Tonkens – Mondige burgers, getemde professionals
Hoofdstuk 1: Meer ruimte voor professionals?
Steeds meer wordt er bij politie, zorg en onderwijs gewerkt met formulieren en bijhouden van wat er
gebeurt. Deze mensen worden steeds vaker professionals genoemd. Deze professionals werden ons
nieuwe maatschappelijke slachtoffer en onze nieuwe held.
Wat steeds terugkeerde: de aanklacht dat de eigen waarde en het eigen werk van professionals
miskend worden en dat professionals te weinig ruimte krijgen om hun werk op een goede manier te
doen. Vaak krijgen managers daarvan de schuld, maar managers zitten net zo goed gevangen in het
systeem als professionals.
Op papier is de mening eenduidig: politiek en volk wil beide kwaliteitsverbetering en oplossingen. In
de praktijk is dit tegenstrijdig. Overheid en politiek denken aan hele populaties tegelijk, het gaat om
statistieken en percentages. Burgers doen een heel ander beroep op professionals, burgers denken
primair en soms alleen aan zichzelf. Daarbij zijn burgers mondiger geworden.
Afgelopen decennia hebben verwijten van paternalisme (paternalisme is het beperken van de
vrijheid of autonomie van een persoon of groep in naar wat wordt aangenomen hun eigen bestwil.
Dit kan een overheid zijn tegenover het volk, of van een overheersend volk tegenover een kolonie.
Bron: Wikipedia) van professionals geleid tot indamming van hun zeggenschap. De verhouding tussen
mondige burgers en professionals is nu een zero-sum-game: d.w.z. meer mondigheid van de burger
gaat ten koste van de mondigheid bij professionals.
Hierdoor doen professionals het altijd fout: bureaucratische logica volgen = fout, want professional
schiet te kort volgens burger; individuele cliënt centraal stellen = fout, want niet professioneel en
zakelijk genoeg. Management / overheid en mondige burger trekken beide aan professional maar in
tegenovergestelde richting.
Maatschappelijk perspectief a.d.h.v. vier ontwikkelingen die ervoor zorgden dat de professionele
logica door markt en bureaucratie overvleugeld raakte
1. Verkruimeling van gezag
2. Schaarse aan middelen
3. Ontzuiling
4. Toegenomen complexiteit van problemen en interventiemogelijkheden
Autoriteit en gezag verkruimeld
Democratiseringsbeweging jaren ’60 en ’70 zorgde voor verkruimeling van vrijwel alle vormen van
gezag en autoriteit. ‘Professionals moesten voortaan hun autoritaire paternalistische praatjes voor
zich houden, en goed luisteren naar de ‘ervaringsdeskundige’ burgers.’
Gevolg: vraagsturing en marktwerking. Niet mondige burgers, kregen minder (door vraagsturing).
Moet een professional niet mondiger zijn bij mondige burgers? Ook meer vraag naar bewijs van
interventies.
Permanente schaarste
Permanente, toenemende schaarste aan middelen zet professionals onder druk en versterkt
bureaucratisering, waardoor een roep ontstaat tot meer ruimte. Dit is een gevolg van voortdurende
toename van professioneel kunnen (gaat gelijk op met wantrouwen jegens en kritiek op
, professionele autoriteit). Daarbij is er discrepantie tussen de baten en de kosten: de toename aan
mogelijkheden wordt opgeëist, maar het prijskaartje dat eraan hangt wordt afgewezen.
Met economische groei (arbeidsproductiviteit in de marktsector stijgt), stijgt ook voortdurend de
druk op professionals om ‘efficiënter’ te werken. Dit leidt, paradoxaal genoeg, tot verdere
bureaucratisering. Efficiëntieverhoging stelt men zich voor via marktwerking en via meer
transparantie.
Ontzuiling en individualisering
In de verzuilde samenleving ontleenden professionals hun morele kaders niet alleen aan de professie
zelf, maar mede aan hun zuil. (1) In huidige samenleving ontbreken morele kaders, individualisering
maakt aanspraken op publieke moraal verdacht. (2) Tegenwoordig is de roep om in het privéleven in
te grijpen erg sterk. (3) Maar professionals niet de taak om het maatschappelijk mandaat op te
voeden. Deze drie zaken maken professionals vaak onzeker over hun eigen morele handelen.
In huidige democratisch samenleving krijgen professionals niet het gezag om anderen te vertellen
wat het goede is.
Opknippen
Toegenomen complexiteit van het werkveld, met als gevolg verdergaande specialisatie en opknippen
van taken en functies, wat vervolgens weer de vraag naar coördinatie, ketens en netwerken oproept.
Deze vergaande specialisatie laat veel kinderen en hun ouders in de kou staan, en dat is voor een
professional die nog iets van een roeping voelt een ondragelijk ervaring.
Professionals krijgen de neiging om zich in te dekken; ze durven niet meer te doen wat echt nodig is,
ze durven hun nek niet meer uit te steken, uit angst dat ze dan de schuld krijgen.
Risico’s van ‘meer ruimte’
Volgende stap is logisch: meer ruimte voor professionals. Hier hangen echter wel wat risico’s aan
vast:
1. Dat er niet iets aan wordt gedaan, het blijft slechts bij de roep om meer ruimte.
2. Dat het tot hogere salarissen leidt in de publieke sector. Problemen worden hier niet mee
opgelost: overmatige bureaucratische controle wordt niet minder daardoor.
3. Er moet niet een vertrouwen komen voor professionals waarin ze nergens meer in kunnen
worden tegengesproken. Professionals moeten niet controleloos en onbegrensd zijn.
4. Er komt ook meer ruimte voor isolement, verwaarlozing en overvraging
5. Meer ruimte i.c.m. marktwerking niet aantrekkelijk, idee van zoveel mogelijk ‘produceren’
tegen zo laag mogelijke kosten.
Marktlogica
Consumenten worden geacht prima in staat te zijn om alles te weten en te leren wat nodig is om
keuzes tussen goederen en diensten te maken die voor hen zelf het beste zijn, en dat ze
hulpverleners of andere deskundigen daarvoor dus niet nodig hebben om dat voor hen te doen. Op
de markt is het eind van je eigen portemonnee de enige logische grens. De markt wordt gereguleerd
door concurrentie: aanbieders concurreren om de koopkracht en dus om de gunst van de
consument.
