Dit document omvat een samenvatting van alle verplichte literatuur voor het vak Grondrechten zoals dit is gegeven in collegejaar 2018/2019. Bevat een samenvatting van hoofstuk 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10 en 14 het boek Grondrechten van J. Gerards.
,Week 1A
Van der Pot, blz. 215 – 217
Van der Pot, blz. 249 – 277
Van der Pot, hoofdstuk 21
Van der Pot, blz. 215 – 217
Grondrechten
Het koninkrijk berust niet op de Grondwet, maar wordt erdoor genormeerd. De Grondwet begint
met een hoofdstuk grondrechten. Deze vooropstelling is niet een redengeving waarom wij een
Nederlandse staat hebben maar wel een aanwijzing voor de redenen waarom wij voor die staat een
Grondwet noodzakelijk achten. Het begrip grondrecht is hier en daar wat verwaterd geraakt. Niet
alles wat in het eerste hoofdstuk voorkomt kan op grond van het inhoudelijke criterium ‘grondrecht’
heten, evenmin is alles wat er niet in voorkomt per definitie geen grondrecht; zie bijvoorbeeld art. 99
en 114 Gw. De vooropstelling van de grondrechten heeft vooral een symbolische betekenis. De
grondrechten zijn er omdat er een staat is tegenover wie zij gelden. Ook buiten de grondrechten
geldt dat de staat er is voor de burgers (individueel en collectief) en niet omgekeerd.
Van der Pot, hoofdstuk 15 - Algemene leerstukken van grondrechten
Blz. 249-277
Grondrechten, vrijheidsbegrip en juridische dogmatiek
Terminologie: grondrechten en mensenrechten
Grondrechten en mensenrechten zijn rechten van fundamentele aard die aan ieder mens toekomen.
Verschillende visies op grondrechtelijke vrijheden
In de afgelopen tientallen jaren zijn grondrechten tot de belangrijkste onderdelen van het
constitutionele recht gaan behoren. Grondrechten bepalen mede de grenzen waarbinnen de
overheid legitiem gezag kan uitoefenen. Dit geldt in zowel democratisch als rechtsstatelijk opzicht,
grondrechten zijn essentieel voor de verwezenlijking van de democratie en voor de verwezenlijking
van de rechtsstaat. De status van grondrechtenverdragen in het nationale recht is sterker geworden,
ook in stelsels waarin het verdragenrecht niet doorwerkt.
Geschiedenis van de grondrechten
Een beperking van of inbreuk op de vrijheid van burgers is alleen toegestaan indien een expliciete en
goede reden aanwezig is die kan worden ontleend aan een legitiem overheidsdoel. Met legitiem
overheidsdoel wordt bedoeld een doel dat rechtmatig door de overheid wordt nagestreefd. Het
begrip grondrechten stelt de mens centraal en niet de staat; de staat is er voor de mens, niet
andersom.
De eerste belangrijke pogingen iets te zeggen over grondrechten zijn gedaan in de Engelse Bill of
Rights en de Franse Déclaration des Droits l’Homme et du citoyen. Tegenwoordig is ook in de
rechtspraak erkend dat men er bij de bescherming van grondrechten niet komt door slechts te
vereisen dat de staat zich onthoudt van bepaalde inbreuken. In veel gevallen zal de staat juist actief
moeten optreden om bijvoorbeeld te zorgen voor een vreedzame geschilbeslechting, toegang tot de
onpartijdige rechter, het garanderen van een ongestoorde persoonlijke levenssfeer en family life
tussen ouders en kinderen, respect voor de persoonlijke autonomie en zelfbeschikking van
individuen en de handhaving van bepaalde elementaire beginselen zoals die van geweldloosheid in
de betrekkingen tussen burgers onderling.
2
,Grondrechten in de twintigste eeuw
Roosevelt sprak over vier vrijheden: de freedom of speech, freedom of worship, freedom from want
en freedom from fear. De eerste twee vragen om zelfstandigheid en een staatsvrije sfeer, de laatste
twee vragen om (materiële) bescherming tegen dreiging door derden.
Grondrechten in het positieve recht
Grondrechten in de Grondwet
De grondwet bevat in hoofdstuk 1 de belangrijkste grondrechten. Het verbod op de doodstaf (recht
op leven) is echter te vinden in art. 114 Gw.
UVRM
De eerste internationale tekst waarin grondrechten staan opgesomd, is de Universele verklaring van
de rechten van de mens. Deze verklaring is aangenomen door de Algemene vergadering van de VN.
Hoofdzaken van het EVRM-stelsel
Het Europese equivalent van de UVRM is het in 1950 door de Raad van Europa tot stand gebrachte
Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de universele vrijheden. Het Verdrag is
hedendaags aangevuld met 14 protocollen. Art. 33 EVRM omvat het klachtrecht van de lidstaten,
art. 34 het individuele klachtrecht. De klacht wordt pas inhoudelijk beoordeeld indien deze
ontvankelijk is. Er is sprake van niet-ontvankelijkheid indien een klacht wordt ingediend zonder dat
alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput of nadat zes maanden zijn verstreken na de definitieve
nationale beslissing.
Concurring opinion: rechter is het eens met het eindresultaat maar op grond van andere argumenten
Dissenting opinion: rechter is het oneens met zowel het eindresultaat als de argumenten
Op grond van art. 46 EVRM zijn verdragsluitende partijen verplicht zich te houden aan de
einduitspraak van het Hof bij zaken waarbij zij partij zijn.
