GP Samenvatting
Hoofdstuk 1 – Wat is gezondheid
Gezondheidspsychologie = studie van gezondheid, ziekte en gezondheidszorg
- En biedt een holistische, maar eigenlijk psychologische, benadering van gezondheid, ziekte
en gezondheidszorg
Doel van gezondheidspsychologie is inzicht krijgen in de bio-psychosociale factoren die belangrijk zijn
voor:
- Bevordering en in stand houden van gezondheid
- Verbetering van gezondheidszorg en gezondheidsbeleid
- Preventie en behandeling van ziekte
- Oorzaken van ziekte; bijv. risicofactoren
Wat is gezondheid:
Modellen:
- Biomedisch ziektemodel:
o Ziekte en symptomen hebben een achterliggende fysiologische verklaring. Je bent
alleen ziek als dat lichamelijk te zien is, oorzaak gevolg
- Bio-psychosociaal ziektemodel:
o Ziekte en symptomen zijn een combinatie van lichamelijke, sociale, culturele en
psychologische factoren. Rol van gedrag is groter
Gezondheid = een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn.
- ‘zijn’, ‘hebben’ en doen’
- Wetenschappelijk onderzoek naar mentale, psychosociale en biologische processen en
gedragsmatig functioneren
- Fitheid
Gezondheidspsychologie en andere terreinen:
- Medische psychologie = mechanistisch medisch model
- Gedragsgeneeskunde = onderzoekt de ontwikkeling en integratie van gedragsmatige en
biomedische kennis en technieken die relevant zijn voor gezondheid.
- Psychosomatische geneeskunde = geest en lichaam betrokken bij ziekte
- Medische sociologie = probeert gezondheid en ziekte te begrijpen op basis van sociale
factoren die invloed op de mens hebben.
Gezondheid en geschiedenis:
- Holistische visie dualistisch standpunt
- Lichaam en geest samen lichaam en geest apart
- Tegenwoordig langzaam weer richting holisme biopsychosociale benadering
Toename levensverwachting:
- Daling sterftecijfer
- Vooruitgang medische technologie
- Medische behandelingen
Cultuurverschillen:
- Ziekteattributies = wat is de oorzaak van de ziekte
, - Collectivistische benadering = ik functioneer goed in de groep
- Individualistische benadering = ik voel me gezond en goed
- Holistische benadering = het hele wezen, spirituele kant er bij
- Cultuur is afhankelijk voor de definitie van gezondheid
Gezondheid:
- Als niet ziek geen symptomen
- Als bezitting sterke familie
- Als gedrag meestal op anderen toegepast
- Als lichamelijke fitheid mannen = fit voelen, vrouwen = energiek voelen
- Als psychosociaal welzijn geestestoestand
- Als functie vermogen om taken te verrichten
Ontwikkelingstheorieën verloopt in interactie tussen drie factoren:
- Leren = permanente verandering van kennis, vaardigheden of vermogen. Gevolg van ervaring
- Ervaring = wat we meemaken
- Rijping = gedachten, gedragingen of lichamelijke groei. Erfelijk bepaalde ontwikkeling
Erik Erikson bedacht verschillende levensfasen, de fasen verschillen in:
- Cognitief en intellectueel functioneren
- Taal- en communicatievaardigheden
- Inzicht in ziekte
- Gezondheidszorg en verzorgingsgedrag
Leeftijd en beleving gezondheid:
- Kinderen kunnen gezondheid en ziekte in complexe multidimensionale termen verklaren
- Verwachtingen over gezondheid veranderen in loop van leven, afhankelijk van:
o Achtergrond
o Ervaring
o Cognitieve ontwikkeling
Ziekteconcept 3 tot 8 jaar:
- Magie, gebaseerd op associaties
- Onbegrip
- Fenomenalisme : enig begrip van ziekte, maar weinig begrip oorzaak gevolg (verkoudheid is
als je veel moet snuiten)
- Aangestoken worden : kind kent aangestoken worden, maar weet niet hoe
Ziekteconcept 8 tot 11 jaar:
- Concreter en gebaseerd op logische reeks gebeurtenissen
- Besmetting : begrijpen symptomen en dat dit gevolg is van bacteriën in je lichaam
- Internalisatie : proces waardoor symptomen zich voordoen nog deels onduidelijk
Ziekteconcept vanaf puberteit:
- Abstract
- Fysiologisch: inzicht in fysiologie en oorzaken
- Psychofysiologisch: begrip interactie lichaam en geest, niet altijd
Ziekteconcept volwassenheid (17-40)
- Belang van mijlpalen
- Belang van toepassen wat men geleerd heeft
, - Bij gezondheidsvoorlichting dient accent op praktische toepassingen te liggen
Veroudering en gezondheid:
- Stijging ouderen
- Implicaties voor financiële middelen voor gezondheidszorg
- Veel beperkingen 85% chronische aandoening
Hoofdstuk 2 – Sociale verschillen in ziekte en
gezondheid
Hoe kun je gezondheid
beïnvloeden en veranderen.
