Mijn aantekeningen van de hoor- en werkcolleges van de cursus Geschiedfilosofie zoals die in B1 Geschiedenis op de Radboud Universiteit gegeven wordt.
LET OP: Mijn aantekeningen zijn incompleet!
EXTRA: De aantekeningen van werkcollege 6 zijn gratis apart te vinden op mijn profiel!
Aantekeningen Geschiedfilosofie
Hoorcollege 09-04-2024: Geschiedfilosofie/Wijsgerige Reflectie
Waarom besteden we aandacht aan geschiedfilosofische vraagstukken? + 2 verschillende
stromingen:
o De loop van de geschiedenis.
o Geschiedschrijving.
Waarom geschiedfilosofie/Waarom moeilijk doen?
o Erfenis historisme (19e eeuw):
- Von Ranke, “Wat is er eigenlijk gebeurd?”: Zoveel mogelijk transparante bronnen
om de geschiedenis te bestuderen.
- Moreel vooruitgangsperspectief. = Naïef realisme.
o Noodzaak reflecteren op onze geschiedschrijving.
o Onderzoeksobject: Welk verleden?
o Methode: Mag je anachronistische zijn?
- Kunnen we compleet objectief zijn? Dingen uit het heden toepassen op het
verleden.
Ja: Methodes, zoals tabellen.
- Historia magistra vitae: Iets uit het verleden gebruiken om je voordeel mee te
doen in het heden.
- Vroeger werden er ook al eisen gesteld aan geschiedschrijving.
Zoeken naar geldige methodologische uitgangspunten.
o Doel (academische) geschiedbeoefening?
Geschiedenis als academische discipline.
o Noodzaak methodologische en kentheoretische reflectie.
o Concurrentie met sociale wetenschappen.
- Ook samenwerking.
o Geschiedenis als eigenstandige discipline met historische methode.
- Lange traditie geschiedfilosofie.
Soorten geschiedfilosofie:
1. Substantiële/speculatieve geschiedfilosofie: De aard en de zin van het historisch
proces.
- Heeft geschiedenis een doel? Ontwikkeling en stadia.
- Ideeën over heden en toekomst = Speculatief.
2. Kritische/analytische geschiedfilosofie: De formele kenmerken van historische
kennis en de validiteit van gebruikte methoden.
- Ideeën over geschiedfilosofie.
,Cyclische geschied-speculatieve opvattingen:
o Uit de Oudheid, allerlei plekken.
o Gebaseerd op de natuur en kosmologie.
o Het begin het beste, later verlies.
o Geloofden ze er zelf in of was het een literair concept?
o Zegt iets over hun mens- en wereldbeeld.
Lineaire geschied-speculaties binnen het christendom.
o Fundamenteel lineair karakter.
o Analogie scheppingsdagen en levensstadia mens (6 of 7 aetates).
o Tussen schepping en visio beatifica (god zien na einde aardse leven).
o Twee visies:
- Augustinus, De civitate Dei: Heilsgeschiedenis <> wereldse geschiedenis.
Wereldse geschiedenis (civitas terrena) weinig relevant.
Heilsgeschiedenis betreft Civitates Dei.
- Expansieve christelijke geschiedfilosofieën.
Gehele menselijke geschiedenis als onderdeel van Gods plan.
Uitgewerkte chronologieën gekoppeld aan de 6 aetates.
Culminatie traditie: Joachim van Fiore (d. 1202) > Geschiedenis als
zelfexpressie drie-eenheid (niet op tentamen).
Hield lang aan en ontsloeg men van hun verantwoordelijkheden in de
geschiedschrijving.
Opgevolgd door de “God is dood” theorie na WOII: Was de Holocaust
onderdeel van Gods plan?
Doorwerking christelijke geschiedspeculaties:
o Laatmiddeleeuwse chiliastische bewegingen
o Apocalyptisch denken in vroeg-protestantisme
o De goddelijke voorzienigheid volgens Bossuet, Discours sur l’histoire universel
(1679/1681)
o Leibniz: De best mogelijke wereld die de goddelijke voorzienigheid had kunnen
scheppen
Geschied-speculaties binnen de Verlichting:
o Secularisering geschiedfilosofie: Afscheiding van de religie.
o Marie Jean Antoine Nicolas de Caritat, Marquis van Condorcet, Esquisse d'un tableau
historique des progrès de l'esprit humain (1793-1794)
- Wetenschappelijke benadering van de geschiedenis.
- Kennis inzetten om hun streven naar geluk vorm te geven.
, - 10 stadia, de 9e was zijn eigen.
- Historische vooruitgang (politiek, economisch en sociaal).
Hegel
o Phenomenologie des Geistes
o Weltgeschichtliche Vorlesungen
o Eigen speculatief systeem.
o Voortgang der geschiedenis gebaseerd op dialectische strijd
- Elke nieuwe fase een nieuw dominant idee + antithese die later dominant wordt:
Heerschappij van de rede.
o Verwerkelijking universele rede
o Elke staatsvorm een bijpassende geest/individualiteit
o Invloed op 19de-eeuws historisme (Ranke), wel wat kritiek.
o Vooruitgang: Eindpunt was altijd hun tijd.
- Periodisering: Nu nog.
Comte & Marx
o Auguste Comte (d. 1857)
- Theologische fase, metafysische fase, positivistische fase.
- Wetmatigheden in de geschiedenis.
o Karl Marx: geschiedenis als een voorspelbaar proces van opeenvolgende economische
productiemethoden
- Slaveneconomie Oudheid
- Feodale productiewijze Middeleeuwen
- Opkomend kapitalisme
- Wachten op communistische revolutie: klasseloze maatschappij zonder exploitatie
en vervreemding
Speculatieve geschiedfilosofie in de 20e eeuw:
o Cyclische speculaties:
- Oswald Spengler, Untergang des Abendlandes (1918/1922)
- Arnold Toynbee, A Study of History
- Paul Kennedy, The Rise and Fall of the Great Powers (1988)
o Lineair & finalistisch:
- Alexandre Kojève & Francis Fukuyama (The End of History (1989/1992))
o Kritiek:
- Karl Popper, The Poverty of Historicism (1957); The Open Society and Its
Enemies (1945)
Speculatieve geschiedfilosofie steunden totalitaire regimes.
Stelling tegen historische wetmatigheden.
Historische werkelijkheid verandert voortdurend.
Onmogelijk om de toekomst te bepalen.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper biglonk. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,49. Je zit daarna nergens aan vast.
