Thema 7: Mensenrechten en staatssurveillance
Leerdoelen van deze week:
- uitleggen welke belangen binnen de reikwijdte van artikel 8 EVRM en artikel 10-13 Gw vallen;
- uitleggen welke beperkingen en eisen de Europese mensenrechten opleggen aan de staatssurveillance;
- een kritisch oordeel vormen over het effect van de Europese mensenrechtenwetgeving op de staatssurveillance;
- uitleggen hoe de nieuwe technologieën de staatssurveillance vormgeven.
Literatuur 2
David Lyon (2014) “Surveillance, Snowden, and Big Data: Capacities, consequences,
critique” Big Data & Society July-December 2014, 1-13 2
Zalnieriute, M. (2022). Big Brother Watch and Others v. the United Kingdom. American
Journal of International Law, 116(3), 585-592. 3
European Court of Human Rights, Guide on Article 8 of the European Convention on
Human Rights, 31 August 2018 4
Kranenborg/Verhey, H2, 3.4, 3.5 5
B. Jacobs, Select while you collect. Een bespreking van interceptie door inlichtingen- en
veiligheidsdiensten, NJB 2016. 6
Kennisclips 8
Reikwijdte van art. 8 EVRM 8
Hoe werkt art. 8 EVRM echt? 8
Art. 8 EVRM en het legaliteitsbeginsel 9
Gezondheidsinformatie als voorbeeld 11
Hoorcollege - Grondrechten en staatssurveillance 13
Inleiding informationele privacy en grondrechten 13
Grondrechten en massa staatssurveillance 14
Jurisprudentie 19
Big Brother Watch e.a. t. Verenigd Koninkrijk, EHRM (GK) 25 mei 2021, nrs. 58170/13,
62322/14 en 24960/15 19
Werkgroep 20
Leeswijzer 26
,Literatuur
David Lyon (2014) “Surveillance, Snowden, and Big Data: Capacities, consequences, critique” Big Data & Society
July-December 2014, 1-13
Inleiding
● Context: Onderzoek naar de impact van de onthullingen van Edward Snowden op het gebied van surveillance en de
rol van Big Data.
● Doel: Analyseren van de capaciteiten van Big Data surveillance, de gevolgen voor de samenleving en het bieden van
een kritische evaluatie.
Capaciteiten van Big Data Surveillance
● Technologische vooruitgang: Big Data-technologieën maken grootschalige gegevensverzameling en -analyse
mogelijk, wat leidt tot uitgebreide surveillancecapaciteiten.
● Integratie van gegevensbronnen: Verschillende bronnen van gegevens, zoals sociale media, mobiele telefoons en
internetgebruik, worden geïntegreerd voor uitgebreide surveillancenetwerken.
● Real-time monitoring: De mogelijkheid om gegevens in real-time te verzamelen en te analyseren, wat onmiddellijk
inzicht en controle biedt.
Gevolgen van Big Data Surveillance
1. Privacyverlies:
○ Individuen verliezen controle over hun persoonlijke gegevens.
○ Privacy wordt vaak opgeofferd voor veiligheid en gemak.
2. Sociale controle:
○ Surveillance leidt tot een vorm van sociale controle waarbij gedragingen worden gemonitord en beïnvloed.
○ Er ontstaat een samenleving waarin mensen zich bewust zijn van constante observatie, wat hun gedrag beïnvloedt
(panopticon effect).
3. Discriminatie en ongelijkheid:
○ Algoritmen en dataverwerking kunnen bestaande sociale ongelijkheden versterken door bias in de gegevens of in
de interpretatie daarvan.
○ Groepen die al gemarginaliseerd zijn, kunnen verder worden benadeeld door discriminatoire
surveillancemethoden.
4. Verlies van autonomie:
○ Individuele autonomie wordt aangetast door de constante bewaking en beïnvloeding van gedrag.
○ Mensen worden gezien als datapunten in plaats van als individuen met rechten en vrijheden.
Kritische Evaluatie
● Ethiek en verantwoordelijkheid: Er moet meer aandacht zijn voor de ethische implicaties van Big Data surveillance.
● Verantwoordingsplicht: Organisaties en overheden moeten verantwoording afleggen over hun gebruik van
surveillance technologieën.
● Transparantie: Er is behoefte aan meer transparantie over hoe gegevens worden verzameld, gebruikt en gedeeld.
● Wettelijke en beleidsmaatregelen: Er moeten sterkere wet- en regelgeving komen om de rechten van individuen te
beschermen tegen misbruik van surveillancetechnologieën.
