SAMENVATTING PERSOONLIJKHEIDSPSYCHOLOGIE
HOOFDSTUK 1 INTRODUCTIE VAN PERSOONLIJKHEIDSPSYCHOLOGIE
Kenmerken van persoonlijkheid maken mensen verschillend van elkaar, en deze kenmerken hebben
meestal de vorm van bijvoeglijke naamwoorden, zoals Sven is lui -> eigenschap-beschrijvende
bijvoeglijke naamwoorden (= bijvoeglijke naamwoorden die gebruikt kunnen worden om
eigenschappen van mensen te beschrijven). Bijvoeglijke naamwoorden die persoonlijkheid
beschrijven refereren naar meerdere verschillende aspecten van mensen. Woorden zoals charmant
en humoristisch verwijzen naar het effect dat iemand heeft op andere mensen. Woorden zoals
dominant zijn relationeel en duiden op iemands positie of houding ten opzichte van anderen.
Definitie van persoonlijkheid
Persoonlijkheid: een verzameling van psychologische eigenschappen en psychologische
mechanismen die een individu typeren, die op een relatief duurzame manier georganiseerd zijn, en
die de interactie van een persoon met en diens aanpassing aan zijn omgeving beïnvloedt.
Psychologische eigenschappen: eigenschappen die manieren beschrijven waarin mensen van elkaar
verschillen. Als je bijvoorbeeld zegt dat iemand verlegen is, is een manier om aan te geven hoe hij of
zij verschilt van mensen die meer uitgaand zijn. Eigenschappen definiëren ook manieren waarop
mensen gelijk zijn. Bijvoorbeeld mensen die verlegen zijn, zijn gelijk aan elkaar in de manier dat ze
angstig zijn in sociale situaties. Eigenschappen beschrijven de gemiddelde neigingen van een
persoon. Onderzoek naar persoonlijkheidskenmerken stelt vier soorten vragen:
- Hoeveel verschillende eigenschappen zijn er?
- Hoe zijn eigenschappen georganiseerd? (Hoe zijn eigenschappen aan elkaar gerelateerd?)
- Wat is de oorsprong van eigenschappen? (Waar komen ze vandaan en hoe ontwikkelen ze?)
- Wat zijn de correlaties en gevolgen van eigenschappen? (Hebben mensen die veel praten,
veel vrienden?)
Psychologische eigenschappen zijn nuttig, omdat (1) ze helpen mensen beschrijven en de dimensies
van verschillen tussen mensen begrijpen, (2) ze helpen gedrag uit te leggen en (3) eigenschappen
kunnen toekomstig gedrag voorspellen.
Psychologische mechanismen: zijn zoals eigenschappen, afgezien dat de term ‘mechanismen’
refereert naar de processen van persoonlijkheid. Zo betrekken veel psychologische mechanismen
bijvoorbeeld cognitieve processen die een informatieverwerking activiteit met zich meebrengt ->
iemand die extravert is, kan opzoek gaan naar en ziet kansen om met andere mensen te
communiceren. Dat wil zeggen, dat een extravert persoon bereid is om bepaalde soorten sociale
informatie op te merken en ernaar te handelen.
De meeste psychologische mechanismen hebben drie essentiële ingrediënten:
- Input: informatie (of gevoeligheid daarvoor) vanuit de omgeving
- Beslissingsregels: de denkregels die toegepast worden.
- Output: het gedrag dat hieruit resulteert
Voorbeeld:
Input Beslissingsregels Output
Als je moedig bent, dan zie Confronteer de bron van het
Gevaar het gevaar onder ogen. gevaar.
Als je laf bent, dan ren weg Ren weg van de bron van het
van het gevaar. gevaar.
,Dit betekent niet dat alle eigenschappen en psychologische mechanismen continu geactiveerd zijn. In
feite zijn alleen een paar geactiveerd, onder specifieke omstandigheden.
Binnen het individu: persoonlijkheid is iets dat een persoon met zich meedraagt over tijd heen en
van de ene situatie naar de andere. De definitie van ‘persoonlijkheid’ benadrukt dat de belangrijke
bronnen van persoonlijkheid zich binnen het individu bevinden en daarom, in de loop van de tijd,
enigszins stabiel en consistent zijn in situaties.
Georganiseerd: psychologische eigenschappen en mechanismen zijn niet simpelweg een willekeurige
collectie van elementen. Persoonlijkheid is eerder georganiseerd, omdat mechanismen en
eigenschappen met elkaar in verband staan op een samenhangende manier. Persoonlijkheden zijn
georganiseerd in de zin dat ze beslissingsregels bevatten die bepalen welke behoeften worden
geactiveerd, afhankelijk van de omstandigheden.
Psychologische eigenschappen zijn ook relatief blijvend over tijd, vooral tijdens de volwassenheid, en
enigszins consistent over situaties. Er kunnen enkele gelegenheden zijn waarin deze generalisatie
over de consistentie van persoonlijkheid van situatie tot situatie niet aanwezig is. Sommige situaties
zijn misschien overweldigend en onderdrukken de uitdrukking van psychologische eigenschappen.
