HC 1: Waarom en hoe het verleden bestuderen?
Hst 1: Wat is geschiedenis?
A. Een poging tot definitie, die (gelukkig) mislukt
In de zoektocht naar wat geschiedenis precies is, is een eerste belangrijk punt: het verleden, en wa
historici daarmee doen, zijn twee totaal verschillende dingen.
B. het onderscheid tussen het verleden en historisch onderzoek
Verleden: heeft plaatsgevonden
Geschiedenis als geschiedbeschrijving: is het met andere woorden een constructie van taal en
teksten.
Hst 2: Belang van (de studie van ) het verleden
A. Rol van het verleden
Ons verleden is in feite niet meer of minder dan datgene wat wij zijn. Het verleden is geen objectief
gegeven, maar steeds het product van een bepaalde interpretatie.
Ons bewustzijn wordt niet alleen gekenmerkt door een visie op ons verleden, maar evenzeer door
een gericht zijn op de toekomst. Het heden is een continu verschuivend ‘nu’ tussen een verleden dat
er niet meer is en een toekomst die er nog niet is.
Een mens is zich bewust van zijn eigen bewustzijn. Hierdoor kan de mens reflecteren over zijn eigen
ervaringen en herinneringen, en deze een rol laten spelen in zijn op de toekomstgericht handelen.
B. Waarom het verleden bestuderen? Nut versus waarde
Er zijn hier verschillende verklaringen voor:
- Postmodernisten: zij stellen dat aangezien het verleden nooit in zijn totaliteit beschreven en
bestudeerd kan worden, historici dus steeds slechts bepaalde elementen of aspecten
daarvan belichten, en hun studies steeds maar een specifieke visie op of interpretatie van
het verleden beiden, het geen zin heeft om het verleden te willen reconstrueren, en al
helemaal niet om daar veel uit af te leiden.
- Historici krijgen goed betaalde, geeft status en macht
C. Welke bijdrage, welke aanpak? Beschrijven versus verklaren
Beschrijven
In de eerste plaats hebben historici zich toegelegd op het beschrijven van het verleden om te
vermijden dat bepaalde handelingen van mensen in de vergetelheid zouden geraken, om met
andere woorden de herinneringen eraan levend te houden.
Daar wordt doorgaans ook een ander, bijkomend doel aan gekoppeld: lessen trekken uit het
verleden.
Een specifiek soort les die kan voortvloeien uit pogingen om het verleden zo waarheidsgetrouw als
mogelijk te reconstrueren, en dit genuanceerd te beschrijven, is dat dit kan bijdragen tot het
aanbrengen van nuance en het doorprikken van mythen.
,Verklaren
Andere historici willen geen loutere beschrijving geven van verleden gebeurtenissen, maar gaan
bewust op zoek naar oorzaken en verklaringen van het verleden. Het gaat om recurrentie of het
wederkeren van patronen in analoge situaties, waarbij op analoge wijze wordt gereageerd op
dezelfde of vergelijkbare uitdagingen.
Zoeken naar oorzaken en verklaringen van veranderingen doorheen de tijd inpliceert daarnaast ook
dat men inzicht probeert te verwerven in onderlinge samenhangen tussen verschillende politieke,
economische, sociale en culturele fenomenen, en in het hoe en waarom van historische
ontwikkelingen en breuken of maatschappelijke transformatieprocessen.
Het is goed om te weten dat het verleden vorm geeft aan het heden, het is nog waardevoller precies
te weten hoe het verleden het heden vormgeeft, maar het allerbelangrijkste is te weten hoeveel van
het heden niet door het verleden is bepaald en daardoor open blijft staan voor keuzen.
Indien we precies weten wat er in het verleden wel en niet veranderede en waarom, welke optie
definitief tot het verleden behoren en welke echter nog op zijn, kunnen we een beter beeld krijgen
over water in de toekomst nog zou kunnen gebeuren, en wat waarschijnlijk niet:
verwachtingshorizon van de toekomst.
