Financieel economisch strafrecht Hoorcollege 6 02 november 2018
Anti-witwasregelgeving
Inleiding
Voorbije weken vooral het financiële recht, de handhaving ervan via het strafrecht/bestuursrecht
bestudeerd. HC6 en HC7 wordt verzorgd door Kooijmans. Waar Nelemans met name de focus
heeft gelegd op het financiële recht (alles wat zich rondom beurs begeeft) gaat Kooijmans in HC6
en HC7 kijken naar de manier waarop in het commune strafrecht wordt omgesprongen met
opbrengsten uit strafbare feiten. Dat is de hoofdmoot: hoe ga je om met de opbrengst/buit uit
strafbare feiten? In HC6 wordt in dat verband gekeken naar de witwasbepaling en in HC7 wordt
gekeken naar vermogenssancties in het algemeen en de ontnemingsmaatregel ex art. 36e Sr
in het bijzonder.
FATF (Financial Action Task Force) heeft een aantal jaar geleden becijferd dat er in Nederland per
jaar ongeveer 14 miljard crimineel geld wordt verdiend en daarnaast zou Nederland als
doorvoerland voor crimineel geld fungeren. Dat wordt ook becijferd op ongeveer 14 miljard. Ihkv
van Nederland als doorvoerland voor crimineel geld heeft Nelemans de ING schikking ten belope
van 775 mio besproken, waarvan 100 mio aan wederrechtelijk verkregen voordeel. Die 100 mio
bestond vooral uit bespaarde kosten, door geen personeel in dienst te nemen dat controleerde of
witwasgeld via ING rekeningen werd weggesluisd. ING heeft zich zo personeelskosten uitgespaard
en die bespaarde kosten kun je ook als wederrechtelijk verkregen voordeel toeschrijven aan ING.
FATF is een intergouvernementele organisatie die zich bezighoudt met onder meer anti
witwasbeleid. Laat doordringen: we leven met iets meer dan 15 mio mensen. Als je 15 miljard op
15 mio zou plaatsen, we gaan ervan dat niet alle 15 mio mensen zich min of meer structureel met
standaard gedrag bezighouden en je laat het cijfer van ± 14/15 miljard op je inwerken, dan snap je
dat sommige misdaad echt loont. Niet voor iedereen in dit land (niet voor iedere crimineel om het
maar zo te zeggen), maar er zijn mensen die een buitengewoon dikke boterham verdienen met
hun criminele handel en wandel. Dan kan het gaan om handel in synthetische drugs, uitbuiting van
vrouwen in prostitutie, beleggingsfraude, hennephandel, handel met voorwetenschap in crypto
currencies (HC8). Allemaal delicten die, als je ze een beetje handig aanpakt, goed kunnen
renderen. Kooijmans berecht strafzaken, ook in hoger beroep. Als Kooijmans kijkt naar waarvan
betrokkene (verdachte) van wordt verdacht + justitiële documentatie, dan krijgt Kooijmans sterk de
indruk dat een tijdje achter slot en grendel door een heel aantal mensen in dit land wordt
beschouwd als een 'beroepsrisico' om vervolgens gewoon weer verder te gaan. Zo zeer kan
misdaad dus lonen. Mede tegen die achtergrond dat het strafvorderlijk overheidsbeleid in de
voorbije decennia in toenemende mate niet alleen is gericht op het opsporen van de 'boef', maar
ook op de buit! Credo: misdaad mag niet lonen, je moet de crimineel daar treffen waar hij dat het
hardste voelt, namelijk in zijn portemonnee. MAW: als je de voornaamste drijfveer van het plegen
van dit soort criminaliteit (geld) afpakt, dan laat de 'boef' het wel uit zijn hoofd om zich nog een keer
te bezondigen. Zo is dan de gedachte, die gedachte is niet nieuw.
Afpakken van misdaadgeld
Kooijmans focust zich in HC6 en HC7 op de repressieve kant. Met inzet van het strafrecht geld
afpakken. Laten zien welke mogelijkheden maar ook begrenzingen het strafrecht kent om tot het
afpakken van crimineel geld over te gaan.
§ Ontnemingsmaatregel ex art. 36e Sr (zie week 7)
o Decennia lang hebben wij de mogelijkheid om via art. 36e Sr de opbrengsten van
strafbare feiten aan de dader te ontnemen. Gaat Kooijmans in HC7 uitgebreider op in.