Europees Sociaal Handvest
Het ESH is in 1961 tot stand gekomen; het kent geen statenklachtrecht noch een individueel
klachtrecht. Het kent echter wel een collectief klachtrecht.
Europese Unie
In het VEU en VWEU zijn ter verwezenlijking van de doelstellingen van de Europese Unie een aantal
specifieke vrijheden opgenomen. Het EU-recht heeft voor een groot deel rechtstreekse werking: er
kunnen rechtstreeks rechten door worden toegekend of verplichtingen door worden opgelegd. Sinds
het Verdrag van Lissabon is ook het Handvest van de grondrechten bindend. In het Kadi-arrest is
uitgesproken dat de grondrechten tot het fundament van de constitutionele orde van de Europese
Unie behoren,
EU-grondrechten en handelingen van lidstaten
Het Hof van Justitie van de Europese Unie toetst handelen en nalaten van instellingen van de Unie
aan de EU-rechtelijke grondrechten, ontleend aan het EVRM en aan de gemeenschappelijke
constitutionele tradities van de lidstaten. In het kader van de prejudiciële procedure van art. 267
VWEU is het Hof echter niet gevoegd een uitspraak te doen over de uitleg of geldigheid van nationaal
recht.
Nationale grondrechtenbescherming en EU-recht
De nationale rechter is niet bevoegd handelingen van EU-instellingen ongeldig te verklaren; die
bevoegdheid komt toe aan het Hof van Justitie. Nationale rechters kunnen dan ook niet het EU-recht
aan grondrechtsnormen toetsen.
3
, De Europese Unie en individueel klachtrecht bij het EHRM
Klachten bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens wegens handelen of nalaten van
instellingen van de Europese Unie zijn niet-ontvankelijk omdat de Europese Unie nog geen partij is bij
het EVRM. Over handelen of nalaten van nationale autoriteiten die het EU-recht ten uitvoer leggen
kan wel geklaagd worden.
De juridische status van de internationale grondrechtsnormen in het Nederlandse recht
Rechtstreekse werking van verdragsbepalingen inzake grondrechten
Op grond van art. 93 en 94 Gw kunnen wettelijke voorschriften van nationaal recht buiten toepassing
worden gelaten indien deze niet verenigbaar zijn met een ieder verbindende bepalingen uit het
internationale recht. In het algemeen valt uit de jurisprudentie te concluderen dat de materiële
bepalingen van het EVRM en IVBPR een ieder verbindend karakter hebben en de bepalingen van het
ESH en IVESCR niet.
Het belang van internationale grondrechten
De rechtstreekse werking en eventuele voorrang van regels van internationaal recht is van grote
betekenis voor de grondrechtenbescherming in ons land. Ten eerste zijn er bepaalde grondrechten
niet opgenomen in de Grondwet, zoals het recht om te huwen en een gezin te stichten. Ook het
toetsingsverbod van art. 120 Gw speelt in dat licht een rol; dit artikel is niet van toepassing op
verdragsrechtelijke bepalingen. Daarnaast heeft het internationale recht de
grondrechtenbescherming in Nederland aanzienlijk versterkt.
De verhouding tussen nationale en internationale grondrechten naar Nederlands constitutioneel
recht
Het belang van de nationale grondrechten
In verschillende verdragen is uitdrukkelijk neergelegd dat verdragsbepalingen niet mogen worden
uitgelegd als beperkingen op de nationaal reeds gewaarborgde rechten; zie art. 53 EVRM, art. 32
ESH, art. 5 lid 2 IVBPR en art. 5 lid 2 IVESCR. Nationale grondrechten zijn meer toegespitst op de
bestaande verhoudingen en problemen van een land en kunnen daarom preciezer en
onvoorwaardelijker worden geformuleerd. De zwakte van de Grondwet is echter dat er veel
vertrouwen in de formele wetgever is; deze wordt door de grondwet nauwelijks aan banden gelegd.
Hoofdvragen van grondrechtdogmatiek
Dogmatische theorie van grondrechten
In een dogmatische theorie van grondrechten draait het om enkele centrale vragen die door alle
rechtsvorming en rechtstoepassing bevoegde organen gesteld dienen te worden indien grondrechten
in het geding zijn. Alexy: grondrechtsnorm als centraal begrip: grondrechten zijn subjectieve
aanspraken die worden beschermd door grondrechtsnormen. Het is niet altijd gemakkelijk om de
inhoud van die normen precies vast te stellen en onder woorden te brengen. Of een bepaalde
bewering met betrekking tot de inhoud van die norm juist is of niet, is niet een kwestie van
normatieve beoordeling maar een kwestie van precieze beschrijving van wat mag en niet mag: het
gaat hier om de correctheid van de normhypothese. Van groot belang hierbij is het onderscheid
tussen de reikwijdte van een grondrechtsnorm en de mogelijkheden tot het stellen van beperkingen
aan de uitoefening van een grondrecht. Bij reikwijdte gaat het om de vraag welke handelingen door
een grondrechtsnorm worden beschermd en welke aanspraken er uit een grondrechtsnorm
voortvloeien. Bij de beperkingen gaat het om de vraag op welke wijze, met welk doel en door wie,
grenzen gesteld kunnen worden aan de uitoefening van een grondrecht.
Reikwijdte
- Welke handelingen worden beschermd?
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper suusiiej. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
