Samenvatting van alle weken, gemaakt in . Zelf een 8 gehaald.
In het huidige jaar (2021) zijn een aantal hoofdstukken extra voorgeschreven, die ontbreken (want in mijn jaar dus niet voorgeschreven): h3, 7, 8 & H20 van het boek ‘Grondrechten’. Dus niet geheel compleet.
Inhoudsopgave
Week 1: Beperkingen en reikwijdte .............................................................................................................. 2
H1: Inleiding ...................................................................................................................................................... 2
H2: Geschiedenis en achtergronden................................................................................................................... 3
H3: Dragers van grondrechten .......................................................................................................................... 6
H6: Soorten grondrechten en beperkingen ......................................................................................................... 7
Week 2: Samenloop, botsing en horizontale werking.................................................................................. 17
H9: Samenloop en botsing ................................................................................................................................ 17
H8: Horizontale werking .................................................................................................................................. 20
H14: Het recht op eigendom............................................................................................................................. 23
Week 3: Positieve verplichtingen, recht op leven en verbod van foltering .................................................. 27
H7: Positieve verplichtingen ............................................................................................................................ 27
H11: Het recht op leven en het doodstrafverbod .............................................................................................. 30
H12: Verbod van foltering en recht op bescherming van lichamelijke en geestelijke integriteit...................... 36
Week 4: Gelijkheid en discriminatieverbod ...................................................................................................... 45
H1: Het recht op gelijke behandeling en discriminatieverbod ......................................................................... 45
Week 5: Privacy, persoonlijke levenssfeer, persoonsgegevens .................................................................... 57
H6: Het recht op privéleven en aanverwante rechten ...................................................................................... 57
Week 6: Meningsuiting en betoging ............................................................................................................ 65
H4: Vrijheid van meningsuiting........................................................................................................................ 65
H10: Procedurele rechten ................................................................................................................................ 72
H1: Inleiding
Grondrechten zijn erg belangrijke normen. Het zijn fundamentele rechtsnormen die de strekking hebben
het individu persoonlijke vrijheid en een menswaardig bestaan te verzekeren. Daarnaast moeten ze er-
voor zorgen dat de handelingsvrijheid van de overheid wordt beperkt. De grondrechten gelden in prin-
cipe tussen de burger en de overheid, maar ze kunnen ook invloed hebben op de relatie tussen burgers
onderling. Bij klassieke grondrechten gaat het vooral om de onthoudingsplicht van de overheid. Tegen-
woordig kan het echter ook positieve verplichtingen meebrengen. De sociale grondrechten zien vooral
op de zorgplicht voor de overheid.
Rechtsstaat
Grondrechten horen bij het idee van de rechtsstaat. De rechtsstaat kent vier pijlers. Allereerst dat de
overheid enkel mag ingrijpen op basis van een voorafgaande regel. Daarnaast de machtenscheiding. De
derde pijler is de onafhankelijke rechter. De laatste pijler is het bestaan van grondrechten. We kunnen
ons geen rechtsstaat voorstellen zonder grondrechten.
Mensenrechten
Mensenrechten is een verwante term aan grondrechten. Dit wordt vaak door elkaar gebruikt. Sommige
schrijvers menen echter dat ze een verschillende betekenis hebben. Mensenrechten zijn meer natuurlijke
aanspraken, die losstaan van het positieve recht. Andere schrijvers menen dat mensenrechten wel te
vinden zijn, namelijk in het internationale recht. In het boek wordt met de term grondrechten zowel de
internationaalrechtelijke als nationaalrechtelijke vastgelegde fundamentele rechten bedoeld.
Rechtsbronnen
Er zijn verschillende plaatsen waar grondrechten te vinden zijn. Dit zijn:
• Jurisprudentie van internationaal-rechterlijke organen;
• Internationale verdragen;
• Nationale Grondwet;
• De uitwerking van enkele grondrechten in nationale wetten;
• Jurisprudentie van de nationale rechter.
Toenemend belang
De grondrechten worden steeds belangrijker. Dit komt doordat er steeds meer grondrechten komen en
de reikwijdte ook wordt opgerekt. Denk hierbij aan het recht op privacy. Daarnaast wordt er aan de
beperkingen een hogere eis gesteld. Dit komt bijvoorbeeld door de vergaande democratisering. Er moet
wel een goede reden zijn voor een beperking. Hiertegenover staat dat de belangen die spelen bij bestrij-
ding van terrorisme en georganiseerde misdaad dusdanig groot zijn, dat beperkingen dan al snel worden
geaccepteerd. Rechtsstaat en veiligheidsstaat lijken tegenover elkaar te komen staan. Daarnaast is er
steeds vaker sprake van werking van grondrechten tussen de burgers onderling. De horizontale werking
van het grondrecht zelf in contractuele en andere verhoudingen is ook steeds meer van belang. Klassieke
grondrechten worden niet slechts meer gezien als onthoudingsplicht van de overheid. Soms is dat na-
melijk niet voldoende om de grondrechten te waarborgen. Bij sociale grondrechten geldt dat de overheid
een zorgplicht heeft. Het internationale stelsel van grondrechtsbescherming doet meer haar invloed gel-
den binnen de nationale rechtsorde. Veel grondrechtverdragen zijn een ieder verbindend en hebben
daarom voorrang. De Nederlandse rechter is daarnaast gebonden aan de uitleg door het EHRM.
