Dit is een samenvatting van het boek Leerboek Seksuologie dat wordt gebruikt in de derdejaarscursus Seksuologie aan de RUG. De samenvatting bestaat uit de hoofdstukken 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 21, 22 en 25.
Leerboek seksuologie
Hoofdstuk 1: Seksuologie: een inleidend overzicht................................................................................4
De bredere context van dit boek: seksuologische denkkaders.............................................................4
Achtergronden, inhoud en doelen van dit boek...................................................................................4
De eigen aard van de seksuologie: een redactionele positionering.....................................................6
Hoofdstuk 2: Geschiedenis van de seksuologie: paradigma’s, thema’s en debatten...............................8
Het ontstaan van de seksuologie.........................................................................................................8
Na de Tweede Wereldoorlog: de periode 1945-1974..........................................................................8
De periode 1974-2019: sociaal constructionisme, essentialisme en het biopsychosociale denkkader
als richtinggevende metaperspectieven...............................................................................................9
Professionalisering door verenigingen en tijdschriften.....................................................................10
De seksuologie in Nederland............................................................................................................10
De seksuologie in Vlaanderen..........................................................................................................11
Een blik in de toekomst....................................................................................................................12
Hoofdstuk 3: De biologie van seksualiteit............................................................................................13
De seksuele respons..........................................................................................................................13
Anatomie van genitaliën en bekkenbodem.......................................................................................13
Fysiologie van de seksuele respons..................................................................................................20
Endocriene aspecten van seksualiteit................................................................................................22
De rol van het centraal zenuwstelsel bij seksualiteit.........................................................................26
Besluit...............................................................................................................................................30
Hoofdstuk 4: Psychologische benaderingen van seksualiteit................................................................31
Een evolutionair-psychologisch perspectief......................................................................................31
Een informatieverwerkingsperspectief op het seksuele systeem.......................................................34
Persoonlijkheid en seksualiteit: een paar apart?................................................................................38
Psychologische benaderingen van seksualiteit: enkele kanttekeningen............................................38
Hoofdstuk 5: Een interpersoonlijk perspectief op seksualiteit: over relaties en seks............................39
Wisselwerking tussen seks en relaties...............................................................................................39
Wisselwerking tussen seksuele partners...........................................................................................42
Hoofdstuk 6: De seksuele levensloop...................................................................................................43
Uitgangspunten van een levensloopperspectief................................................................................43
Levenslooptheorieën en -modellen...................................................................................................43
Kinderen (0 tot 12 jaar).....................................................................................................................44
Adolescenten (12 tot 25 jaar)............................................................................................................44
Volwassenen (25 tot 55 jaar)............................................................................................................46
Ouderen (ouder dan 55)....................................................................................................................46
Discussie...........................................................................................................................................47
Hoofdstuk 7: Seksuele diversiteit.........................................................................................................48
Diversiteit naar sekse/gender............................................................................................................48
, Diversiteit naar seksuele voorkeur....................................................................................................48
Crossculturele diversiteit..................................................................................................................49
Een theoretisch perspectief op diversiteit.........................................................................................49
Conclusie..........................................................................................................................................50
Hoofdstuk 9: Voorlichting en preventie................................................................................................51
Seksuele gezondheid, seksuele rechten en seksuele voorlichting......................................................51
Gezondheidsbevordering: definities en concepten............................................................................51
Planmatige voorlichting en Intervention Mapping............................................................................52
Seksuele voorlichting: de rol van ouders en opvoeding....................................................................54
Seksuele voorlichting: thema’s en verspreiding................................................................................54
Effectiviteit van seksuele voorlichting..............................................................................................54
Hoofdstuk 10: Seksuele vorming en opvoeding...................................................................................55
Seksuele ontwikkeling en seksuele gezondheid van kinderen en jongeren.......................................55
Seksuele vorming en opvoeding.......................................................................................................56
Thema’s in seksuele vorming...........................................................................................................56
Holistische seksuele vorming: concrete aanpak................................................................................56
Voorlichters......................................................................................................................................57
Effectiviteit en planmatige ontwikkeling..........................................................................................58