§ Bovendien kennen wij ook de helingsbepaling ex art. 416 e.v. Sr.
o Helingsbepalingen (art. 416 e.v.Sr) hebben beperkingen
Heling
Als jij een gestolen voorwerp koopt voor een zacht prijsje, dan maak je je onder omstandigheden
schuldig aan opzet/schuld heling. Fiets op de kop tikken bijvoorbeeld. Gedachte is: als jij wordt
gepakt omdat jij je voort beweegt op een door jou geheelde fiets, dan zal je hopelijk de volgende
keer niet meer zo'n fiets op die manier op de kop tikken. Als mensen niet meer als heler allemaal
,gestolen voorwerpen gaan kopen, wordt het voor een dief vanzelf minder aantrekkelijk om dat
voorwerp te stelen omdat er toch geen afzetmarkt voor is. Voorbeeld maandelijkse auto inbraak
voor radio. Destijds gewild item. Tegenwoordig ga je voor de auto zelf (als dat nog kan) of andere
dingen. Autoradio's werden op grote schaal gestolen om ze in het circuit af te zetten; verkopen aan
helers. Autoradio's worden niet meer op die schaal verkocht. Omdat die autoradio's niet meer
worden verkocht, is eigenlijk ook de markt voor het stelen van die dingen opgedroogd.
Dan zijn we bij de kern van de zaak. Als jij met je criminele handel en wandel dingen op de zwarte
markt brengt die tot aftrek (aldus koop- verkoop) kunnen leiden, dan is er een markt. Door de markt
ook strafrechtelijk aan te pakken, door helers van fietsen of andere voorwerpen zoals autoradio's
aan te pakken, kun je zo'n markt laten opdrogen. Dat is de theorie, de praktijk is anders. In de
praktijk wordt ± 14/15 miljard op jaarbasis omgezet. Daar helpen helingsbepalingen nou niet echt
heel goed tegen. Dat heeft te maken met het feit dat er beperkingen aan die helingsbepalingen
kleven.
BEPERKINGEN HELING
1. Steler-heler regel
Heling is strafbaar gesteld in Titel XXX van Boek 2 Sr (begunstiging). Heling is dus een
zogeheten begunstigingsdelict. Bij begunstigingsdelicten gaat het om
delicten/gedragingen die een ander misdrijf ondersteunen en daarmee dat misdrijf
begunstigen. Denk aan opzetheling van een fiets. Door een fiets te kopen waarvan je
weet dat ie gestolen is, houd jij een markt in stand waarin het ook aantrekkelijk is om
fietsen te stelen. Je begunstigt als het ware diefstal (fietsendiefstal). De door een ander
gepleegde fietsendiefstal. MAW: een door jou zelf gestolen voorwerp kun jij niet helen
door het bijvoorbeeld op het CS voor een zacht prijsje te verpatsen. Dat wordt ook wel
aangeduid als de heler - steler regel. Een dief (een steler dus) kan niet hetzelfde
voorwerp later ook nog eens helen. Karakter van heling als begunstigingsdelict verzet
zich daartegen. In termen van rechtshandhaving als nadeel dat je iemand obv
helingsbepalingen slechts strafrechtelijk aansprakelijk kunt stellen voor het
gronddelict (diefstal). Dus niet ook nog voor de versluierende handelingen die hij
nadien tav dat voorwerp pleegt om de illegale herkomst daarvan te verhullen. Dit is een
beperking! Als jij een voorwerp gestolen hebt en je verricht allerlei handelingen ter
versluiering van de illegale herkomst, dan kun je niet later tav die versluierende
handelingen (die bijv kunnen bestaan uit de verkoop van dat voorwerp) ook nog
strafrechtelijk aangepakt worden. Een steler is niet ook later nog een heler van
hetzelfde voorwerp!
2. Indirect verkregene
onder 'een door misdrijf verkregen goed' ex 416 e.v. Sr valt niet het indirect verkregene
Tweede beperking van helingbepaling houdt er enigszins mee samen: algemeen wordt
tav helingbepaling aangenomen dat onder een door misdrijf verkregen goed, niet
het indirect verkregene valt. Bij heling gaat het over het algemeen om het voorhanden
van een goed, je hebt een goed voorhanden, terwijl je ttv het voorhanden krijgen van
dat goed, wist dat het een door misdrijf verkregen voorwerp was. Algemeen wordt nu
dus bij de helingbepaling aangenomen dat onder zo'n misdrijf verkregen voorwerp niet
valt: het indirect verkregene. Bijv bemiddelde partner komt thuis met 15K in 50
coupures uit opbrengst cocaïne. Je krijgt die 15K. Wanneer jij die 15K aanvaardt, weet
jij dat die 15K uit misdrijf afkomstig is (opbrengst cocaïne transacties). Op het moment
dat jij die 15K naar de juwelier brengt en daar juwelen van koopt, dan ben je die 15K
aan het omzetten in iets anders en zijn die juwelen indirect van misdrijf afkomstig en
niet rechtstreeks van misdrijf afkomstig. Je kunt dan niet worden aangepakt van de
heling van die juwelen. Dat is wat er eigenlijk staat.