,H2: Geschiedenis en achtergronden
2.2. Geschiedenis
2.2.1. Athene en de Griekse staatsleer
In de 5e en 4e eeuw v. Chr. bestaat er een grote vrijheid om deel te nemen aan de politieke besluitvor-
ming. Daarbij neemt de overheid bepaalde grenzen in acht. De nadruk ligt op de vrijheid in de polis.
Individuele rechten tegenover politieke gemeenschap passen niet goed in een dergelijke opvatting. Uit
het werk van Plato blijkt de afwezigheid van de notie van grondrechten erg duidelijk. In zijn ideale staat
wordt bestuurd door filosoof-koningen. De staat heeft enkel een opvoedende rol en de overheidscontrole
strekt zich uit over alle aspecten van het individuele en maatschappelijke leven. Aristoteles verdedigt
een meer perfectionistische staatsleer. De politieke gemeenschap moet houvast bieden. Ideeën over ge-
lijkheid en individuele vrijheid zijn in de Griekse filosofie te vinden. Deze denkbeelden komen vooral
op tijdens de teloorgang van stadstaten. Volgens de Stoïcijnen neemt de gehele gemeenschap deel aan
de morele orde.
2.2.2. Christendom en Middeleeuwen
De christelijke leer is opvallend. Aan de ene kant gaat het ervan uit dat mensen naar het evenbeeld van
God zijn geschapen en gelijkwaardig zijn. Mensen moeten tussen goed en kwaad kiezen. Aan de andere
kant wordt het gezag van de overheid als van God gegeven beschouwd en gehoorzaamheid van onder-
danen is hun eerste plicht. Er is een nauwe verwevenheid tussen wereldlijk en kerkelijk gezag. In de
christelijke feodale orde is geen plaats voor het idee van grondrechten. Dit komt doordat het verkondigen
van afwijkende geloofsopvattingen al snel kan leiden tot opruiing, waar kritiek op de overheid weer kan
worden gezien als een vorm van ketterij. De godsdienstige en politieke legitimiteit vallen samen. De
rechtspositie van het individu wordt bepaald door zijn stand. De leer van Thomas van Aquino kan wor-
den gezien als verdediging van de middeleeuwse orde. Er worden wel grenzen gesteld aan de overheids-
macht, want de macht van de heerser is immers van God gegeven. De begrenzingen aan de macht wor-
den vaak vastgelegd in de vorm van een overeenkomst. We kennen bijvoorbeeld de Magna Charta, die
aan grondbezitters bepaalde waarborgen tegen uitoefening van koninklijk gezag toebedeeld. Deze
grondbezitters mochten bijvoorbeeld enkel door gelijken worden berecht. Dit is een soort voorloper van
de vastlegging van grondrechten.
2.2.3. Achtergrond van de opkomst van het idee van grondrechten
Tussen de 13e en 19e eeuw vindt er in Europa een proces plaats waarin de christelijke middeleeuwste
ordening verloren gaat. Dit komt door de Renaissance, de Hervorming, de Verlichting, de centralisering
van het gezag binnen de natiestaat en de opkomst van de burgerij.
• De Renaissance ontdekt de klassieke geschriften en het niet-christelijke natuurrecht;
• De Hervorming heeft ook bijgedragen aan het uiteenvallen van de christelijk-middeleeuwse
werkelijkheid. In de protestantse leer wordt namelijk de persoonlijke relatie met God vooral
benadrukt. De overheid wordt geconfronteerd met allerlei verschillende soorten godsdiensten.
De staat gaat zich daarom terughoudender opstellen. Daarnaast stelt de breuk binnen het chris-
tendom nieuwe eisen aan de legitimering van overheidsgezag. Bodin probeerde van het begrip
soevereiniteit af te leiden dat de vorst een ondeelbare en vrijwel absolute macht kent.
• De Verlichting vindt haar succes in de wetenschap. Het uitgangspunt is dat de mens zich aan
onmondigheid kan ontworstelen door gebruik te maken van zijn intellectuele en verstandelijke
vermogens. Er vindt een soort vrije ontwikkeling plaats. De middeleeuwse orde gaat langzaam
ten onder. In Europa verschijnt daarnaast de natiestaat. Er ontstaat een nationale overheid. Er
komen ook meer centrale regels in de plaats voor regionaal of lokaal gewoonterecht.
• Opkomst van de burgerij. Dit is een belangrijke periode. Dit wordt als de derde stand gezien,
naast de adel en geestelijkheid. Het idee van gelijkheid voor het recht komt in de plaats van
standsrechten. De burger verlangt naar een meer vrije sfeer. De middeleeuwse beperkingen wor-
den afgeschaft. Toch wordt de overheid wel steeds machtiger en centraler.
