Samenvatting van het gehele boek ‘Leerboek Psychiatrie’ van Hengeveld, van Balkom, van
Heeringen en Sabbe
(3e editie)
Inhoudsopgave
Deel I Psychiatrische ziekteleer...................................................................................................................... 3
Hoofdstuk 1 psychopathologie.............................................................................................................................3
Hoofdstuk 2 diagnostiek en classificatie..............................................................................................................4
Hoofdstuk 3 etiopathogenese..............................................................................................................................5
3.1 Etiopathogenese en het stresskwetsbaarheidsmodel..............................................................................5
3.2 neurobiologie van normaal en pathologisch psychisch functioneren.......................................................6
3.3 neurobiologische correlaten van psychische functies en psychiatrische symptomen.............................7
3.4 psychologie van normaal en pathologisch psychisch functioneren..........................................................7
Hoofdstuk 4 epidemiologie..................................................................................................................................8
Hoofdstuk 5 gevolgen...........................................................................................................................................9
Hoofdstuk 6 behandeling.....................................................................................................................................9
6.1 preventie....................................................................................................................................................9
6.2 psycho-psycho-educatie..........................................................................................................................10
6.3 neurobiologische behandelingen............................................................................................................10
6.4 psychologische behandelingen................................................................................................................12
6.5 psychosociale behandelingen..................................................................................................................13
Deel II psychiatrische stoornissen................................................................................................................. 13
Hoofdstuk 7 neurocognitieve stoornissen..........................................................................................................13
7.1 delieren....................................................................................................................................................13
7.2 dementieën..............................................................................................................................................15
Hoofdstuk 8 psychosespectrumstoornissen.......................................................................................................16
Hoofdstuk 9 bipolaire-stemmingsstoornissen....................................................................................................17
Hoofdstuk 10 depressieve-stemmingsstoornissen en suïcidaal gedrag............................................................18
10.1 depressieve-stemmingsstoornissen......................................................................................................18
10.2 suïcidaal gedrag.....................................................................................................................................19
Hoofdstuk 11 angststoornissen..........................................................................................................................20
Hoofdstuk 12 obsessieve-compulsieve en verwante stoornissen......................................................................21
Hoofdstuk 13 psychotrauma- en stress gerelateerde stoornissen.....................................................................22
13.1 psychotrauma gerelateerde stoornissen...............................................................................................22
13.2 aanpassingsstoornissen.........................................................................................................................25
Hoofdstuk 14 dissociatieve stoornissen.............................................................................................................26
Hoofdstuk 15 somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen.............................................................27
15.1 somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen......................................................................27
15.2 nagebootste stoornissen.......................................................................................................................28
Hoofdstuk 16 eetstoornissen..............................................................................................................................29
Hoofdstuk 17 slaap-waakstoornissen................................................................................................................30
Hoofdstuk 18 seksuele disfuncties.....................................................................................................................31
1
, Hoofdstuk 19 genderdysforie.............................................................................................................................32
Hoofdstuk 20 drangstoornissen.........................................................................................................................32
Hoofdstuk 21 middelgerelateerde- en verslavingsstoornissen..........................................................................33
Hoofdstuk 22 persoonlijkheidsstoornissen.........................................................................................................35
Hoofdstuk 23 neurobiologische ontwikkelingsstoornissen bij volwassen.........................................................36
Deel III speciële psychiatrie.......................................................................................................................... 37
Hoofdstuk 24 psychiatrie in eerste lijn...............................................................................................................37
Hoofdstuk 25 spoedeisende psychiatrie.............................................................................................................38
Hoofdstuk 26 ziekenhuispsychiatrie...................................................................................................................38
Hoofdstuk 27 peri-partum psychiatrie en transgenerationele psychiatrie........................................................39
Hoofdstuk 28 ouderenpsychiatrie......................................................................................................................39
Hoofdstuk 29 forensische psychiatrie................................................................................................................40
Hoofdstuk 30 transculturele psychiatrie............................................................................................................40
Hoofdstuk 31 psychiatrie en arbeid...................................................................................................................41
Hoofdstuk 32 psychiatrie en verstandelijke beperking......................................................................................42
Deel IV maatschappelijke aspecten.............................................................................................................. 43
Hoofdstuk 33 geschiedenis van de psychiatrie..................................................................................................43
Hoofdstuk 34 structuur en functie van de geestelijke gezondheidszorg............................................................44
Hoofdstuk 35 psychiatrie en recht.....................................................................................................................44
Hoofdstuk 36 opleiding en beroepsprofiel.........................................................................................................45
2
,Deel I Psychiatrische ziekteleer
Hoofdstuk 1 psychopathologie
Psychiatrie is het medisch specialisme dat zich bezighoudt met patiëntenzorg, wetenschappelijk
onderzoek en onderwijs op het gebied van psychiatrische ziekten.
