Dit is een complete samenvatting van het boek 'Geschiedenisdidactiek. Handboek voor de vakdocent' van Arie Wilschut e.a. (2016). Er is een duidelijke onderverdeling in hoofdstukken en belangrijke begrippen zijn voorzien van een kleur of cursivering. De samenvatting loopt langs de (genummerde) deelv...
Inleiding
Wat is geschiedenisdidactiek?
Hoe kan een vak worden geleerd
Welke 3 kenmerken horen bij geschiedenisdidactiek in de visie van de schrijver?
Zinvol – Leerbaar - Haalbaar
Hoe is het boek opgebouwd?
Fundamenten - Bouwmaterialen - Bouwwerk
Hoofdstuk 1 De betekenis van het geschiedenisonderwijs
Wanneer en hoe is historisch denken ontstaan?
Door de industriële en democratische revoluties rond 1800 in Europa begon de wereld zó snel te
veranderen dat het binnen de levensperiode van één mens goed merkbaar was. Besef van een breuk.
Vroeger was het anders dan nu. Daardoor wordt het interessant om de andere werelden van vroeger
te bestuderen. In een samenleving waarin veranderingen zo langzaam gaan dat men er eigenlijk niets
van merkt, is zo’n belangstelling er niet want besef ontbreekt dat het vroeger anders was.
Wat is historisch denken?
Het vormen van een waarheidsgetrouw beeld van een tijdsverloop van vele eeuwen.
Wat is waarheidsgetrouw?
Gebaseerd op bewezen feiten.
Wat is er anders aan de geschiedenis als wetenschap?
Bij geschiedenis gaan de feiten over de verdwenen wereld van het verleden. Bij geschiedenis hoort
een speciale manier van denken over tijd.
1. Wat zijn de 4 kenmerken van historisch denken?
> Realiteitsbewustzijn
> Chronologie en periodisering
> Historische distantie
> Tijdgebondenheid, anachronisme en onvoorspelbaarheid
2. Waarom komt historisch denken niet spontaan zonder onderwijs tot stand?
Historische belangstelling ontstaat spontaan. Mensen zullen zich altijd met het verleden
bezighouden. Geschiedenisonderwijs is nodig om de manier waarop mensen omgaan met het
verleden bij te scholen. Echt respect voor de feiten uit het verleden ontstaat niet spontaan. Je
gebruikt vaak de maatstaf van je eigen tijd. Historisch denken moet je leren (onderwijs!).
1
,Wat is realiteitsbewustzijn en waarom is dit belangrijk?
Onderscheid tussen feit en fictie. Gebaseerd op betrouwbaar bewijsmateriaal. Respect voor feiten is
belangrijk om de mythevorming tegen te gaan.
Wat is chronologie?
Het voorstellen van de tijd als een lange, continue lijn. Gebaseerd op tijdrekenkunde.
Wat is periodisering?
Op grond van belangrijke ‘breuken’ in de historische ontwikkeling worden perioden ingedeeld. Elke
periode wordt beschouwd als uniek in zichzelf. Accent op wat perioden van elkaar onderscheidt.
Wat is ahistorisch presentisme?
Je ziet in het voorstellen van het verleden vaak dat ontwikkelingslijnen gericht zijn op het heden,
waarmee het heden tot ‘einddoel’ gemaakt wordt.
Wat is historische distantie?
Door nadruk te leggen op het verschil tussen perioden en het eigen karakter van iedere tijd, groeit de
afstand tussen heden en verleden.
Wat is het wij-perspectief?
Gebruik van het wij-perspectief hoort bij de neiging om de afstand tussen heden en verleden juist te
verkleinen door de verwantschap met mensen uit het verleden die tot dezelfde groep behoren te
benadrukken.
Wat is de gelijktijdigheid van het ongelijktijdige?
In onze wereld bestaan allerlei overblijfselen uit verschillende tijden naast elkaar. Ze zijn allemaal
deel van onze bekende wereld, maar behoren als overblijfselen van een ver en vreemd verleden óók
tot een wereld waarin wij ons niet thuis zouden voelen.
Wat is presentisme? Waarom zijn historici daarop tegen?
Het verleden zien en uitleggen vanuit het perspectief van het heden. Historici vinden dat je recht
moet doen aan het verleden door het hedendaagse perspectief zoveel mogelijk te vermijden. En al
helemaal niet te oordelen over het verleden volgens hedendaagse maatstaven.
Wat is anachronisme?
Kenmerken van de ene periode met die van een andere periode verwarren.
Kun je presentisme helemaal vermijden?
Nee. Een zekere mate van anachronistisch redeneren is bij geschiedenis onvermijdelijk. We kunnen
niet anders dan het verleden bezien vanuit ons standpunt in het heden omdat het niet mogelijk is om
in de tijd te reizen (denk aan de taal die we gebruiken, die is tijdgebonden). Door het gebruik van
‘nog’ en ‘al’ wordt de eigen tijd onbewust als norm gesteld.
2
,Welke plaats geeft het historisch denken de wisselende waardepatronen?
Historisch denken heeft oog voor de unieke waardepatronen van ieder tijdperk. Geen enkel
waardepatroon is dan universeel of algemeen geldig. Elke waardepatroon is historisch bepaald.
Maar: hier stuiten we op een grens van historisch denken. Als het Nazi-bewind het uitmoorden van
minderwaardige rassen goed vond, laten we het hier dan bij? Nee, want dan praten we het goed.
