Sociaal veranderen – Ethiek – Samenvatting
Levenskunst – Ronald Wolbink
Bewust je eigenheid ontwikkelen
- Levenskunst is het bewust en kritisch ontwikkelen van je eigenheid.
- Het impliceert kritisch vermogen om te kunnen en te willen reflecteren over je eigen leven op basis
daarvan vorm te geven aan je leven.
- Je levensbeschouwing omvat jouw kijk op het leven: wat het leven betekent, wat de waarde ervan
is er hoe het geleefd moet worden. Het is een visie op de zin van het leven.
- Een levensstijl is de wijze waarop je (re)ageert, initiatieven neemt of afwacht en het geheel van je
gewoontes, en dit alles gekleurd door je waarden en normen. Je kunt stellen dat je
levensbeschouwing aangeeft waar het in het leven om gaat en dat je levensstijl staat voor hoe je dit
vormgeeft.
Wat heb ik eigenlijk aan levenskunst?
-Een mooie omschrijving van levenskunst is ‘de mogelijkheid en de inspanning het leven op een
reflectieve wijze te leiden en het leven niet onbewust en gewoonweg voorbij te laten gaan.’ Het
uitgangspunt is dat er vrijheid en ruimte voor je dan wel door jou te creëren is, om jouw eigen leven
vorm te geven. Maar beseffen dat dit een mogelijkheid is, is niet genoeg.
Filosofie van de levenskunst – Schmid
Voorwoord
- Levenskunst is de serieuze poging om je leven bijtijds zelf in bezit te nemen en er misschien zelfs
een ‘mooi leven’ van te maken. Het is werken aan je eigen autonomie en anderen daarbij helpen.
- De poging tot een nieuwe fundering van de levenskunst wil daar antwoord op geven. Het is intussen
niet onbelangrijk onder welk voorteken dat gebeurt: geen normatieve aanpak, waarbij een lijst van
normen en algemene verplichtingen wordt opgesteld, maar een optatieve, waarbij opties en
mogelijkheden worden getoond.
- Het is dus niet de bedoeling om inhoudelijk vast te stellen wat levenskunst is, maar om de
voorwaarden ervoor en de mogelijkheden ertoe te laten zien. Het komt er niet alleen op aan dat het
subject van de levenskunst kiest voor de levenskunst als zodanig, maar ook dat hij voor de
afzonderlijke levenskunsten kiest en zich erin bekwaamt.
- De schets van een ecologische levenskunst probeert antwoord te geven op de beslissende uitdaging
van onze tijd, de ‘levenskunst in de cyberspace’ op de internettisering van het bestaan. Passage uit
de Philosophie der Levenskunst worden aangevuld met nieuwere gedachten over gezondheid,
opgewektheid, geluk en de zinvraag.
- Filosofisch reflecteren kan een bijdrage leveren aan de kunst in de levenskunst, aan het ‘kundig
leven’ en aan een bewuste manier van leven.
- Filosofie helpt beter te begrijpen wat er gebeurt, welke mogelijkheden een individu heeft of niet
heeft.
,- Wat betekent een ‘mooi leven’ in dit verband? Net als bij het begrip levenskunst gaat het om een
vergeten concept uit de klassieke ethica en esthetica, dat opnieuw in de discussie moet worden
geïntroduceerd om boven het al te onkritisch gebruikte ‘goede’ of zelfs ‘geslaagde’ leven uit te
komen.
- Iemand die zij dat hij geen talent had voor filosofie, kreeg van Diogenes het antwoord: ‘Waarom
leef je dan, als je je er niet om bekommert mooi te leven?’ Hiermee wordt bedoeld at je niet maar
gewoon erop los leeft, gehoorzamend aan de wet van de traagheid, maar dat je ingrijpt in het
bestaan en er bewust iets van maakt.
Enkele fundamentele vragen over de levenskunst en het finale argument
- De meest fundamentele vraag is niet die naar de mogelijkheden om aan die levenskunst vorm te
geven of naar de details van de beoefening ervan, maar betreft voor alles de zin ervan: Waarom zou
je zo’n kunst eigenlijk ontwikkelen? Die vraag speelt mee wanneer de hele onderneming bij
voorbaat als zinloos wordt genoemd.
- Waarom zou je zo’n kunst ontwikkelen? Omdat het leven kort is. Dat is het finale argument, omdat
het als laatste overblijft als alle andere argumenten al zijn afgehandeld.
- Levensvreugde is te danken aan de grens van de dood.