Hoofdstuk 13: Preventie van seksuele grensoverschrijding..................................................................59
Aard en omvang van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld...............................59
Beleid...............................................................................................................................................60
Ontwikkeling van evidence-based preventieprogramma’s................................................................60
Preventie van seksueel overschrijdend gedrag..................................................................................62
Hoofdstuk 15: Diagnostiek en interventies...........................................................................................65
Classificatie van seksuele stoornissen...............................................................................................65
Diagnostiek.......................................................................................................................................69
Een behandelplan opstellen..............................................................................................................71
Behandeling......................................................................................................................................71
Hoofdstuk 16: Seksuele disfuncties bij vrouwen..................................................................................74
Enkele feiten en cijfers.....................................................................................................................74
Seksuele-interesse-/opwindingsstoornis DSM-5...............................................................................74
Orgasmestoornis...............................................................................................................................76
Genitopelvienepijn-/penetratiestoornis.............................................................................................77
Hoofdstuk 17: Seksuele disfuncties bij mannen...................................................................................80
Diagnostiek: algemene beschrijving, indicatiestelling, protocol.......................................................80
Verminderd seksueel verlangen........................................................................................................80
Erectiestoornis..................................................................................................................................81
Orgasmestoornis...............................................................................................................................83
Pijn bij seks......................................................................................................................................84
2
, Diagnostiek en interventies bij seksuele disfuncties bij mannen: een balans....................................85
Hoofdstuk 18: Minderheidsstress bij mensen met een homoseksuele voorkeur....................................86
Homoseksualiteit: een psychische stoornis?.....................................................................................86
Seksueleminderheidsstressmodel......................................................................................................86
Ervaringen van homoseksuele mannen en vrouwen.........................................................................87
Seksueleminderheidsstress in relatie tot gezondheid........................................................................87
Interventies ter bevordering van de gezondheid van seksuele minderheden.....................................87
Het seksueleminderheidsstressmodel onder vuur..............................................................................88
Hoofdstuk 19: Genderdysforie..............................................................................................................89
Terminologie en classificatie............................................................................................................89
Epidemiologie...................................................................................................................................89
Typische geslachtsdifferentiatie en genderontwikkeling..................................................................90
Atypische genderontwikkeling.........................................................................................................90
Diagnostiek.......................................................................................................................................91
Behandeling......................................................................................................................................92
Effectiviteit van de genderbevestigende behandeling.......................................................................95
Hoofdstuk 21: Plegers van seksueel geweld.........................................................................................96
Definitie strafbaar seksueel gedrag...................................................................................................96
Prevalentie strafbaar seksueel gedrag...............................................................................................96
Theoretische verklaringen voor seksuele delinquentie......................................................................96
Risicotaxatie en diagnostiek.............................................................................................................99
Behandeling....................................................................................................................................102
Hoofdstuk 22: Parafilieën en parafiele stoornissen.............................................................................104
Definitie, prevalentie, incidentie en fenomenologie........................................................................104
Theoretische visies op parafilieën...................................................................................................105
Hulpverlening aan mensen met parafilieën.....................................................................................106
Hoofdstuk 25: Psychiatrie en psychofarmaca.....................................................................................109
Seksueel functioneren bij psychiatrische stoornissen......................................................................109
Seksualiteit in psychiatrische/psychotherapeutische dagbehandeling of klinische setting..............111
Psychofarmaca en seksualiteit........................................................................................................111
Behandelingsstrategieën bij seksuele bijwerkingen van psychofarmaca.........................................112
Neurotransmitters en farmacologische mechanismen op seksueel functioneren.............................113
3
, Hoofdstuk 1: Seksuologie: een inleidend overzicht
Seksualiteit is niet voor iedereen even belangrijk. Voor de meeste mensen verandert het belang dat ze
aan seksualiteit hechten in de loop van het leven. Seksualiteit is bovendien niet alleen belangrijk voor
individuen, ook in samenlevingen is het een gewichtig thema. Een samenleving voorziet seksualiteit
van geboden en verboden en beïnvloedt daarmee in niet geringe mate de regulering van seksualiteit of
seksueel gedrag. Binnen een samenleving hebben verschillende sociale, culturele en economische
variabelen invloed op het seksuele gedrag en de seksualiteitsbeleving van burgers.