3. Wetenschap/vermoeden
Wetenschap/vermoeden van illegale herkomst reeds ten tijde van verwerven
Volgende beperking uit helingsbepalingen vloeit rechtstreeks uit wettekst voort. Bij
opzetheling gaat het er onder meer om dat jij ttv verwerven of voorhanden krijgen van
dat voorwerp (geld of iets anders) moet hebben geweten of redelijkerwijs had moeten
vermoeden dat het uit misdrijf afkomstig was. Je verwerft een goed terwijl je ttv
, verwerven of voorhanden krijgen van het goed weet dat het een door misdrijf verkregen
goed is. MAW: als je een voorwerp voorhanden hebt gekregen terwijl je pas later ervan
op de hoogte bent geraakt dat het van misdrijf afkomstig is, dan maak je je in dat geval
niet schuldig aan heling als je het voorwerp vervolgens zelf zou houden. Dat is een
belangrijke beperking, vooral in het praktijk (bewijs). Er kan vaak bewezen worden dat
je op een gestolen fiets rijdt (aangifte gedaan, serienummer fiets). Als je 9 maanden na
de diefstal op zo'n fiets rijdt, dan is het zeer de vraag of er nog voldoende bewijs kan
worden bijgebracht voor de omstandigheid dat jij ttv het verwerven van die fiets ook
wist of redelijkerwijs moest vermoeden dat die fiets van misdrijf afkomstig was.
Verstrijken tijd -> bewijs lastiger te leveren.
4. Concrete bekendheid
Onderliggende misdrijf moet concreet bekend zijn
In de laatste beperking van de helingbepalingen schuilt de omstandigheid dat het
onderliggende misdrijf concreet bekend moet zijn. Dat betekent NIET dat dat
misdrijf nader zou moeten worden aangeduid of omschreven in de TLL. TLL kan OvJ
volstaan met mededeling dat jij bijv geld voorhanden hebt gehad dat van misdrijf
afkomstig is. TLL hoeft het betreffende onderliggende misdrijf niet nader te worden
omschreven. De rechter moet op zijn beurt wel nagaan van welk specifieke
misdrijf dat goed afkomstig is. Rechter moet dus ook nagaan of de bestanddelen
van dat concrete onderliggende misdrijf zijn vervuld. Blijk van geven in vonnis.
Omvang van deze beperking is in de praktijk van alle dag.
Witwassen
Aangifteformulier liquide middelen - 10K of meer uit EU voeren. Stel iemand wil uitreizen en heeft
125K op zijn lichaam geplakt. Geen aangifte van dit bedrag bij douane, aanhouding vliegveld. Je
voelt aan dat dit geen zuivere koffie is. Vraag 1: wie ben je? Vaak te achterhalen ahv
vluchtgegevens, paspoort. Vraag 2: waar kom je vandaan en nog belangrijker: waar komt dat geld
vandaan, waar moet het geld naartoe en van wie is dat geld en hoe kom jij aan dat geld? Grote
kans dat iemand zich beroept op zijn zwijgrecht. Van welk misdrijf is dit geld nu afkomstig? Waar
komt het vandaan? Laten we ervan uitgaan dat het niet/niet uitsluitend salarisopbrengst is. Wat
heeft deze persoon gedaan of wat heeft een ander gedaan die vervolgens de opbrengst ervan aan
hem heeft gegeven (muilezel/koerier)? Student: verkoop middelen of voorwerpen (denk aan
wapens maar ook mensen, bijv markt in Bulgarije). Kooijmans: drugs/wapens, maar eigenlijk weet
je het toch niet precies. Als rechter moet je dat wel concreet kunnen aanduiden in het vonnis.
Kun je dat niet? Dan loopt de vervolging wegens heling spaak, dan volgt er vrijspraak.
Mensen door laten gaan met 125K op hun lichaam? Niet aangegeven, kan douane delict opleveren.
Even los daarvan: veroordeling wegens heling is moeilijk rond te krijgen. Mede tegen de
achtergrond van beperking 4 van de helingbepalingen dat wetgevers (nationaal, internationaal en
Europees) witwashandelingen als zodanig strafbaar zijn gaan stellen. Zie artikel Kooijmans in
Delikt & Delinkwent.
VERSCHIL KARAKTER HELING - WITWASSEN
Bij heling staat het begunstigende karakter van jouw handelen voorop. Jij begunstigt door gestolen
voorwerpen af te nemen, het stelen van die voorwerpen. Het begunstigende van jouw handelen
staat voorop. Dat is bij witwassen anders. Daar staat niet het begunstigende karakter van jouw
handelen voorop, maar gaat het eerst en vooral om de bescherming van de integriteit van het
financieel economisch verkeer en daarmee eigenlijk ook van de openbare orde.
Achtergronden witwasbepalingen
§ Verdragen en EU-recht verplichten ertoe
1. Afzonderlijke aanpak aantasting integriteit financieel/economisch verkeer en bedreiging
maatschappelijke orde; witwassen betreft vaak meer dan één handeling
o Als je praat over witwassen, dan wordt dat in de literatuur wel eens aangeduid in
verschillende aspecten/fasen. Kooijmans: fasen is een wat minder gelukkige
aanduiding, fasen kunnen elkaar behoorlijk overlappen en het is helemaal niet zo dat