- Als de ontwikkeling van de levenskunst dus serieus wordt genomen, rijst voor het subject ervan de
principiële vraag: Hoe kan ik mijn leven leiden? Dat is de vorm die de hoofdvraag van de ethiek (Wat
moet ik doen?) in de levenskunst aanneemt. Met die vraag wordt de eerste stap gezet op weg naar
de toe-eigening van het leven, om van een leven dat zich als abstractie voordoet je eigen leven te
maken.
- Maar het kernprobleem is de moderne opvatting van vrijheid, die ten eerste zo gericht is op het
streven naar bevrijding dat ze het werk aan vormen van vrijheid heeft verwaarloosd, en die ten
tweede heeft geprobeerd de structurele tegenstrijdigheid die wezenlijk is voor de vrijheid te
negeren.
- Omdat het probleem in de postmoderne tijd alleen maar groter is geworden, begint het zoeken aan
een ander moderne tijd die in praktijk van de vrijheid wil ontwikkelen in het verlengde waarvan het
subject van de levenskunst probeert om zijn leven zelf te leiden, een leefstijl te verwezenlijken en
een leefvorm te bereiken, niet in de laatste plaats met een discussie over de uitdaging die de
moderne en postmoderne media en informatietechnologieën vormen voor de kwestie van de
inrichting van het leven.
- De structurele vraag informeert naar de verbanden waarin levenskunst tot ontwikkeling kan
komen: In welke verbanden leef ik? Hoe kunnen er verbanden worden geschapen waarin je kunt
leven?
- Je eigen bestaan in het perspectief van overkoepelende structuren zien, is een fundamenteel aspect
van de levenskunst; hier hebben we het vooral over de sociale en maatschappelijke verbanden,
waarin altijd sprake is van machtsstructuren. De aandacht gaat niet naar de macht die voer het
subject wordt uitgeoefend, maar ook naar de macht die hij zelf kan uitoefenen om niet louter
onderdaan van de macht te worden maar veeleer de omkeerbaarheid van de machtsverhoudingen te
doen gelden, en ten slotte ook zorgvuldig met zijn eigen macht om te gaan en niet onnadenkend aan
machtsverhoudingen mee te werken.
,- Als men ontevreden is met de bestaande structuren, dan kan het veranderen daarvan
gecoördineerde actie van veel individuen gedurende langere tijd vereisen, in overeenstemming met
de lange duur van structuren die zich niet met een enkele actie laten veranderen.
- Maatschappelijk engagement kan zich toeleggen op verbetering van de structurele voorwaarden en
mogelijkheden voor de inrichting van het leven, zowel het eigen leven als dat van anderen: dat is het
doel van een ‘politiek van de levenskunst’.
- De volgende vraag is de optionele: Welke keus heb ik?
- Levenskunst berust geheel op deze keuze die het subject van de levenskunst zelf maakt. Het is waar
dat je je allereerst kunt afvragen of er wel iets te kiezen valt. Maar het probleem in de moderne tijd
schijnt te zijn dat de keuzesituaties toenemen zonder dat de individuen daarop voorbereid zijn. Dus
gaat het erom te achterhalen wat dat eigenlijk is, een keuze, die zich onderscheidt van een beslissing.
- Een keuze ontsluit/vergrendelt vervolgens mogelijkheden, waarmee hij zowel het individuele als
het gemeenschappelijke leven in een keuzemaatschappij richting geeft.
- De elementen van een verstandige keuze moeten onderscheiden worden: sensibiliteit, feeling,
oordeelsvermogen, intelligentie.
- Op de achtergrond staat daarbij de subject-vraag: Wie ben ik?
- Die subject-vraag is bedoeld naar het zelfbeeld van het subject van de levenskunst, het subject dat
kiest en zichzelf vormt. De gedachte dat men zichzelf vormt, blijkt een element van filosofische
opvattingen van het subject; ze gaat gepaard met het idee van het zelfbewustzijn, dat bij al die
concepten centraal staat.
- Maar het subject moet, in strijd met de moderne overtuiging, niet volgens criteria van identiteit zijn
samengesteld, en het moet, in strijd met postmoderne overtuiging, niet totaal aan ontbinding ten
prooi vallen, maar het kan zichzelf op een andere manier organiseren.
- Voor de organisatie en vorming van zichzelf moet het zelf zorg dragen.
- Tegelijk zien we dat het subject zijn zelfbeeld niet alleen maar slechts in relatie met anderen en in
discussie met hen kan verwerven, dat het subject mede door anderen wordt gevormd en niet allen
door zelfhulp iets van zichzelf maakt, dat bij zijn vorming van zichzelf dus ook de vormgeving van zijn
relaties met anderen hoort en bij zijn zorg voor zichzelf ook de zorg voor anderen.