De brede variatie in seksueel gedrag en seksualiteitsbeleving impliceert niet automatisch dat er
aan onze seksualiteit geen universele processen ten grondslag zouden liggen of dat deze geen
universele kenmerken zou hebben. Het meest voor de hand liggende voorbeeld van een universeel
proces is het seksueel dimorfe voortplantingssysteem van de mens, waarbij een man en een vrouw
ieder de helft van het genetisch materiaal aanleveren.
De bredere context van dit boek: seksuologische denkkaders
Wat is de aard van de interdiscipline seksuologie, de wetenschap die seksualiteit tracht te
doorgronden? In grote lijnen wordt er in de seksuologie gebruikgemaakt van drie belangrijke
denkkaders, namelijk het essentialisme, het sociaal-constructionisme en de biopsychosociale
zienswijze.
Het essentialisme gaat ervan uit dat menselijk seksueel gedrag vorm krijgt volgens een
universeel basispatroon, dat evolutionair bepaald en tamelijk stabiel is en dat slechts in geringe mate
onderhevig is aan sociale verandering. Er is veel aandacht voor de evolutionaire achtergrond van
seksueel gedrag en de klemtoon ligt sterk op de invloed van biologische factoren.
Het sociaal-constructionisme gaat er daarentegen van uit dat seksueel gedrag primair wordt
beïnvloed door sociale, culturele, historische en/of economische factoren die bepalen wat als
(normaal) seksueel gedrag wordt gezien en wat daarvan de betekenis is.
De biopsychosociale benadering probeert biologische, psychologische en sociale factoren te
integreren in een visie die recht doet aan de meervoudige gedetermineerdheid van seksueel gedrag.
Essentialistische, sociaal-constructionistische en biopsychosociale gezichtspunten zijn niet
alleen academisch, maar hebben ook duidelijk praktische consequenties.
Achtergronden, inhoud en doelen van dit boek
Achtergronden
Van 1987 tot en met 2009
Vanaf het begin van de jaren tachtig kwam het (biomedisch) seksuologisch onderzoek in een
stroomversnelling terecht; een evolutie die in de jaren negentig nog sterker werd. Dit onderzoek leidde
tot veel meer aandacht voor en inzicht in de biologie van seksualiteit, in het bijzonder de
neurobiologie en de endocrinologie van het seksueel functioneren. Naast de evolutionair
psychologische benaderingen maakte ook de psychologische bestudering van seksualiteit door de
toepassing van ideeën uit de psychofysiologie en de cognitieve neurowetenschappen een grote
ontwikkeling door. Centraal staat hierbij de psychologische vraag: hoe werkt het seksuele systeem van
mensen? We kunnen stellen dat informatieverwerkingsmodellen die aansluiten bij de huidige kennis
over de neurobiologische werking van de hersenen, het seksuele systeem opvatten als een systeem
waarbinnen seksuele stimuli bewust en onbewust worden verwerkt en bewerkt tot seksuele opwinding,
seksuele betekenis en seksueel gedrag. Verder zijn de effecten van de toegenomen medicalisering op
de seksuologische hulpverlening enorm geweest.
Naast de toegenomen medicalisering en biologisering van de seksuologie, is er tussen ruwweg
2000 en 2009 ook meer aandacht gekomen voor de crossculturele aspecten van seksualiteit. Door
toegenomen globalisering, communicatiemogelijkheden en meer vermenging van culturen is het
overduidelijk geworden dat seksuele praktijken en betekenissen tussen verschillende culturen sterk
variëren.
In aanvulling op de ontwikkelingen tussen 1987 en 2004 signaleren we hier ook belangrijke
ontwikkelingen tot 2009. De openbare beschikbaarheid van seksualiteit in de media, en in het
bijzonder via en op internet, heeft tot nog meer ‘liberalisering’ van de seksualiteit geleid. Een andere
ontwikkeling was de verder voortschrijdende medicalisering van de seksuologie.
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper frderikedrijfhout. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,49. Je zit daarna nergens aan vast.
