Dit is een samenvatting van het vak geschiedenis, havo 4/5 "geschiedenis werplaats". Tijdvak 7 & 8. Over de tijd van pruiken en revoluties en de industriële revolutie.
7.1 KA: Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van
de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
Rationalisme: Het verstand toepassen (de rede).
Genootschap: Vereniging.
Rechtsstaat: Staat waarin iedereen zich aan de wet moet houden.
Volkssoevereiniteit: Het idee dat het volk de hoogste macht heeft.
7.1 De verlichting
In 1751 begonnen filosofen in Parijs aan een enorm project waarin ze alle kennis wilden
verzamelen. Ze noemde dit de Encyclopédie.
De gedachte was dat kennis en verstand de mensen zouden helpen om vanuit “de
duisternis” naar het “het licht” te komen. Er ontstond optimisme over de mogelijkheid om met
het verstand alles te begrijpen en verbeteren. Rationalisme en kennis zouden de wereld
beter maken. De wetenschappelijke revolutie uit de 17e eeuw en in de 18e eeuw werd
voortgebouwd door een revolutie in het denken die de verlichting werd genoemd.
Rijke dames nodigden schrijvers en filosofen uit om in hun salons te discussiëren. Hierdoor
ontstonden leesclubs en verenigingen waar mensen ideeën uitwisselden en onderzoek
deden.
Godsdienst
Verlichte denkers hadden kritiek op godsdienstige tolerantie en vonden dat alle religies
gelijke rechten moesten hebben.
De Franse schrijver Voltaire was een fel bestrijder van de godsdienstige bekrompenheid en
bijgeloof. Vooral de katholieke kerk lieten de mensen in allerlei onzin geloven. Sommige
verlichtende denkers geloofden niet in God (atheïst) en Voltaire was een deïst (hij nam aan
dat God de wereld had gemaakt maar er zich verder niet mee bemoeide).
Sociale verhoudingen
In de 18e eeuw was de samenleving vol ongelijkheid. De adel en geestelijken hadden
voorrechten. Een aantal verlichte denkers (o.a. Voltaire) had hier geen moeite mee. Volgens
hen wilde tien procent van de bevolking zelf denken. De rest kon zich beter laten leiden door
het gezag van de adel of de kerk.
De Frans-Zwitserse schrijver Jean J. Rousseau schreef dat alle mensen gelijk waren van
nature en was samen met een aantal andere verlichte denkers van mening dat de
ongelijkheden in strijd waren met de rede. Hun mening was dat alle mensen gelijke rechten
moeten hebben.
Politiek
Ook kwamen de verlichters met nieuwe politieke ideeën. De politieke situatie moest worden
verbeterd met rationalisme en optimisme. De Engelsman John Locke stelde dat koningen en
regeringen hun macht niet van God kregen, maar van de burgers. De bestuurders moesten
mensenrechten beschermen. Hij was dan ook voor een rechtstaat waarin de rechten en
plichten van burgers EN overheid in wetten waren vastgelegd. De burgers mochten waar
nodig de bestuurders vervangen.
, Ook Rousseau meende dat de soevereiniteit afkomstig was van het volk. Regering,
parlement en rechters moesten het gezag uitoefenen in naam van het volk. Deze
volkssoevereiniteit noemde hij de “algemene wil” en was belangrijker dan de individuele
belangen. Afgevaardigden van het volk moesten in een volksvergadering besluiten nemen
die in overeenstemming waren met de “algemene wil”.
De Franse verlicht denkende edelman Montesquieu bedacht hoe onderdrukking moest
worden voorkomen (alleen macht van een persoon of groep —> leidt tot corruptie
(omkoping), machtsmisbruik en onderdrukking). In zijn boek legde hij vast dat de
wetgevende-, uitvoerende- en rechterlijke macht gescheiden moesten worden. Bij deze
driemachtenleer (trias politica) moetst:
↳ Het parlement -> wetten vaststellen
↳ De regering => de wetten uitvoeren
↳ Onafhankelijke rechters => de naleving van de wetten controleren.
Deze gescheiden machten zouden elkaar in evenwicht moeten houden.
Economie
Volgens de verlicht denkende econoom Adam Smith streven alle mensen hun eigen
voordeel na. Het eigenbelang zou als een onzichtbare hand meer welvaart voor iedereen
moeten brengen.
Dit zou volgens de wet van vraag & aanbod moeten gebeuren.
Als de vraag naar een product het aanbod overtreft, stijgt de prijs, waardoor ondernemers
worden gestimuleerd om er meer van te maken.
Zodra het aanbod de vraag overtreft, daalt de prijs, en om winst te behouden moeten
ondernemers hun prijzen verlagen.
De overheid moest zorg dragen voor eerlijke spelregels, maar mocht zich verder niet met de
economie bemoeien. De mensen moesten vrij zijn in hun economische handelen.
7.2 KA: Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op
eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme).
Absolutisme: Regeringsvorm waarbij de macht van de koning niet wordt ingeperkt door een
grondwet of rechten van anderen.
Verlicht absolutisme: Systeem waarbij een absoluut vorst verlichte hervormingen van
boven invoert.
7.2 Ancien régime
In 1734 publiceerde Voltaire een boek waarin hij de constitutionele monarchie van Groot-
Brittannië prees. De Franse regering vatte dit op als kritiek en liet het boek openbaar
verbranden. Voltaire werd in totaal twee keer gearresteerd en wist een derde keer te
voorkomen door zich terug te trekken in een kasteel ver buiten Parijs.
Ondanks dat Frankrijk het land van de verlichting was, was er weinig vrijheid en veel boeken
werden verboden, er was censuur (toezicht op publicaties). Het bestuur vóór de
democratische revolutie wordt het Ancien régime genoemd. Lodewijk de 14e, 15e en 16e
probeerde zoveel mogelijk veranderingen tegen te houden.
In de standenmaatschappij hadden de adel en geestelijkheid allerlei voorrechten die ze
hadden te danken aan hun “hoge” geboorte. Ze betaalden nauwelijks belasting en hadden
een luxueuze levensstijl. Zo mochten alleen zij jagen. De lagere adel gebruikte zijn macht
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lhoutkoop. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,86. Je zit daarna nergens aan vast.
