Basiskennis
taalonderwijs
23-05-2024
3e druk
,Inhoud
Basiskennis taalonderwijs.........................................................................................................................1
.................................................................................................................................................................1
1. Taalonderwijs en taal.............................................................................................................................5
Taalonderwijs.........................................................................................................................................5
Het Belang van Taalonderwijs:..........................................................................................................5
Domeinen van Taalonderwijs:...........................................................................................................5
Kerndoelen Taalonderwijs:................................................................................................................6
Het taalsysteem......................................................................................................................................6
Functies van taal................................................................................................................................6
De communicatieve of sociale taalfunctie.........................................................................................6
2. Mondelinge taalvaardigheid.................................................................................................................8
Taalverwerving......................................................................................................................................8
Theorieën over taalverwerving..........................................................................................................8
Stadia van eerste taalverwerving.......................................................................................................8
Mondelinge Taalvaardigheid.............................................................................................................8
Spreek en luisterstrategieën..................................................................................................................9
Spreekstrategieën...............................................................................................................................9
Luisterstrategieën..............................................................................................................................9
Spreek en luisterdoelen.........................................................................................................................9
Gespreksoorten....................................................................................................................................10
3. Woordenschat.....................................................................................................................................10
Het woordgeheugen.............................................................................................................................10
Diepe en Brede Woordkennis...........................................................................................................11
Woordenschatverwerving.....................................................................................................................11
Woordleerstrategieën...........................................................................................................................12
Soorten taalgebruik..............................................................................................................................12
Schooltaal..........................................................................................................................................12
Woordtypen......................................................................................................................................12
Taalvaardigheden.............................................................................................................................12
Woordenschat en schoolsucces...........................................................................................................13
Belang van Woordenschat................................................................................................................13
Onderwijs en Woordenschat............................................................................................................13
4. Beginnende geletterdheid....................................................................................................................13
Geletterdheid........................................................................................................................................13
Aspecten van Geletterdheid:............................................................................................................13
Ontwikkelingsfasen van Geletterdheid:..........................................................................................14
Tussendoelen beginnende geletterdheid.............................................................................................14
Ontwikkeling geletterdheid.................................................................................................................14
2
RAPPORTTITEL
, Auditieve vaardigheden.......................................................................................................................14
Visuele vaardigheden...........................................................................................................................15
Elementaire leeshandeling...................................................................................................................15
5. Voortgezet technisch lezen..................................................................................................................15
Theorieën over het leerproces..............................................................................................................15
Strategieën technisch lezen..................................................................................................................16
Voordracht aspecten leesniveau..........................................................................................................16
Technisch lezen in de samenleving......................................................................................................17
6. Begrijpend lezen...................................................................................................................................17
Leesvaardigheden voor begrijpend lezen............................................................................................17
Leesstrategieën voor begrijpend lezen................................................................................................18
Technieken voor informatieverwerking..............................................................................................19
7. Stellen..................................................................................................................................................19
Functies van schrijven..........................................................................................................................19
Integratie van functies.....................................................................................................................20
Onderwijs en de functies van schrijven..........................................................................................20
Het schrijfproces..................................................................................................................................20
Kennis van de schrijver...................................................................................................................20
Het eigenlijke schrijfproces.............................................................................................................20
Schrijfstrategieën..............................................................................................................................21
Schrijven en de computer....................................................................................................................21
8. Jeugdliteratuur....................................................................................................................................22
Literaire genres....................................................................................................................................22
Functies van jeugdliteratuur...............................................................................................................22
Beoordelen van jeugdliteratuur..........................................................................................................23
9. Taalbeschouwing.................................................................................................................................23
Het taalsysteem....................................................................................................................................23
Het taalsysteem................................................................................................................................24
Taalverandering...................................................................................................................................26
Veranderingen in de Taal................................................................................................................26
Taalbeschouwingstrategieën...............................................................................................................27
Denkprocessen en Strategieën.........................................................................................................27
10. Spelling..............................................................................................................................................28
Schriftsystemen...................................................................................................................................28
Spellingprincipes van het Nederlands................................................................................................29
Spellingstrategieën..............................................................................................................................29
Spellingcategorieën..............................................................................................................................29
Werkwoordspelling.............................................................................................................................30
3
RAPPORTTITEL
,4
RAPPORTTITEL
, 1. Taalonderwijs en taal
Taalonderwijs
Het Belang van Taalonderwijs:
In het basisonderwijs neemt taalonderwijs een centrale plaats in. Met scholen die gemiddeld acht uur per week aan
taal besteden. Aangezien een schoolweek uit ongeveer 27,5 uur bestaat is anderhalve dag per week gericht op
taalonderwijs. Hoewel kinderen hun moedertaal spontaan leren door interactie met hun omgeving is formeel
onderwijs noodzakelijk voor de ontwikkeling van schriftelijke taalvaardigheden en andere specifieke taalvormen die
niet vanzelf ontstaan.