, Door al deze ontwikkelingen worden nieuwe eisen gesteld aan een theorie die het overheidsgezag wil
legitimeren of begrenzen.
2.2.4. Hobbes en Locke
Hobbes geeft in zijn boek Leviathan zijn moderne wereld- en mensenbeeld weer. Hij meent dat een
individu reageert op prikkeling van de zinnen. Er wordt uitgegaan van een natuurtoestand waarbij ie-
dereen streeft naar bezit, waardoor conflicten ontstaan. Strijd bestaat vooral over macht en eigendom.
Het individu heeft de ratio, waardoor hij ziet hoe hij de natuurtoestand te boven kan komen. Individuen
kunnen ook samen besluiten en daardoor ontstaat de overheid. De overheid is er vooral om orde en
veiligheid te waarborgen en daarom moeten conflicten uitgesloten worden. De overheid mag voorschrij-
ven welke godsdienst beleden moet worden. Grondrechten kende Hobbes niet. Hij was van mening dat
vrijheid van bijvoorbeeld godsdienst te risicovol was. enkel het recht op zelfbehoud kan niet worden
afgestaan aan de overheid. Hobbes heeft een legitimiteitsgrondslag aan het individu gegeven. Alle indi-
viduen zijn gelijk. Het fundamentele belang achter dit idee is veiligheid. Indien er veiligheid is, dan
mogelijk ook vrijheid.
Locke gaat uit van individuen in een natuurtoestand. Het individu heeft enkele onvervreemdbare na-
tuurlijke rechten. men mag in beginsel geen schade toebrengen aan elkaars leven, vrijheid en eigendom.
In de natuurtoestand zijn geen duidelijk uitgewerkte regels. Daarom sluiten individuen samen een con-
tract en stellen ze zodanig een politieke gemeenschap in. De overheid kan worden gezien als een instel-
ling van deze gemeenschap en heeft als belangrijkste doel om de natuurlijke rechten te waarborgen.
Locke benadrukt het recht op eigendom. Daarnaast behandelt hij de vrijheid van godsdienstig gebied.
Hij meent dat iemand zelf zijn geloofsovertuiging moet kunnen kiezen.
2.2.5. Positivitering van grondrechten
Het optimisme van Locke is ergens te begrijpen. Een positivering van verdergaande opvattingen staan
in de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring van 1776. Hiermee maakten de Britse koloniën zich
los van het moederland. Dit is te zien als een verdediging van de breuk met de Britse Kroon en bevat
hooggestemde uitgangspunten en een opsomming van grieven. Kort daarna zijn in de Declaration of
Rights het recht op vrijheid, eigendom, processuele rechten en persvrijheid vastgelegd. De Constitutie
van de VS had in beginsel geen grondrechten. Dit kwam in 1791: Bill of Rights.
In Frankrijk kwam dit rond 1789 op gang. De Declaration is een vastlegging van grondrechten. Ze ademt
vertrouwen in de wet als uitdrukking van de volonte generale. De invloed van Rousseau blijkt daar sterk.
2.2.6. Nederland
Lees in het boek.
2.3. Drie thema’s
De klassieke vrijheidsrechten veronderstellen een zelfstandige burger. In beginsel zou slechts overheids-
onthoudend optreden geboden zijn. In de werkelijkheid is dit anders. Er komen nog steeds werkweken
van 70 uur voor en kinderarbeid. Lagere klassen hebben meer risico en wie zijn werk verliest, is aange-
wezen op de steun van familie en liefdadigheid. Daarom komt later wetgeving tot stand, om juist op
deze terreinen ervoor te zorgen dat de overheid moet optreden. Het grondwettelijk vastleggen van soci-
ale grondrechten impliceert dat overheidsoptreden een constitutionele erkenning krijgt.
Klassieke grondrechten zijn individuele vrijheidsrechten. Het individu draagt een recht en mag zelf be-
palen hoe hij dit uitoefent. De term ‘waarborgnorm’ past daarom goed. Sociale grondrechten hoeven
niet als individuele rechten geformuleerd te zijn. Ze zijn er meestal in het belang van het volk. Het zijn
meer zorgnormen, gericht op optreden van de overheid. Hoe het wordt ingevuld, is afhankelijk van
allerlei zaken. Handelen is op allerlei manieren mogelijk, onthouding slechts op een manier. Met over-
heidsoptreden zijn altijd kosten gemoeid, dat is bij onthouding niet het geval. Daarom zijn sociale grond-
rechten niet makkelijk af te dwingen bij de rechter.
Sommige sociale grondrechten zijn wel geformuleerd als individuele aanspraken. Denk aan het recht op
bijstand. Het recht op bekostiging van het lager onderwijs is een voorbeeld van een grondrecht waar
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper demialtena98. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,49. Je zit daarna nergens aan vast.