Snowden’s Onthullingen
● Inhoud: Edward Snowden onthulde de omvangrijke surveillanceprogramma's van de Amerikaanse NSA en andere
inlichtingendiensten, waarbij grote hoeveelheden persoonlijke gegevens werden verzameld zonder publieke kennis
of toestemming.
● Impact: Zijn onthullingen brachten een wereldwijd debat op gang over privacy, surveillance en burgerrechten.
● Verandering: Ze leidden tot roep om hervormingen in surveillancebeleid en versterking van privacybescherming.
Conclusie
● Balans vinden: Er is een voortdurende noodzaak om een balans te vinden tussen veiligheid en privacy.
● Bewustwording: Snowden’s onthullingen hebben bijgedragen aan een verhoogd bewustzijn over de omvang en
implicaties van Big Data surveillance.
, ● Toekomstige uitdagingen: De samenleving moet blijven werken aan het ontwikkelen van verantwoorde en ethische
benaderingen van gegevensverzameling en -gebruik om zowel de voordelen van technologische vooruitgang te
benutten als de rechten van individuen te beschermen.
Deze samenvatting benadrukt de capaciteiten van Big Data surveillance, de gevolgen voor privacy en sociale structuren,
en biedt een kritische evaluatie van de ethische en maatschappelijke uitdagingen die gepaard gaan met geavanceerde
surveillancetechnologieën, in de context van de onthullingen van Edward Snowden.
Zalnieriute, M. (2022). Big Brother Watch and Others v. the United Kingdom. American Journal of International Law,
116(3), 585-592.
Inleiding
● Casus: Analyse van de zaak Big Brother Watch and Others v. the United Kingdom, waarin de Europese
Mensenrechtenhof (EHRM) uitspraak deed over de rechtmatigheid van massale surveillanceprogramma's van het
Verenigd Koninkrijk.
● Belang: De zaak onderzoekt de balans tussen nationale veiligheid en privacyrechten in het kader van massale
gegevensverzameling en -analyse.
Achtergrond van de Zaak
● Surveillanceprogramma's: De zaak richt zich op drie vormen van surveillance uitgevoerd door het VK: bulk
interceptie van communicatie, inlichtingenuitwisseling met buitenlandse regeringen, en het verkrijgen van
communicatiegegevens van dienstverleners.
● Klagers: Onder andere NGO's zoals Big Brother Watch, die stelden dat deze praktijken in strijd waren met de
artikelen 8 (recht op privacy) en 10 (vrijheid van meningsuiting) van het Europees Verdrag voor de Rechten van de
Mens (EVRM).
Uitspraak van het EHRM
1. Bulk Interceptie:
○ Noodzakelijkheid en Proportionaliteit: Het Hof erkende de noodzaak van bulk interceptie voor nationale
veiligheid, maar benadrukte dat deze praktijken onderworpen moeten zijn aan strikte waarborgen.
○ Schending van Artikel 8: Het Hof oordeelde dat de Britse regelgeving niet voldoende waarborgen bood tegen
misbruik en daarom in strijd was met artikel 8 van het EVRM.
2. Inlichtingenuitwisseling:
○ Toezicht en Bescherming: Het Hof benadrukte dat er adequate waarborgen moeten zijn bij het delen van
inlichtingen met buitenlandse regeringen.
○ Geen Schending van Artikel 8: Het Hof vond geen schending van artikel 8, op voorwaarde dat strikte waarborgen
in acht worden genomen.
3. Verkrijging van Communicatiegegevens:
○ Specifieke waarborgen: Het Hof benadrukte het belang van specifieke waarborgen voor toegang tot
communicatiegegevens.
○ Schending van Artikel 8: Het Hof oordeelde dat de Britse wetgeving op dit punt tekortschiet en daarom in strijd is
met artikel 8.
Implicaties en Gevolgen
● Nationale Veiligheid vs. Privacy: De uitspraak illustreert de voortdurende spanning tussen nationale
veiligheidsbelangen en de bescherming van privacyrechten.
● Rechtszekerheid en Transparantie: De zaak benadrukt de noodzaak voor duidelijke en transparante wetgeving die
privacyrechten beschermt, zelfs in het kader van nationale veiligheid.
● Strengere Toezichtmechanismen: De uitspraak onderstreept het belang van onafhankelijke en effectieve
toezichtmechanismen om misbruik van surveillancepraktijken te voorkomen.
Kritische Analyse
● Balans tussen rechten en veiligheid: De zaak roept vragen op over hoe een juiste balans kan worden gevonden tussen
het beschermen van nationale veiligheid en het waarborgen van individuele privacyrechten.