Deze cirkel komt sowieso in
tentamen.
Gezondheidsverschillen = verschillen in gezondheid en levensverwachting tussen verschillende
groepen:
- Woonplaats
o Stad en platteland
o Landen onderling (klimaat, westerse cultuur of ontwikkelingslanden)
o Hoe gezondheidszorg is geregeld
o Omgeving = schakel tussen de ongelijke verdeling van macht, geld en middelen én
het ontstaan van gezondheidsachterstanden
- Leefwijze
o Diensteneconomie versus agrarische staat
o Effecten diensteneconomie:
Daling aantal banen voor laagopgeleiden
‘Ziek’ verklaren van ‘overtollige’ werknemers
Hoeveelheid te verwerken info stijgt
Stijging sociale stress door stijging ongelijkheid
, - Armoede / sociaaleconomische status
o Armoede is belangrijkste oorzaak van ziekte en vroegtijdig overlijden
o Gedrag (roken/sporten)
o Stress door verschil in welzijn
o Controle over eigen leven
o Dagelijkse stress
o Kans op beter leven
o Toegang tot gezondheidszorg
o Sociaal kapitaal
- Minderheidsstatus
o Door minderheidsstatus, kom je moeilijker omhoog armoede
o Ongeacht of deze minderheid gevolg is van cultuur, huidskleur of gedrag
o Vooroordelen dragen bij aan stress en ziektegevallen
o Behoren tot etnische minderheid én lagere sociaaleconomische klasse extra stress
o Hoe hoger iemand op sociale ladder, hoe meer macht, geld en middelen
- Geslacht
o Vrouwen gezonder door genen
o Niet alleen vanwege bio verschillen
o Door uiteenlopende psychosociale ervaringen van mannen en vrouwen
o Mannen vertonen vaker gevaarlijker gedrag
o Mannen zoeken minder vaak medische hulp
o Vrouwen werken minder/krijgen minder betaald kwetsbaar
- Werk
o Fysiek zwaar werk
o Werkomgeving is belangrijkere oorzaak van stress dan geslacht
o Baan hebben is in principe beter voor gezondheid dan werkloos (financiële
onzekerheid)
o Maar als spanning van werk te hoog wordt, kan gezondheid daaronder lijden
o Veel vrouwen: work-home spillover (stress van thuis en werk)
o Baan met hoge eisen + weinig controle = veel stress
SES = opleiding, beroepsstatus of inkomen
- Sociale veroorzakingsmodel = Lage SES veroorzaakt gezondheidsproblemen door
onderzoek ondersteunt
- Social drift model = Gezondheidsproblemen veroorzaken lage SES
- Lage SES zorgt voor slechtere gedragingen Niet gebrek aan kennis, minder bereid om naar
info te handelen (roken)