- De weg die het subject in zijn leven gaat, wordt ontsloten door de hermeneutische vraag: Welke
opvatting van het leven heb ik?
- Interpretaties die het eigen leven en de leefwereld betreffen, stellen het subject van de levenskunst
in staat zijn leven te leiden. Door het werk van de interpretatie wordt duidelijk wat voor het zelf
betekenis heeft en wat niet, wat belangrijk en onbelangrijk lijkt en hoe het verloop van het leven
daarop kan worden afgestemd.
- Het werk van de interpretatie is er ook op gericht de betekenis van de verschijnselen en de
verbanden in de leefwereld te leren kennen, te weten hoe iets moet worden opgevat. Het gaat om
simpel afleiden van een objectieve betekenis; het werk houdt veeleer in dat je zelf betekenis verleent
en het leven zin geeft.
- Door interpretaties wordt de kennis verkregen die een subject voor het leven nodig heeft om het
leven onder de knie te krijgen: in tegenstelling tot de vorm van weten in de wetenschap is het
typische kenmerk van de ‘levenskennis’ niet in de laatste plaats haar bewuste perspectiviteit.
- Het doorgeven van de levenskennis, in het kader van opvoeding, houdt vooral in dat je anderen de
hermeneutische capaciteiten bijbrengt om zelf levenskennis te verwerven.
- De laatste vraag is de praktische vraag: Wat kan ik concreet doen?
, - Die vraag betreft zowel de principiële houding die kan worden aangenomen als het dagelijks
geleefde leven; het gaat om oefeningen en technieken met behulp waarvan het leven kan worden
vormgegeven. Ze moeten als voorbeelden worden beschouwd, zoals de oefeningen in het vormen
van gewoontes voor de omgang met lusten; verdere technieken zijn gericht op de omgang met
verdriet, typerende oefening is het leven met de dood.
- Het fundamentele aspect van de ecologische verbanden waarin levenskunst zich uitsluitend kan
ontwikkelen, behoeft ‘ultimatieve gelatenheid’; en gelaten leven is een modus van de levenskunst in
de cyberspace ( levenskunst). Gezondheid, opgewektheid en geluk verdient een nauwkeurige
beschouwing, om niet domweg de moderne ideeën daarover te volgen.
-Degene aan wie levenskunst kan worden toegeschreven, onderscheidt zich hierdoor, dat hij een
welbesteed leven leidt. Hij gaat grondiger te werk dan anderen. Hij kijkt misschien verder dan
anderen. Zo staat hij midden in het leven en tegelijk ver erbuiten om dingen en zichzelf van buitenaf
te zien, een even pijnlijke als lustvolle ervaring.
- Levenskunst is niet datgene wat we hebben maar datgene waar het ons aan ontbreekt.
Ethiek in sociaal agogische beroepen
H5
5.1 Beroepscode
-Verschillende beroepen hebben hun eigen beroepsethiek ontwikkeld en vastgelegd in een
beroepscode. Deze beroepscodes geven voor hun beroepsgroep een leidraad voor het professioneel
handelen. Ze geven richting aan collegiale uitwisseling over morele vragen en de beroepsbeoefenaar
kan zich beroepen op de code als hij zijn handelen legitimeert.
- Voor leden van de beroepsvereniging is de beroepscode bindend. Ze kunnen door de
beroepsvereniging ten verantwoording worden geroepen als er klachten zijn etc. Een beroepscode is
een vorm van prescriptieve ethiek.
5.2 Centrale waarde
- Als professional krijg je te maken met morele problemen. Het is dan goed om je te realiseren waar
het uiteindelijk om gaat in jouw beroep. Op die manier kun je verschillende opties beter tegen elkaar
afwegen. Als je als sociaal werker samenwerkt met anderen, is het belangrijk dat de verschillende
partijen weten wat hun centrale taak is.
- Ook in de beroepscode staat autonomie centraal.
Rechten van de menselijke waardigheid:
- De IFSW stelt dat social work uitgaat van respect voor de inherente waarde en waardigheid van alle
mensen en voor rechten die hieruit volgen. Deze visie sluit aan bij het kantiaanse uitgangspunt dat de
mens altijd doel op zich is en nooit als middel mag worden beschouwd.
- Respect omvat in de verklaring het volgende:
1. Respecteren van het recht op zelfbeschikking;
2. Het bevorderen van het recht op participatie;
3. Het behandelen van de persoon als een geheel;
4. Het identificeren en ontwikkelen van de kracht van mensen.