D. Bedenkingen bij de waarde van geschiedbeschrijving: beperkingen
- Historici worden ook beïnvloed door buitenaf
- Historici geen antwoord bieden op actuele vraagstukken. Ze kunnen wel aangeven hoe en in
welke mate hedendaagse kwesties of problemen vorm hebben gekregen door het verleden,
maar daardoor kunnen zo nog niet meteen toepasbare oplossingen voor hedendaagse
problemen aanreiken.
- Historici kunnen niet de toekomst voorspellen. Het gaat hoogstens om het afbakenen van
mogelijkheden van toekomstige veranderingen niet om voorspellingen van wat er procies zal
gaan gebeuren in de toekomst.
Hst 3: Kernproblemen: ‘Feiten’, bronnen en interpretatie
A. Van feit tot onderzoeksverhaal
Interpretatieproblemen
1. Wanneer een bepaalde gebeurtenis door een waarnemen geregistreerd wordt
2. Wanneer de historicus de bron leest en gebruikt: interpreteert de historicus zijn bron goed
en is zijn reconstructie van de feiten correct?
, 3. Wanneer de historicus zijn feiten of vaststellingen in een verhaal ordent en verklaringen
voor feiten opstelt.
Van feit naar bron
Feiten en uitspraken erover zijn niet hetzelfde. Uitspraken over feiten zijn altijd bepaalde
interpretaties van die feiten, waarin bepaalde aspecten van die feiten worden belicht of
geselecteerd.
Het selectieve, of interpretatieve karakter van uitspraken over feiten is dus te herleiden tot de
begrippen die gehanteerd worden: begrippen verwijzen altijd naar bepaalde aspecten van een
fenomeen en niet naar het fenomeen in zijn totaliteit.
Bronnen en de moeilijkheden die ze inhouden voor historici
Dat de moeilijk relatie feit-interpretatie voor historici n het bijzonder een kernprobleem vormt, hoeft
niet te verwonderen: aangezien de feiten van het verleden, de gebeurtenissen die er zich hebben
voorgedaan, zelf niet meer voorhanden zijn om te bestuderen, zijn historici volkomen afhankelijk
van sporen van het verleden, dat wil zeggen weergaven van feiten die in het verleden zijn tot stand
gekomen en die bewaard zijn gebleven door de tijd heen.
Niet alleen bevatten/zijn bronnen steeds interpretaties van feiten, vele informatiebronnen – en dus
ook feiten die ze bevatten – zijn simpelweg val, vervalst of bewust gemanipuleerd. Het is zeker niet
altijd gemakkelijk een vervalsing of kleinere manipulaties op het spoor te komen. Meestal is
behoorlijk wat technische kennis en voorkennis over de periode of de maatschappelijke context
waarin de bron tot stand kwam – pretendeert te zijn ontstaan vereist.
De rol van de historicus/onderzoekers: lezen, ordenen, interpreteren
Historici stellen voortdurend de vraag naar oorzaken en gevolgen van gebeurtenissen en
veranderingen in de geschiedenis; ze proberen de feiten op een chronologische of logsiche rij te
zetten, en tussen feiten een oorzakelijk verband te leggen.
B. Allemaal interpretatie?
Net als in andere disciplines zijn er binnen de geschiedwetenschap ook enkele afspraken en
spelregels van het vak vastgelegd voor het verzamelen, beoordelen en verwerken van informatie, en
voor het opbouwen van solide redeneringen.
- Kritische juxtapositie van de bronnen
- Falsificatietechniek
- Zwijgen van de bron
HC 2: Ontmoetingen tussen criminologen en historici
Hst 1: Een moeilijk huwelijk?
Criminologen hebben gedurende de voorbije decennia waardevol historisch onderzoek verricht en
stappen gezet in de richt van het integreren van de historische criminologie als subdiscipline.
Criminologen zijn geïnteresseerd in:
- Trends in criminaliteits- en detentiecijfers
- Geschiedenis van de criminologie
- Opkomst van het biologisch positivisme
