Gezondheidspsychologie
Alles in zwart komt uit de PowerPoints.
Alles in donkerblauw zijn de extra opmerkingen onder de powerpointslides.
Alles in lichtblauw is gezegd in de les.
Alles in donkerrood is aanvulling uit het boek ‘Gezondheidspsychologie’.
Alles in blauw gemarkeerd is een voorbeeld.
Alles in geel gemarkeerd zijn vragen.
Bijeenkomst 1: introductie
Waarom gezondheidspsychologie in relatie tot het vak van leefstijlprofessional?
Gezondheidspsychologie om inzicht te krijgen in de cliënt. Het doel van gezondheidspsychologie is
gedrag ten aanzien van ziekte en gezondheid te begrijpen, te verklaren en idealiter te voorspellen, opdat
effectieve interventies kunnen worden ontwikkeld om de lichamelijke en emotionele kosten van riskant
gedrag en ziekten te reduceren.
Casus heer De Jong
Meneer de Jong is 53 jaar oud, weegt 110 kilo en is 1.84m lang. Meneer woont in Den Haag samen met
zijn vrouw en een dochter van 26 jaar, zijn dochter heeft een lichte verstandelijke beperking. Meneer de
Jong werkt als koerier voor een bakkersbedrijf, hiervoor draait hij standaard nacht diensten aangezien
het brood op tijd bij de bakkers aangeleverd moet worden. Door de huidige situatie heeft meneer de
Jong ’s nachts weinig slaaprust. Hij staat op om 01:00 uur ’s nachts en werkt dan tot 06:00 uur ’s
ochtends, na zijn dienst gaat hij slapen en wordt dan vervolgens wakker om 10:00 uur. Na zijn tweede
slaaprust ontbijt meneer de Jong pas. Meneer de Jong is overdag vaak vermoeid, door deze
vermoeidheid is het voor meneer lastig om een actieve leefstijl toe te passen. In de middag zit meneer
vaak thuis en drinkt hij standaard een biertje. Vaak eet meneer een makkelijke snack als avondmaaltijd,
zijn vrouw is namelijk werkzaam als buschauffeuse hierdoor is zij vaak niet in de gelegenheid om
aanwezig te zijn bij het avondmaal. De dochter van meneer de Jong heeft behoefte aan extra zorg
aangezien zij een verstandelijke beperking heeft. Overdag gaat zij naar de dagbesteding waar zij taken
kan uitvoeren zoals het maken van schilderijen etc. Hiervoor krijgt zij een kleine vergoeding van de
organisatie zelf, meneer de Jong en zijn vrouw zijn trots op hun dochter en vinden het fijn dat zij op haar
plek is bij de dagbesteding. Meneer de Jong heeft drie jaar geleden een herseninfarct gehad mede door
zijn overgewicht en een ongezonde leefstijl. De mentale toestand van meneer de Jong is soms, zoals hij
zelf zegt, beroerd. Doordat hij vaak alleen is en overdag weinig activiteiten verricht kan hij zich alleen
voelen. Meneer wil graag hulp en is in staat driemaal per week te gaan sporten, wat betreft zijn voeding
zou hij graag gezonder willen eten maar hij weet niet wat voor gezonde alternatieven er zijn.
Vragen n.a.v. de casus
Welke aspecten kunnen van invloed zijn op de mentale gesteldheid van de heer De Jong?
- Nachtdiensten
- Slecht/ weinig slaap
- Vermoeidheid > geen zin/ weinig focus om dingen te ondernemen
- Dochter met lichte verstandelijke beperking (extra energie, meer zorg en zorgen)
- (Slechte)Voeding
- Eenzaamheid (omgekeerde werktijden, weinig sociale contacten, geen aanspraak tijdens werk)
1
,Zal iemand anders in dezelfde situatie als de heer De Jong hetzelfde reageren op de omstandigheden?
Nee, iedereen is anders
Wat maakt dat dit wel/niet het geval is?
- Genetisch
- Gewenning
- Sociale contacten
- Kan iemand alleen zijn?
- Persoonlijke aspecten (positief of negatief ingesteld, introvert of extrovert)
- Kan iemand tegen weinig slaap
Zal iedereen in een vergelijkbare situatie hulp zoeken?
Nee, iedereen is anders.
Wat maakt dat dit wel/niet het geval is?
- Ervaring/ opvoeding. “Problemen los je zelf op” of praat ervoer”. De hele gezinservaring is van
invloed.
- Zelfvertrouwen
- Kennis over hulpmogelijkheden
Kans op wel of niet slagen?
- Ervaring
- Doorzettingsvermogen
- Eigen effectiviteitsverwachting
Hoe kan de Jong zijn situatie op het begeleidingstraject van invloed zijn?
- Hij is moe en teleurgesteld in zichzelf.
- Als iets niet lukt kan hij weerstand geven op het begeleidingstraject.
Vandaag
Wat is gezondheidspsychologie?