Schriftelijke taalvaardigheid vergt gerichte instructie; kinderen leren niet spontaan lezen en schrijven zoals ze spreken
leren. Scholen bieden hierbij de benodigde methodieken en ondersteuning vooral voor taalzwakke kinderen die
moeite hebben met lezen en spellen. Daarnaast is het taalgebruik op school formeler dan in alledaagse situaties en
omvat het termen en uitdrukkingen die minder gangbaar zijn in het dagelijks leven. Ook voor kinderen die thuis een
andere taal spreken dan het Standaardnederlands, biedt school de gelegenheid om deze taal systematisch te leren.
Verder speelt de school een cruciale rol in het introduceren van kinderen in verschillende taalvormen, zoals het
schrijven van brieven en het houden van discussies wat in het dagelijks leven minder vanzelfsprekend is. Bovendien
vereist het stimuleren van leesplezier specifieke aandacht; door kinderen kennis te laten maken met diverse genres
jeugdliteratuur kunnen zij het plezier in lezen ontdekken en ontwikkelen.
Domeinen van Taalonderwijs:
Het taalonderwijs in het basisonderwijs is breed en omvat meerdere domeinen ieder gericht op verschillende aspecten
van taalvaardigheid. De belangrijkste domeinen zijn: mondelinge taalvaardigheid, woordenschat, beginnende
geletterdheid, voortgezet technisch lezen, begrijpend lezen, stellen, jeugdliteratuur, taalbeschouwing en spelling.
Mondelinge taalvaardigheid richt zich op het begrijpen en uiten van informatie, het voeren van gesprekken, het geven
van uitleg en het deelnemen aan discussies. Hierbij leren kinderen zich zowel mondeling als schriftelijk gestructureerd
uit te drukken.
Woordenschat is een ander belangrijk domein waarbij kinderen niet alleen hun woordenschat uitbreiden, maar ook
strategieën ontwikkelen om onbekende woorden te begrijpen. Een rijke woordenschat is essentieel voor zowel
mondelinge als schriftelijke communicatie.
Beginnende geletterdheid vormt de basis van het lees- en schrijfonderwijs. In deze fase leren kinderen de
basisprincipes van het lezen en schrijven. Dit wordt gevolgd door voortgezet technisch lezen, dat zich richt op het
vloeiend en correct kunnen lezen van teksten zonder nadruk op het begrijpen van de inhoud. Het technisch lezen
wordt vaak geoefend in niveaugroepen, waarbij kinderen met vergelijkbare leesvaardigheden samen lezen.
Begrijpend lezen is gericht op het begrijpen van teksten. Hierbij leren kinderen de bedoeling van een tekst te
achterhalen, verbanden te leggen en de betekenis van woorden en uitdrukkingen te interpreteren. Begrijpend lezen is
een cruciale vaardigheid en wordt ondersteund door diverse methoden, waaronder digitale leermiddelen zoals
Nieuwsbegrip.
Stellen houdt in dat kinderen leren om verschillende soorten teksten te schrijven, van verslagen tot verhalen en
instructieve teksten. Hierbij krijgen ze inzicht in de structuur en kenmerken van verschillende tekstsoorten en
ontwikkelen ze hun schrijfvaardigheid.
