Samenvatting Stress en Gezondheid 2017/2018
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 10: Stress, gezondheid en ziekte........................................................................................2
Hoofdstuk 11: Omgaan met stress....................................................................................................11
Hoofdstuk 12: Stressmanagement....................................................................................................18
Hoofdstuk 13: De invloed van ziekte op de kwaliteit van leven.........................................................24
Hoofdstuk 14: De invloed van ziekte op patiënten en hun gezin.......................................................29
Hoofdstuk 15: Pijn.............................................................................................................................36
Hoofdstuk 16: Verbetering van de gezondheid en de kwaliteit van leven.........................................42
Artikel: Het meten van proactieve copingvaardigheden: Psychometrische eigenschappen van de
UPCC.................................................................................................................................................46
Documentaire van Labyrint over stress en geheugen........................................................................46
Documentaire ‘portrait of a killer’.....................................................................................................46
1
,Samenvatting Stress en Gezondheid 2017/2018
Hoofdstuk 10: Stress, gezondheid en ziekte
Levensgebeurtenis Gebeurtenissen in iemand leven die als positief of als negatief kunnen worden
ervaren (bijv. trouwen, werkloos worden) maar waarvoor op zijn minst enige
aanpassing nodig is van de betrokkene.
Arousal Onder arousal wordt de activatietoestand van het centrale en autonome
zenuwstelsel verstaan. Activatie van het centrale zenuwstelsel (met name van
hersenfuncties) houdt verband met de mate van mentale alertheid of bewustzijn.
Afstandelijke reactie Het innemen van een afstandelijk, vaak wetenschappelijk standpunt over een
gebeurtenis of stimulus, met als doel activering van de emoties te verminderen.
Ontkenningsreactie Het innemen van een standpunt waarbij alle negatieve implicaties van een
gebeurtenis of stimulus worden ontkend. Als dit onbewust gebeurt, wordt dit als
een afweermechanisme beschouwd.
Beoordeling Iemand interpretatie van situaties, gebeurtenissen of gedrag.
Coping via zelfredzaamheid Iemands aanname dat hij of zij onder bepaalde omstandigheden in staat is tot een
bepaalde copingrespons.
Stressreactiviteit De fysiologische arousal zoals toegenomen hartslag of bloeddruk tijdens een
potentieel stressvolle gebeurtenis.
Centraal zenuwstelsel Gedeelte van het zenuwstelsel, bestaande uit de hersenen en het ruggenmerg.
Sympathisch zenuwstelsel Het deel van het autonome zenuwstelsel dat betrokken is bij het mobiliseren van
energie om de arousal te activeren en te handhaven.
Algemeen aanpassingssyndroom Een reeks fysiologische reacties op langdurige stress, vanaf de alarmfase via de
weerstandsfase tot de uitputtingsfase.
Antagonisme De tegengestelde werking van twee systemen. In een auto zijn gas geven en
remmen bijvoorbeeld aan elkaar tegengesteld.
Acetylcholine (C7H17NO2) Een neurotransmitter, ook wel aangeduid als Ach.
Synaps De verbinding tussen twee zenuwen. In feite is er sprake van een synaptische
spleet waarin zich chemische stofjes (neurotransmitters) bevinden, die kunnen
zorgen dat de zenuwcel aan de ene kant van de synaps al fan niet een signaal
doorgeeft dat afkomstig is van de zenuwcel aan de andere kant van de synaps.
Adrenerge vezels Vezels die een stimulerende werking hebben op het sympathische zenuwstelsel.
Glucocorticoïden Glucocorticoïden (waaronder cortisol) worden geproduceerd onder invloed van
ACTH (adrenocorticotroop hormoon), dat wordt afgegeven door de hypofyse. Ze
bevorderen de omzetting van eiwitten en vetten in glucose. Hierdoor stijgt het
bloedsuikergehalte. Glucocorticoïden hebben een belangrijke functie bij het
reguleren van de activiteiten van het immuunsysteem, worden versterkt
afgegeven bij stress en onderdrukken ontstekingsreacties.
Extinctie Het in kracht afzwakken of uitdoven van een reactie. De term wordt onder meer
gebruikt bij de conditioneringsprocessen in het bijzonder bij het afleren van
aangeleerd gedrag.
DHEA Dehydroepiandrosteron (DHEA) is een hormoon dat bij de mens vooral in de
bijnier wordt gemaakt uit cholesterol. Het (pro)hormoon DHEA kan in het lichaam
worden omgezet in de mannelijke en vrouwelijke hormonen androstenedion,
testosteron en oestrogeen.
Cardiovasculair Gerelateerd aan het hart en de bloedvaten.
10.1 Concepten van stress
Stress wordt meestal op drie manieren onderzocht:
1. Als stimulus of gebeurtenis buiten het individu;
2. Als psychologische interactie tussen een stimulus of gebeurtenis en de cognitieve en
emotionele kenmerken van het individu;
3. Als lichamelijke of biologische reactie.
2
,Samenvatting Stress en Gezondheid 2017/2018
10.1.1 Stress als stimulus
Wanneer stress als stimulus wordt gezien, concentreren onderzoekers zich op de stressvolle
gebeurtenis zelf en de externe omgeving. De spanning wordt toegeschreven aan een
gebeurtenis.