Het feit dat persoonlijkheid relatief blijvende psychologische kenmerken en mechanismen omvat,
sluit verandering door de tijd heen niet uit.
De nadruk op invloedrijke krachten van persoonlijkheid betekent dat persoonlijkheidseigenschappen
en mechanismen een effect kunnen hebben op het leven van mensen. De eigenschappen van de
persoonlijkheid worden gezien als krachten die beïnvloeden hoe we denken, ons gedragen en hoe
we ons voelen.
De aard van persoon-omgeving interactie is complex. Interactie met een situatie bevat perceptie,
selectie, oproeping en manipulatie.
- Perceptie: persoonlijkheid bepaalt hoe wij onze omgeving interpreteren.
- Selectie: iedere persoonlijkheid selecteert als het ware een andere omgeving (hoe we onze
vriendschappen, hobby’s, klassen en beroepen kiezen).
- Oproeping: persoonlijkheid bepaalt hoe anderen op ons reageren (evocatie).
- Manipulatie: de manieren waarop we intentioneel andere proberen te beïnvloeden.
Al deze vormen van interactie staan centraal bij het begrijpen van de verbanden tussen de
persoonlijkheden van mensen en hun omgeving.
Een nadruk op aanpassingen is de notie dat een centrale eigenschap van persoonlijkheid adaptief
functioneert betreft het bereiken van doelen, omgaan, aanpassen en omgaan met de uitdagingen en
problemen die we in het leven hebben.
De fysieke omgeving brengt vaak uitdagingen mee voor mensen. Sommige van deze uitdagingen zijn
directe bedreigingen voor overleven, zoals een tekort aan eten. Mensen hebben geëvolueerde
oplossingen voor deze adaptieve problemen, bijvoorbeeld wanneer wij honger worden we
gemotiveerd om eten te zoeken.
Onze sociale omgeving brengt ook adaptieve uitdagingen met zich mee. De manieren waarop we
omgaan met onze sociale omgeving (de uitdagingen die we tegenkomen in onze strijd voor erbij te
horen, liefde en achting) staan centraal in een begrip van persoonlijkheid. Het specifieke aspect van
de omgeving dat belangrijk is op elk moment is vaak besloten door persoonlijkheid. Bijvoorbeeld een
persoon die graag praat, zal meer kansen zien in de sociale omgeving om gesprekken aan te gaan dan
iemand die weinig praat.
Naast onze fysieke en sociale omgeving hebben we intrapsychische omgeving. Intrapsychisch
beteken ‘in de geest’. Deze intrapsychische omgeving, hoewel niet zo objectief verifieerbaar als onze
sociale en fysieke omgeving, is niettemin reëel voor ieder van ons en vormt een belangrijk onderdeel
,van onze psychologische realiteit. Onze intrapsychische omgeving biedt een kritische context voor
het begrijpen van de menselijke persoonlijkheid.
Drie niveaus van persoonlijkheid
Persoonlijkheid kan worden geanalyseerd op drie verschillende niveaus, ieder niveau met zijn eigen
vragen en benaderingen, die helpen om te gaan met het uitgestrekte gebied van het onderzoek naar
persoonlijkheid. Volgens deze drie niveaus is ieder mens:
- Zoals alle andere (human nature level): het eerste niveau beschrijft de menselijke natuur in
het algemeen; de eigenschappen en mechanismen van persoonlijkheid zijn typerend voor
onze soort en bevinden zich in (bijna) iedereen, zoals taal of het verlangen om met anderen
samen te leven en tot sociale groepen te behoren.
- Zoals sommige anderen (level of individual and group differences): er heersen individuele
verschillen waarin iedereen gelijk is met andere personen, zoals het domein van introversie-
extraversie. Daarnaast bestaan er verschillen binnen groepen, waarbij mensen binnen
bepaalde groepen (zoals sekse) verschillen van de andere groep.
- Zoals niemand anders (individual uniqueness level): geen een persoonlijkheid is identiek
aan elkaar. Individuen kunnen worden onderzocht aan de hand van twee methoden:
o Nomothetische methode: statische vergelijking tussen twee groepen. Formuleert
principes die in het algemeen voor iedereen kunnen gelden.
o Ideografische methode: focust op het individu door individuele gevallen te
bestuderen.
Zes domeinen van kennis over de menselijke natuur
Een domein van kennis is een specialiteitsgebied van wetenschap, waarin psychologen zich richten
op het leren over enkele specifieke en beperkte aspecten van de menselijke natuur. In de
persoonlijkheidsleer worden er zes domeinen onderscheid die ieder op hun eigen manier de
persoonlijkheid proberen te verklaren, ze sluiten elkaar echter niet uit.
- Dispositioneel domein (persoonlijkheid wordt beïnvloed door eigenschappen waarmee de
persoon is geboren of zich ontwikkeld): dit domein houdt zich bezig met hoe mensen van
elkaar verschillen en doorsnijdt daarmee de andere domeinen. Het doel is te bepalen waarin
mensen het meest verschillen en hoeveel ze verschillen. Daarnaast is de oorsprong van de
belangrijke individuele verschillen in hoever ze ontwikkelen worden onderhouden belangrijk.
