Samenvatting Stress, Gezondheid en Ziekte
Deze samenvatting is gebaseerd op de colleges en de daarbij behorende stukken tekst uit
het boek (Why zebras don’t get ulcers - Robert Sapolsky). Per college zijn de slides,
aantekeningen uit het hoorcollege en verder aanvullende informatie uit het boek bij elkaar
gevoegd. Op deze manier is alle stof die je nodig hebt voor het tentamen overzichtelijk te
zien in dit document. Niets meer, niets minder.
Succes met studeren!
, College 1: Inleiding: Stressrespons en Evolutie (H1-3 | Reader 1)
Definities
Stress is slecht gedefinieerd in de taal, maar het fenomeen is meestal hetzelfde, de nadruk
ligt soms op stimulus en soms op respons.
- Stressor = elke mogelijke bedreiging van psychobiologische doelen
- Stressrespons = adaptieve psychobiologische reactie op een stressor
Wij zien een stressrespons vaak als een negatieve emotionele psychobiologische respons.
Psychologisch kan je het vinden in negatieve emoties (boosheid, angst), gespannen,
onzeker enz. Lichamelijk kan je het vinden in hartkloppingen, zweten, trillen enz.
Omvang van het probleem
vb. Invloed stress op hart- en vaatziekten
In 4-12 jaar:
- ‘Overall life stress’ >2x hogere kans hartinfarct
- ‘Work stress’ 土4x hogere kans op hart- en vaatziekte
- Huwelijksconflicten 土3x hoger kans op herhaalde hartproblemen
- Dood van geliefde 土6x grotere kans hartinfarct
2 terugkerende schema’s over stress:
Plaatje 1: Stress via ongezond gedrag = indirecte route, stress via psychobiologische weg =
directe route
Plaatje 2: Acute stress blijft acuut tenzij je lichaam erachter komt dat je de stressor niet aan
kunt. Dit wordt ook wel een second appraisal genoemd, leidt tot chronische stress respons.
William James is de eerste die zich overduidelijk realiseerde dat lichaam en geest
onlosmakelijk verbonden zijn.
,Biologische theorieën over stress
Cannon zag bij dieren dat psychologische dreiging een effect had op het lichaam, hij
noemde dat de ‘fight-flight response’: snelle reactie van adrenaline. Dit is bij dieren heel
functioneel om te overleven, bij mensen is dit niet meer zo functioneel, wel kan het leiden tot
langdurige of zelfs chronische stressrespons.
Rode draad 1
Kortdurende stress = ‘emergency’: GOED (‘meestal oké’)
Langdurige / frequente stress: SLECHT (‘bijna nooit oké’)
‘Chronische stress is een recente uitvinding van de mens’
Selye vond dat de stressresponse een non-specifieke
response is.
→ ‘General adaptation syndrome (GAS)’ in het
hormoon cortisol (glucocorticosteroïden).
GAS heeft 3 stages: 1. Alarmfase, 2. Weerstandsfase
en 3. Uitputtingsfase (zie afbeelding hiernaast)
Langdurige chronische stress kan in stage of resistance
of in stage of exhaustion plaatsvinden, ziekte/dood is
het resultaat van langdurig in de stage of resistance
blijven, we komen nauwelijks in de stage of exhaustion.
Rode draad 2
Stressrespons is fylogenetisch oud → in grote trekken hetzelfde voor alle dieren incl. mens
Stressrespons is functionele reactie op elke denkbare dreiging - van fysiek tot
psychologisch - en op elk denkbaar niveau - van moleculair tot macro-sociaal
Wij zijn primaten (opperdieren), wat erg ver terug gaat, tot aan de chimpansees.
Evolutietheoretisch kader voor de psychologische stress respons; 3 consequenties van haar
fylogenetische ouderdom:
1. Functie is nog steeds: dreiging wegnemen of ontvluchten (fight/flight)
2. Effect van stress op lichaam van dier en mens volgt nog steeds de ‘oude biologische
routes’ die we delen met andere (zoog)dieren, hoe complex en cultureel bepaald
menselijke stressoren ook zijn, vb. werkdruk, overbevolking, liefdesverdriet
3. Effect stress op het lichaam ook door dezelfde basale psychologische factoren
Deze basale psychologische factoren bestaan uit:
- Stressor-dimensies
- Aversiviteit (aard van dreiging)
- Oncontroleerbaarheid en onvoorspelbaarheid
- Duur (rode draad nr.1)
- Respons-patronen
- Vechten, vluchten, vrees (angst, waakzaamheid)
- Opgeven
, Aversiviteit
Er zijn een hoop soorten dreiging:
- Fysiek: Direct d oor kou, hitte, toxinen, infecties, bloeding, geweld, honger, dorst,
uitputting, slaapdeprivatie enz.
- Psychologisch: waargenomen bedreiging van:
- Fysieke integriteit, door fysieke aversiteit; zie boven
- Psychosociale integriteit: o.a. zekerheid/veiligheid; verbondenheid/seks
(voortplanting); autonomie/status; (alleen mens: ‘zelf-actualisatie’)
→ pyramid of needs (Maslow)
Bij mensen is de dreiging vooral sociaal: uitstoting / sociale uitsluiting, want
de groep verschaft ons veiligheid, de groep is heel belangrijk
Oncontroleerbaarheid en onvoorspelbaarheid
Rode draad 3
Psychologische kern stressor = oncontroleerbaarheid of onvoorspelbaarheid
TENTAMENVRAAG HIEROVER
Klassiek oncontroleerbaarheid experiment - Brady, Weiss & Seligman:
Er zitten twee dieren in twee kooien en als aversiviteit krijgen ze een
stroomschok, ze krijgen altijd precies hetzelfde aan elektriciteit. Het
enige verschil is dat de ene het uit kan zetten dmv een hendel en de
andere niet.
→ Cruciale design-kenmerken:
- Aversiviteit is constant, beide krijgen hetzelfde, alleen de ene
controleert het aan/uit zetten en de ander niet
→ Bij de rat zonder controle ontstaan maag/darm-zweren, hogere stress-hormonen,
opraken depots neurotransmitters in hersenen, onderdrukte immuunrespons
Hoofdpatronen stressrespons
‘Defence’: Vechten, vluchten, vrees
Bij verminderde controle over stressoren
Doel: inspanning om controle te verkrijgen
Emoties: boosheid, angst, waakzaamheid
‘Defeat’: Opgeven
Bij verlies controle over stressoren
Doel: behouden van energie, terugtrekken
Emoties: hulpeloosheid, hopeloosheid, depressie
Hoe kan stress het lichaam beïnvloeden?
Stress = negatieve emoties, negatieve emoties gaan gepaard met actietendens:
- Boosheid: vechten
- Angst, vrees: vluchten
- Depressie: opgeven, terugtrekken
