Socratische gesprek voor beginners
H1 De oorsprong van het socratisch gesprek
Hoe blijven we met elkaar in gesprek?
- Het socratische gesprek is een gespreksmethode om een ander persoon beter te begrijpen door je
eigen begrijpen in eerste instantie op te schorten. Het is een onderzoeksgesprek.
- Socrates bracht een groot deel van zijn leven door op de markt in Athene met gesprekken voeren.
Een dialoog voeren was heel gebruikelijk, dit was ook een vorm van onderwijs (Plato academie).
- Socrates en Plato (ook Aristoteles, Protagoras) bedreven wetenschap via het voeren van
gesprekken. Hun streven naar antwoorden op de vraag naar het goede leven: ‘Hoe kan ik goed
handelen?’ En: ‘Hoe kunnen we ons met z’n allen zo gedragen dat Atheense polis goed functioneert,
dat er balans is en dat mensen kunnen werken aan een gelukt leven?’.
- In Politeai neemt Socrates de uitdaging aan om te onderzoeken of moreel handelen tot geluk leidt.
Hij betoogt dat de polis te dienste staat van het goede leven, met als hoogste doel geluk.
- Socrates heeft nooit iets geschreven. Plato heeft Socrates gesprekken beschreven in dialogen. Voor
Socrates was gespreksvoering een vorm van ethiek (hoe moet je je gedragen om een goede
samenleving te realiseren, toen was het een andere ethiek dan nu).
- Socrates meende dat om het goede te doen je slechts hoefde te weten wat het goede is. Voor hem
was ethiek de zoektocht naar kennis van het goede. Hij zei dat mensen daar alleen achter kunnen
komen door verantwoording voor hun eigen gedrag af te leggen. Niet vasthouden aan de kennis,
maar steeds opnieuw vragen stellen.
Wat is een socratisch gesprek?
- Als we het nu over socratisch gesprek hebben, dan bedoelen we een denkgesprek waarin ieders
oordeel wordt opgeschort, goed naar elkaar wordt geluisterd en kritisch wordt nagedacht aan de
hand van concrete ervaringen.
- Door argumenten wordt iedereen uitgedaagd zijn eigen wijsheid beter te gebruiken.
- Een gespreksvorm gebaseerd op de ideeën van Socrates over goede gespreksvoering, aangevuld
met inzichten van moderne filosofen.
Waarom zouden we een gespreksmethode uit de Griekse oudheid gebruiken?
- We zijn genoodzaakt de richting die we aan het leven willen geven gezamenlijk onder woorden te
brengen.
- Socrates baseerde de normen niet op geloof of traditie, maar via filosofische gesprekken.
- Voor ons zijn de tradities en geloof weggevallen, we beseffen dat wij met elkaars betekenis zullen
moeten geven aan leven en werken.
- Om tegenstellingen te bespreken grijpen wij meestal naar een discussie of debat. Deze
gespreksvormen leveren niets op, op gebied van verbetering van samenwerken en samenleven.
- We moeten elkaars belevingen en perspectieven beluisteren en begrijpen.
- Het uitstellen van je mening (wat je moet doen in een socratisch gesprek) is geen natuurlijke
neiging. We hebben socratische regels nodig om niet in onze grootste valkuil te stappen: verdedigen
van onze mening.
, Wie gebruiken het socratisch gesprek?
- De methode lijkt in alle beroepen iets bij te dragen.
- Het omarmen van het socratisch gesprek door werkenden valt samen met het besef dat we op het
werk net zo goed mens zijn (samenwerken, communiceren, ruimte maken voor verschillende
inzichten, bereidheid om van elkaar te leren).
- De aanleiding van een socratisch gesprek kan anders zijn, maar het gaat altijd om het verbeteren
van de kwaliteit. Het is ook een manier om zelfkennis te vergroten en een persoonlijk ethisch kompas
te ontwikkelen.
Wanneer gebruik je het socratische gesprek?
- Wanneer je beter gebruik wilt maken van onbewuste wijsheid binnen je team/organisatie;
- Voor het bespreekbaar maken van dilemma’s;
- Voor reflectie op samenwerking en gedrag;
- Voor ontwikkeling van een visie;
- Voor het heroverwegen of het toetsen van het gedrag van leidende principes;
- Om verschillende culturen met elkaar in contact te brengen;
- Wanneer je wilt leren beter te luisteren en vragen te stellen;
- Voor het aannemen van de juiste houding voor lerende organisaties;
Wanneer gebruik je het socratische gesprek niet?
- Niet om te doen alsof je anderen inspraak wilt geven. Het is een oprecht onderzoek om met elkaar
te weten te komen wat je nog niet wist. Als dit niet oprecht is, dan wil je je toch vasthouden aan je
mening.
- Als het antwoord te verkrijgen is via bestaande kennis of door consultatie van een expert.
- Je een gesprek wilt winnen, geen inmenging van anderen duldt, bepaalde belangen hebt die door
wilt drukken, niet bereid bent je uitgangspunten af en toe te herzien, beledigd bent als anderen het
niet met jou eens zijn, meent dat jouw gewoonten per definitie goed zijn, snelle beslissingen
belangrijker is dan een goede beslissing, anderen niets aan jouw wijsheid kunnen toevoegen.
H2 Van Socrates’ gedachtegoed naar een hedendaagse gespreksmethode
-De socratische methode dwingt men om oordelen en emoties op te schorten zodat je denken niet
wordt beïnvloed door ingesleten denkpatronen, emotionele reacties en vooroordelen en er ruimte
ontstaat om gebruik te maken van ieders wijsheid.
- David Bohm: we zijn intellectuele fundamentalisten (mensen die deelnemen aan een dialoog
zijn niet echt bereid om hun fundamentele aannames ter discussie te stellen). We hechten zo aan
onze kennis dat we een onbewuste reflex tot verdedigen van onze bestaande inzichten hebben (
als je je ermee hebt geïdentificeerd (met je mening), dan verdedig je haar.) Het is alsof jezelf wordt
aangevallen, terwijl je mening ter discussie wordt gesteld.
Hoe is de methode tot stand gekomen?
- Socrates wist gesprekspartners tot inzichten te brengen zonder hen met behulp van kennis te
overtuigen, maar door hun vragen te stellen.
- Socrates dialoogvorm was toen een manier van waarheidsvinding en wetenschap bedrijven.