Wat is gezondheid?
Biomedisch model
Biopsychosociaal model
Gezondheidsverschillen
Leeftijd en gezondheid
Toetsing
Casustoets
Toepassing van theorie!
Voorbeelden van casuïstiek in de les!
Literatuur:
Morrison, V. en Bennet, P (2013). Gezondheidspsychologie, Pearson Benelux BV Amsterdam
Tentamenstof:
Hoofdstuk 1, 5, 8, 10 (t/m §10.3), 11, 12 (t/m §12.2), §13.1 en 16 (t/m §16.2)
2
, Wat is gezondheidspsychologie
Gezondheidspsychologie is het bestuderen van gezondheid, ziekte en praktijken uit de gezondheidszorg
(professioneel en persoonlijk).
Het begrijpen van gedrag rondom gezondheid en ziekte
Welke vragen kun je hierbij stellen?
- Waarom eten sommige mensen een appel en anderen chips?
- Waarom gaat, bij vergelijkbare klachten, de een wel naar de huisarts en de andere niet?
Kennis gebruiken bij: bevorderen van gezond gedrag en voorkomen van ongezond gedrag
Toepassing
gezondheidspsychologie & leefstijl
Preventie van (chronische) ziektes
Voorbeeld:
- Interventies gericht op stoppen met roken (STIVORO)
- Bewegen
- Voeding
- Ontspanning en stressreductie
De conditionering bij een gedrag is van grote invloed op de motivatie van een persoon. Wat motiveert
iemand om te roken?
BLCN! (Beroepsvereniging Leefstlijlcoaches Nederland)
Klassieke conditionering: een procedure die oorspronkelijk door Iwan Pavlov ontdekt is en die uitgaat
van vaste, natuurlijke en reflexmatige verbindingen tussen een prikkel en een reactie.
Als we eten (prikkel) komt er in onze mond een vloed van speeksel (reactie) op gang.
Pavlov breidde deze vaste verbindingen uit met andere stimuli. Zo ontdekte hij dat als er enige malen
een nieuwe prikkel aan de bestaande vaste verbinding wordt toegevoegd, deze nieuwe prikkel in staat is
om de oorspronkelijke reactie op te roepen. Een voorbeeld van zo’n prikkel is een bel die voor het eten
klinkt. Het horen van de etensbel volstaat om speekselproductie op gang te brengen.
Operante conditionering: Deze theorie, die aan Skinner wordt toegeschreven, is gebaseerd op de
aanname dat het gedrag direct wordt beïnvloed door de consequenties ervan (bijvoorbeeld beloningen,
straffen, vermijden van negatief resultaat). De consequenties beïnvloeden met name de frequentie van
het eraan voorafgaande gedrag.
Gezondheidspsychologische vragen?
- Welke interventie past bij welk persoonlijkheidstype?
- Hoe werkt negatieve publiciteit in de hersenen?
- Waarom geeft iemand gezond eetgedrag op?
Behandeling en omgaan met (chronische) ziekte
Voorbeeld:
- Interventies gericht op mensen met diabetes (zowel lichamelijke als psychologische
interventies), bijvoorbeeld Suikerplein
3
, Gezondheidspsychologische vragen?
- Wat is de invloed van Sociale Steun?
- Hoe verwerken mensen informatie?
- Hoe gaan verschillende persoonlijkheidstypen om met een (chronische) aandoening?
- Hoe kan je iemand optimaal begeleiden in een proces van gedragsverandering?
Verbeteren systemen voor gezondheidszorg
Voorbeeld:
- Kennis over gedrag van mensen toepassen in bijvoorbeeld ziekenhuizen of in jouw coach-ruimte
- Invloed van omgeving op gedrag en innerlijk leven van mensen; invloed van inrichting en muziek
op angst niveau van patiënten
Gezondheidspsychologische vragen?
- Wat helpt mensen om beter om te kunnen gaan met hun ziekte?
- Wanneer voelen mensen zich veilig bij jou in de coach-ruimte?
- Hoe krijgen mensen een positief gevoel?
Welke factoren spelen een rol bij vinden of jezelf gezond bent?
Wat maakt dat je je gezond voelt?
- Sporten
- Gezond eten
- Relaxed in het leven staan
- Gezonde keuzes maken
- Sociale contacten
Hoe speelt perceptie hierbij een rol?
Opvoeding/rolmodellen
Cultuur
Sociale omgeving
Beschrijven van gezondheid
Biomedisch model/ Diagnose-recept model
- De opvatting dat ziekten en symptomen een achterliggende fysiologische/biologische verklaring
hebben
- Voorbeeld chronische rugpijn
Biomedisch model: de opvatting dat ziekten en symptomen een achterliggende fysiologische verklaring
hebben.
Waarom reageren mensen zo verschillend op dezelfde ziekte?
- Anders geleerd “Met een hoestje moet je gewoon naar school”.
4