Psychiatrische ziekten zijn ziekten met psychische klachten en symptomen die gepaard gaan met
lijdensdruk en/ofsociaal disfunctioneren.
Psychiatrische ziekten hebben vaak ook lichamelijke symptomen, lichamelijke ziekten hebben
vaak psychische symptomen, en psychiatrische en lichamelijke ziekten gaan dikwijls samen.
Psychiatrische symptomen zijn gerelateerd aan verstoringen in de psychische functies van de
hersenen. De psychische functies betreffen de complexe interacties tussen het individu en diens
omgeving: het zich bewust worden van informatie uit de omgeving, en deze waarderen, wegen
en toetsen aan eerdere ervaringen, leidend tot automatische spierbewegingen en tot op de
omgeving gerichte handelingen.
Van de meeste psychiatrische ziekten is er geen pathologisch-anatomisch substraat of
pathofysiologisch proces bekend. De classificatie berust op het vaststellen van een syndroom:
een kenmerkend patroon van klachten en symptomen. Daarom spreek je vaak van
'psychiatrische stoornissen' en niet van 'psychiatrische ziekten'.
Doordat psychiatrische symptomen een subjectief karakter hebben en een aantoonbare neuro-
biologische oorzaak dikwijls ontbreekt, is de psychiatrie meer dan andere medisch specialismen
onderhevig aan maatschappelijke invloeden.
Voor de diagnostiek is de psychiater — nog meer dan andere medisch specialisten —
aangewezen op de anamnese.
Volgens het huidige psychiatrische classificatiesysteem, de Diagnostic and statistical manual of
mental disorders, fifth edition (DSM-5), zijn psychiatrische stoornissen bij volwassenen in te
delen in 17 categorieën, zoals de angststoornissen en de persoonlijkheidsstoornissen.
Psychiatrische stoornissen ontstaan door een complexe neurobiologische en psychologische
interactie tussen predisponerende factoren (kwetsbaarheid) en luxerende factoren (stress).
Psychiatrische stoornissen vereisen daarom tegelijkertijd zowel een neurobiologische als een
psychologische methode van diagnostiek en behandeling (methodisch dualisme).
De prevalentie van psychiatrische stoornissen is hoog en de ziektelast ervan is vaak zwaarder
dan die van somatische ziekten.
De psychiater behandelt zijn patiënten met medicatie, psychotherapie of andere
neurobiologische of sociale interventies. Maar het gaat in een psychiatrische behandeling ook
altijd om het verhaal van de patiënt, om hoe de patiënt de klachten. en de oorzaken daarvan
beleeft. Een vertrouwensrelatie tussen de patiënt en de psychiater is daarbij essentieel. Daarom
is de persoon van de psychiater altijd een belangrijk therapeuticum gebleven. De enorme groei
aan therapeutische mogelijkheden heeft daaraan niets veranderd.
3
,Hoofdstuk 2 diagnostiek en classificatie
Psychiatrische diagnostiek heeft dezelfde structuur als algemene medische diagnostiek. Zoals in
alle geneeskundige disciplines onderzoekt de psychiater de ziektesymptomen en stelt ze vast
door anamnese en onderzoek, maar de anamnese is in de psychiatrie uitgebreider.
Naast de speciële anamnese van de belangrijkste subjectieve klachten van de patiënt neemt de
psychiater ook een algemene psychiatrische anamnese op (tractus-mentalisanamnese) van de
kernsymptomen van de belangrijkste psychiatrische stoornissen,
Veel patiënten met psychiatrische stoornissen melden zich met lichamelijke klachten bij een arts
in de algemene gezondheidszorg. Om na te gaan of er misschien sprake is Van een psychiatrische
stoornis, kan de arts het beste een aantal vragen stellen over depressiviteit, angst,
paniekaanvallen, fobieën, hypochondrie en fors alcoholgebruik.
