essen]ële eigenschappen
De essen:ële eigenschap van de denkende substan]e → denken
De essen:ële eigenschap van de uitgebreide substan]e → uitgebreidheid (= plaats innemen in de ruimte)
Beweging ontstaat door botsing
Descartes' mehodes
René Descartes was een Franse filosoof, maar leefde voor een groot deel van zijn leven in Nederland.
Hij hanteerde twee methodes:
1. Methode van de radicale twijfel: Hij trok alles in twijfel, zelfs 1+1 =2. Ben je wel wakker? Heb je
wel een lichaam? Wat als er een demoon is die mij laat geloven dat twee plus twee vier is. Hij vroeg
zich af of je ergens helemaal zeker over kon zijn en zijn antwoord was: alleen het feit dat niks zeker is.
Ook kwam hij tot de conclusie dat het zeker is dat hij bestaat en dat hij denkt (‘I think, therefore I
am’) → Cogito ergo sum: ik twijfel, dus ik denk, dus ik ben
2. Methode van een helder en duidelijk inzicht: Descartes is, maar wat is hij dan? Hij denkt, dus hij is
een denkende substan]e (res cogitans). Hoe kwam hij aan deze gedachten, want hij is niet perfect,
dus Descartes zei dat er een perfect iets moet bestaan en dat is God. God is goed en dus bedriegt God
mij niet (de hele ]jd) en dus heb ik een lichaam: Descartes is een res cogitans en een uitgebreide
substan]e (res extens).
→ Bijenwas wordt vloeibaar en er komt een geur vrij (er gebeurt een heleboel verandering), maar 1
ding verandert niet: het neemt nog steeds plaats in → res extensa
Het interac]eprobleem
De fysische wereld is causaal gesloten. Er kan geen enkele energie ‘verdwijnen’. Dat betekent dat elke
fysische gebeurtenis een fysische oorzaak heep. Dit komt voort uit behoudsweaen. Maar dan ziaen
we met een “Patrick Swayze probleem”: hoe kan een niet-fysische substan]e (zonder uitgebreidheid)
botsen met de fysische substan]e?
Oplossing?
Descartes correspondeerde met prinses Elizabeth van Bohemen. Ze vroeg hem: “Hoe kan de ziel van
de mens, die slechts een denkende substan]e is, bepalen [d.w.z. causaal interacteren met] zijn
lichamelijke geesten om vrijwillige ac]es uit te voeren?”
→ “Hoe interacteren het materiële lichaam en de immateriële geest?”
(Let op: lichamelijke geesten zijn hele kleine fysische deeltjes die zich bevinden in de bloedbaan en
het zenuwstelsel die verantwoordelijk zijn voor beweging)
Descartes weet het niet
Aan de ene kant (zo zegt Descartes) zijn we
1. Duidelijk twee substan:es;
Aan de andere kant zijn we niet gelijk aan een zeeman op zijn schip, maar
2. Interacteren lichaam en geest;
→ We kunnen 1 en 2 niet tegelijk denken.
4