Stressoren kunnen catastrofale gebeurtenissen zijn (bijv. aardbevingen) of belangrijke
levensgebeurtenissen (bijv. werkloos). Deze levensgebeurtenissen vereisen aanzienlijke
aanpassingen van de betrokkenen. Het is belangrijk te beseffen dat levensgebeurtenissen zowel
positief als negatief van aard kunnen zijn.
Theorie over levensgebeurtenissen door Holmes en Rahe. Zij stellen dat levensgebeurtenissen
niet op zichzelf staan, maar cumulatieve effecten sorteren; dus hoe meer levensgebeurtenissen
iemand heeft meegemaakt, hoe groter de kans is dat er problemen met de lichamelijke
gezondheid ontstaan. Bovendien beweren ze dat specifieke typen gebeurtenissen elkaar nadelig
beïnvloeden. Door de beoordeling die aan elke gebeurtenis was toegekend te middelen en de
resultaten naar ernst te rangschikken, hebben Holmes en Rahe een schaal opgesteld die
bekendstaat als de social readjustment rating scale (SSRS; Sociale heraanpassingsschaal. De
waarden worden life change units (LCU’s) genoemd. Sociale heraanpassing is de intensiteit en
de tijd die nodig is om zich aan een levensgebeurtenis aan te passen, ongeacht de wenselijkheid
van de gebeurtenis.
Bij een hogere LCU-score neemt het risico op gezondheidsklachten toe.
Kritiek op de meting van levensgebeurtenissen:
Deelnemers die al ziek waren werd geraagd of ze voorafgaand aan de ziekte al dan niet
een levensgebeurtenis hadden meegemaakt.
Veel van de genoemde gebeurtenissen zijn niet van toepassing bij deelnemers door bijv.
leeftijd.
Er wordt vanuit gegaan dat alle mensen gebeurtenissen op min of meer gelijke wijze
beoordelen.
De benadering van stress via levensgebeurtenissen levert dus geen systematische aanpak op
van de vele factoren (intern en extern) die een rol spelen bij de relatie tussen stressvolle
gebeurtenissen en ziekten.
Naast grote en vaak zeldzame levensgebeurtenissen is er door ook onderzoek gedaan naar de
stressvolle aard van dagelijkse ergernissen. Dit zijn irritante, frustrerende, beangstigende eisen
die kenmerkend zijn voor dagelijkse interactie met de omgeving.
In tegenstelling tot voor grote levensgebeurtenissen is voor dagelijkse ergernissen
meestal geen grote aanpassing nodig. Men ging ervan uit dat deze ergernissen vooral
invloed hadden op iemands leven als ze frequent optraden, chronisch waren of
gedurende een bepaalde periode vaak voorkwamen.
In deze benadering werd stress niet langer alleen als de onafhankelijke stimulus
bestudeerd (meerdere zaken van invloed).
Er werd een sekseverschil ontdekt. In tegenstelling tot mannen vertoonden vrouwen
niet alleen na ergernissen, maar ook na positieve voorvallen stress. Dit wijst erop dat
vrouwen door zowel positieve als negatieve veranderingen worden beïnvloed.
3
, Samenvatting Stress en Gezondheid 2017/2018
10.1.2 Stress als interactie
Volgens psychologen is stress een subjectieve ervaring, die door een objectieve waarnemer kan
worden beschouwd als al dan niet passend bij de situatie die de reactie oproept.
Of een gebeurtenis al dan niet als stressor wordt beleefd is een kwestie van beoordeling.
Richard Lazarus stelde het cognitieve transactionele stressmodel op. Het blijkt dat de inleiding
erg van invloed is op de wijze waarop de film (tribale initiatie) werd beleefd. De eerste en
tweede groep (distantiëring en ontkenning) vertoonden significant minder stress dan de derde
(bedreigende situatie).
Stimulus, gebeurtenis Beoordelingsprocessen
Bedreiging, Secundaire beoordeling
Primaire beoordeling
verlies, probleem
Gunstig,
Irrelevant
Gedrag voor coping
Gebeurtenis negeren
Lazarus besefte dat de beoordeling van situaties een rol speelt bij stressreacties. Daarom
ontwikkelde hij een theorie over stress. Volgens Lazarus is stress een gevolg van een interactie
tussen iemands eigenschappen en beoordelingen, de externe of interne gebeurtenis (stressor)
en de interne of externe hulpmiddelen waarover iemand beschikt. Het model stelt dat mensen
beginnen met een proces van beoordeling wanneer ze met een nieuwe of veranderende
omgeving te maken krijgen. Er bestaan twee typen: primaire beoordeling en secundaire
beoordeling.
Bij een primaire beoordeling overdenkt iemand de kwaliteit en de aard van een stimulus.
Drie typen mogelijke stressoren: (1) die schade berokkenen, (2) die een bedreiging
vormen en (3) die een uitdaging vormen. Gebeurtenissen die niet als schadelijk,
bedreigend of uitdagend worden beoordeeld, interpreteert men als goedaardige
gebeurtenissen waarvoor geen verdere actie nodig is.
Bij een secundaire beoordeling beoordelen ze de hulpmiddelen en het vermogen om
met een stressor om te gaan (vermogen tot coping).
Primaire en secundaire beoordelingen vinden tegelijkertijd plaats.
Lazarus stelde dat men stress zal ervaren als de vermeende schade of bedreiging hoog is en het
vermeende vermogen tot coping gering. Wanneer het vermeende vermogen tot coping
daarentegen als groot geldt zal de stress minimaal zijn. Het is dus belangrijk om stress te
beschouwen als een dynamisch proces
4