Vrijwel alle psychiatrische stoornissen kunnen veroorzaakt worden door een lichamelijke
aandoening. Vooral wanneer de patiënt ouder is dan 40 jaar en nooit eerder aan de betreffende
psychiatrische stoornis heeft geleden, moet de psychiater zorgvuldig een somatische oorzaak
uitsluiten. Om psychiatrische symptomen te kunnen vaststellen, evenals psychische en sociale
oorzaken en gevolgen van de psychiatrische stoornis, is een uitgebreide sociale en biografische
anamnese onontbeerlijk.
Wanneer de autoanamnese bemoeilijkt wordt door de psychiatrische stoornis, moet de
psychiater altijd een heteroanamnese opnemen.
Tijdens het opnemen van de anamnese observeert de psychiater de objectieve verschijnselen
van de psychiatrische stoornis. Een aantal psychiatrische verschijnselen kan worden vastgesteld
en globaal gekwantificeerd met eenvoudige klinimetrische testvragen en testopdrachten.
De informatie die aldus wordt verkregen uit anamnese, exploratie, observatie en tests, wordt op
een systematische manier vastgelegd als status mentalis, met als onderdelen cognitieve functies,
affectieve functies en conatieve functies ('trias psychica').
In de psychiatrie wordt toenemend gebruikgemaakt van gestructureerde interviews en
vragenlijsten om symptomen van psychiatrische stoornissen betrouwbaar en gekwantificeerd
vast te leggen.
Er is nog geen aanvullend onderzoek beschikbaar om de diagnose van psychiatrische stoornissen
te bevestigen ofte verwerpen. Toch is aanvullend onderzoek belangrijk: om lichamelijke
oorzaken van psychiatrische stoornissen op te sporen.
Een psychiatrische diagnose omvat, naast de classificatie van het syndroom volgens de DSM-5,
een beschrijving van:
— De betekenis die de symptomen hebben voor de patiënt;
— De fase van ontwikkeling, de ernst, de complicaties en de uitbreiding van het
ziektebeeld;
— Predisponerende, luxerende en onderhoudende somatische, psychische en sociale
etiopathogenetische factoren;
— Functionele beperkingen;
— Factoren die van invloed zijn op het beloop en de behandeling.
4
, Bij het vaststellen van de psychiatrische hoofddiagnose hanteer je een zekere hiërarchie: naar
urgentie en benodigde deskundigheid. De hoofdstukkenvolgorde in deel II volgt die hiërarchie
Maar bedenk dat veel psychiatrische stoornissen tegelijkertijd kunnen Voorkomen, of in elkaar
kunnen overgaan.
Hoofdstuk 3 etiopathogenese
3.1 Etiopathogenese en het stresskwetsbaarheidsmodel
Het psychisch functioneren en disfunctioneren vormt zich vanuit een complex samenspel van
genetische aanleg en omgevingsfactoren.
Neurobiologische processen en psychologische processen (intrapsychische en interpersoonlijke
processen) beïnvloeden elkaar wederzijds:
cerebrale processen vormen het correlaat van al ons psychische functioneren;
cerebrale processen kunnen psychische klachten en verschijnselen veroorzaken, en
kunnen ontregeld raken door het gebruik van psychoactieve stoffen, of door somatische
ziekten elders in het lichaam;
interpersoonlijke ervaringen kunnen de hersenstructuur en -functie tijdelijk of blijvend
beïnvloeden, waardoor de psychische mogelijkheden van het individu veranderen.
De complexe dynamiek tussen neurobiologische structuur en psychisch functioneren ontwikkelt
zich en kan dus ook ontsporen door invloeden van binnenuit, of van buitenaf, of door interactie
tussen binnen en buiten. Deze etiopathogenese van psychiatrische stoornissen kan goed
begrepen worden door gebruik te maken van het stresskwetsbaarheidsmodel.
Het uitgangspunt in het stresskwetsbaarheidsmodel is de situatie waarin iemand moet reageren
op omstandigheden die voor hem bedreigend of anderszins belastend zijn. Stressoren zijn
levensgebeurtenissen die in ieders leven voorkomen. De wijze waarop iemand omgaat met de
stressor, wordt coping genoemd. Psychiatrische stoornissen kunnen ontstaan als iemand er niet
in slaagt op een aangepaste wijze om te gaan met een of meerdere stressoren, oftewel als de
coping tekortschiet.
Stresskwetsbaarheidsmodel
5