Jeugdliteratuur richt zich op het lezen en waarderen van literaire teksten. Dit omvat een breed scala aan genres, zowel
fictie als non-fictie. Het doel is om kinderen kennis te laten maken met diverse literaire genres, hun smaak te
ontwikkelen en hen te motiveren tot zelfstandig lezen. Dit domein draagt bij aan de leesbevordering en het literaire
bewustzijn van kinderen.
5
RAPPORTTITEL
, Taalbeschouwing leert kinderen reflecteren op de vorm en het gebruik van taal. Dit omvat het ontdekken van
taalkundige regels en patronen, zoals grammatica en zinsstructuur. Door deze reflectie leren kinderen de
onderliggende principes van taalgebruik en kunnen ze hun taalvaardigheid verder verfijnen.
Spelling hierbij leren kinderen om woorden correct te schrijven en de belangrijkste spellingregels toe te passen. Dit
omvat ook de juiste toepassing van interpunctie. Spelling wordt vaak geïntegreerd in de taalmethode, maar kan ook
losstaand onderwezen worden.
Kerndoelen Taalonderwijs:
De kerndoelen voor het taalonderwijs in de Wet op het Basisonderwijs zijn duidelijk gestructureerd. Voor mondeling
onderwijs leren leerlingen informatie te verwerven uit gesproken taal en deze gestructureerd weer te geven, zowel
mondeling als schriftelijk. Ze leren zich uit te drukken bij het geven en vragen van informatie, het uitbrengen van
verslag, het geven van uitleg, het instrueren en het deelnemen aan discussies. Ze leren ook informatie te beoordelen
en met argumenten te reageren.
Voor schriftelijk onderwijs leren leerlingen informatie te achterhalen uit diverse bronnen, waaronder digitale, en
teksten te schrijven met verschillende functies, zoals informeren, instrueren en overtuigen. Ze leren informatie en
meningen te ordenen bij het lezen van teksten en het schrijven van verslagen en werkstukken, met aandacht voor
structuur, spelling en presentatie. Daarnaast is er aandacht voor het bevorderen van plezier in lezen en schrijven.
Bij taalbeschouwing leren leerlingen strategieën te herkennen, te gebruiken en te beoordelen, en maken ze kennis met
taalkundige principes en regels, zoals de spelling van werkwoorden en het gebruik van leestekens.
Door deze gestructureerde benadering van taalonderwijs ontwikkelen kinderen een brede en diepgaande
taalvaardigheid die hen niet alleen helpt bij andere schoolvakken, maar ook in hun latere leven. De nadruk ligt op
zowel mondelinge als schriftelijke vaardigheden met specifieke aandacht voor woordenschat, grammatica en
leesplezier. Hierdoor worden kinderen voorbereid op een succesvolle deelname aan de maatschappij.
Het taalsysteem
Taal is communicatie. We gebruiken taal om ideeën, ervaringen en meningen over te brengen, onze gedachten te
ordenen en onze gevoelens te uiten. Soms gebruiken we taal om ons van anderen te onderscheiden door duidelijker of
origineler te formuleren. Taal heeft verschillende functies voor gebruikers.
In normaal taalverkeer kiezen we automatisch de juiste woorden en zinsconstructies. We zijn ons vaak niet bewust dat
taal een complex systeem is met veel regels. Dit wordt pas duidelijk als iemand fouten maakt of als je bewust naar taal
kijkt. Voor taalonderwijs is het belangrijk dat je boven normale taalgebruikssituaties kunt uitstijgen en kunt reflecteren
op taal en hoe deze in elkaar zit.
Functies van taal
Taal speelt een onmisbare rol in het dagelijks leven. We praten, redeneren, discussiëren, schrijven, chatten, mailen en
communiceren voortdurend. Taal heeft verschillende functies voor mensen: de communicatieve of sociale functie, de
conceptualiserende of cognitieve functie en de expressieve functie.
De communicatieve of sociale taalfunctie
Met taal kunnen we contact maken met andere mensen. We geven onze mening, verdedigen ons standpunt, vragen
om hulp of leggen uit. In deze situaties gebruiken we taal als communicatiemiddel; de spreker wil een boodschap
overbrengen aan de luisteraar. Dit wordt ook wel de sociale functie van taal genoemd, omdat het gaat om de interactie
tussen mensen.
6
RAPPORTTITEL