- Biologisch domein (door biologische gebeurtenissen): mensen zijn collecties van biologische
systemen en deze systemen bieden bouwstenen voor gedrag, denken en emotie. De term
biologische benaderingen wordt gebruikt om te refereren naar de drie gebieden van
onderzoek binnenin dit domein; genen, psychofysiologie en evolutie.
o De genetica van persoonlijkheid. In hoeverre is persoonlijkheid erfelijk.
o Psychofysiologie van persoonlijkheid. Hierbij gaat het over wat onderzoekers weten
over de basis van persoonlijkheid in termen van het functioneren van het
zenuwstelsel.
o Hoe evolutie het psychologisch functioneren van mensen gevormd heeft. Deze
benadering gaat er van uit dat de psychologische mechanismen die persoonlijkheid
vormen, geëvolueerd zijn over tijd heen, omdat ze effectief waren in het oplossen
van aanpassende problemen.
- Intrapsychisch domein (door conflicten binnenin de persoon zijn of haar geest): gaat over de
mentale mechanismen van persoonlijkheid, waarvan veel plaatsvinden buiten het bewustzijn
om. De belangrijkste theorie in dit domein is die van Freud, met zijn theorie van
psychoanalyse.
- Cognitief-ervaring domein (door persoonlijke en privé gedachten, gevoelens, verlangen en
overtuigingen en anderen ervaringen): focust op cognitie en subjectieve ervaringen, zoals
bewuste gedachten, gevoelens, overtuigingen en verlangen over jezelf en anderen. De
, psychologische mechanismen die betrokken zijn bij subjectieve ervaringen, verschillen in
vorm en inhoud van elkaar.
Een belangrijk element van onze ervaringen is het zelf en zelfconcept. Beschrijvende
aspecten van het zelf organiseren hoe we onszelf zien. Een tweede aspect van menselijke
psychologie dat betrokken is in dit domein is intelligentie. Al in het begin van de psychologie,
proberen psychologen het verschil in mentale vaardigheden en hoe we leren te begrijpen.
Een derde aspect van dit domein is het doel waar we naar streven. Een ander belangrijk
aspect van dit domein is onze emotie.
- Sociaal-cultureel domein (door sociale, culturele en gender posities in de wereld):
veronderstelling dat persoonlijkheid niet iets is wat zich slechts bevindt in ons hoofd,
zenuwstelsel en genen van individuen. Persoonlijkheid beïnvloed en wordt beïnvloed door de
sociale en culturele context.
- Aanpassing domein (door de aanpassingen die een persoon maakt aan de onvermijdelijke
uitdagingen van het leven): refereert naar het feit dat persoonlijkheid een belangrijke rol
speelt in hoe we omgaan met, en aanpassen aan de eb en vloed van gebeurtenissen in onze
levens.
De rol van persoonlijkheidstheorie
Een goede theorie vervult drie doelen in de wetenschap:
- Geeft een handleiding voor onderzoekers (vernieuwend kader voor onderzoek).
- Organiseert bekende resultaten/bevindingen (betekenis aan bevindingen -> betekenis geven
aan gedrag op basis van onderzoeken).
- Maakt voorspellingen
We moeten onderscheid maken tussen theorieën en overtuigingen; overtuigingen zijn vaak
persoonlijk nuttig en van cruciaal belang voor sommige mensen, maar ze zijn gebaseerd op geloof,
niet op betrouwbare feiten en systematische observaties. Theorieën worden getest door
systematische waarnemingen die door anderen kunnen worden herhaald en die vergelijkbare
conclusies opleveren.
Standaarden voor het evalueren van persoonlijkheidstheorieën
Er zijn vijf wetenschappelijke standaarden voor het evalueren van theorieën:
- Omvattendheid (comprehensiveness): legt de theorie goed alle feiten en observaties uit
binnen zijn domein? Theorieën die meer empirische data uitleggen binnen hun domeinen
zijn vaak superieur aan die met mindere bevindingen.
- Heuristische waarde: geeft de theorie een handleiding voor belangrijke nieuwe bevindingen
over persoonlijkheid die nog niet bekend waren? Stimuleren van nieuw onderzoek.
- Testbarheid: maakt de theorie precieze voorspellingen zodat persoonlijkheidspsychologen ze
empirisch kunnen testen?
- Spaarzaamheid: geeft de theorie weinig premissen en veronderstellingen of veel premissen
en veronderstellingen? Theorieën met meer premissen en veronderstellingen worden vaak
slechter beoordeeld dan theorieën met weinig.
- Compatibiliteit en integratie over domeinen en levels heen: als iets tegengesteld is aan
bevindingen die al bekend zijn (en waarvan men uitgaat dat ze waar zijn), is het
problematisch. Een theorie moet dus consistent zijn met wat al bekend is in andere
domeinen.
Op dit moment is er niet echt een persoonlijkheidstheorie die aan deze eisen voldoet; waarschijnlijk
is Sigmund Freud degene die de beste poging heeft gedaan om een verenigende theorie van
persoonlijkheid te geven.