Geschiedenisonderwijs heeft ook een pedagogische opdracht. De geschiedenisdocent wisselt hierbij
van rol. Je kunt een corrigerende en nuancerende werking toepassen.
Wat kun je zeggen over tijdgebondenheid?
Bij het vaststellen van specifieke kenmerken van elke periode op zichzelf, hoort de regel dat
kenmerken van de ene periode niet met die van een andere mogen worden verward.
Maar: mensen zijn vrijwel niet in staat om af te zien van afloopkennis en kunnen daardoor eigenlijk
nooit écht in de schoenen van mensen in het verleden kunnen staan.
Enerzijds: veel ontwikkelingen uit het verleden hadden ook heel goed anders kunnen gaan.
Anderzijds: gebeurtenissen hangen via oorzakelijke ketens met elkaar samen (patroon)
3. Hoe onderscheidt historisch denken zich van de denkwijze van andere vakken die zich
bezighouden met de menselijke samenleving?
Geschiedenis legt de nadruk op verschillen tussen diverse tijdvakken en daarmee op unieke
omstandigheden en gebeurtenissen. Andere maatschappijvakken leggen juist het accent op wat in
het algemeen geldt voor menselijke samenlevingen, op min of meer permanente wetmatigheden.
individualiserend versus generaliserend
4. Waarom is historisch denken belangrijk voor een open en democratische samenleving?
Gezond maatschappelijk debat
Historisch denken leert mensen om zich op feitelijk juiste argumenten te baseren, waardoor er een
gezond maatschappelijk debat ontstaan
Openheid
Historisch denken staat open voor het afwijkende, voor mogelijke verbeteringen en veranderingen in
het heden, voor alternatieve en concurrerende denkbeelden.
Tolerantie
Historisch denken helpt om eigen overtuigingen en gevoelens te relativeren
5. Welke functies kan geschiedenis hebben? Doelen waar geschiedenis voor ingezet wordt:
Moreel-pragmatisch
Moreel: wie geschiedenis bestudeert, heeft meer voorbeelden van goed of slecht gedrag. Hierdoor
kan geschiedenis het moreel besef aanscherpen. Probleem: mythevorming i.p.v. nuancering
Pragmatisch: je trekt lessen uit het verloop van de geschiedenis met het oog op toekomstig
handelen. Probleem: geschiedenis en situaties herhalen zich nooit op dezelfde wijze
3
, Staatsburgerlijk
Geschiedeniswetenschap en geschiedenisonderwijs kwam in de 19e eeuw tot stand. In die periode
ontwikkelden zich, na de democratische revoluties in Europa, nieuwe natiestaten. Een terugblik op
het verleden van de natie speelde een grote rol bij natievorming. Door kennis van een
gemeenschappelijk verleden zouden inwoners van de staat zich met elkaar verbonden gaan voelen
en toegroeien naar een verantwoordelijk staatsburgerschap. Doel: meer eenheid. Probleem:
historisch denken heeft respect voor het andere en het vreemde in plaats van dat het op zoek gaat
naar het eigene en vertrouwde.
Identiteitsvormend
Oriëntatie op het verleden kan mensen duidelijker maken wie ze eigenlijk zijn. Drie soorten
houdingen waarop mensen hun identiteit vormgeven door zich te verhouden tot het verleden:
- Bevestigende houding: zoekt identiteit in de geschiedenis
- Ontkennende houding: distantieert zich van de geschiedenis
- Reflectieve houding: probeert eigen bestaan te verduidelijken zonder oordeelsvorming
Kritisch-analytisch
Geschiedenis heeft geen doel. Historicus is alleen maar geïnteresseerd in het leren kennen van
specifieke feiten over unieke situaties in het verleden: ‘De feiten boven water krijgen’.
Welke nuttige aspecten van historisch denken zijn er?
Mythevorming tegengaan d.m.v. bewezen feiten
Wijzen op tijdgebondenheid en relativiteit van waarden
Respect tonen voor het ‘andere’
De onvoorspelbaarheid van historische ontwikkelingen onder de aandacht brengen
Kritisch omgaan met representaties en interpretaties van het verleden
Wat wordt bedoeld met betekenisvol geschiedenisonderwijs?
Leerlingen gaan inzien en ervaren wat geschiedenis te maken heeft met henzelf, de huidige
samenleving en met hun algemene inzicht in het menselijk bestaan.
5. Welke zeven maatschappelijke functies van geschiedenis zijn er?
1. Verklaren van hedendaagse verschijnselen
Het heden kan soms alleen begrepen worden als men de voorgeschiedenis kent
2. Historische analogieën die voor het heden van belang zijn
Iets uit het verleden dat met een verschijnsel uit het heden kan worden vergeleken
3. De rol van traditie en mythevorming in de samenleving
Geschiedenisstudie kan dienen om mensen te bevrijden van de ballast van het verleden
4. Verandering en de factoren waardoor verandering kan optreden
Door te weten hoe snel of langzaam veranderingsprocessen gaan, kun je waarschuwen tegen ideeën
over de maakbaarheid van de samenleving
5. Inzicht in het menselijk bestaan door kennis van het leven van vroeger
We krijgen meer ‘mensenkennis’ dan wanneer we alleen mensen uit onze eigen omgeving ontmoeten
6. Waarschuwing voor te snelle generalisaties en hypothesen
Geschiedenis laat zien dat de menselijke samenleving zich niet wetmatig en eenvormig ontwikkelt
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper ElisabethPenninga. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,49. Je zit daarna nergens aan vast.
