Kernbegrippen pedagogiek
Pedagogiek: de wetenschap die zich bezighoudt met de opvoeding van kinderen en
jeugdigen van 0 tot 18 jaar.
Algemene leerdoelen:
1. De begrippen pedagogiek en opvoeden toelichten.
2. De context waarin opvoeden plaatsvindt interpreteren.
3. Oorzaken, ernst en gevolgen van pedagogische problemen toelichten.
4. De (historische) stromingen benoemen die invloed hebben op pedagogiek.
5. De invloed van andere disciplines op de pedagogiek toelichten.
6. Pedagogische werkvelden beschrijven.
Les 1. Een pedagogisch perspectief op opvoeden.
Opvoeden: handelen zonder te weten wat de uitkomst is.
Leerdoelen:
1. Verhelderen wat het begrip ‘pedagogiek’ inhoudt. (1)
2. Toelichten wanneer er sprake is van opvoeden. (1)
3. In casuïstiek de vier basisdimensies van opvoeden herkennen. (1)
4. De opvoedingsrelatie beschrijven. (1)
H1 Het begrip opvoeden. (inleiding in de pedagogiek)
Pedagogiek: kinderleiding
Opvoedkunde: richt zich op de vaardigheden van de opvoeder.
Opvoedingsleer: richt zich op het vergaren van kennis over opvoeden.
Opvoedingswetenschap: richt zich op het ontwikkelen van theorieën over en
methoden met betrekking tot opvoeden.
Pedagogiek is een opvoedingswetenschap met eigen theorieën en methoden.
Hulpwetenschappen: psychologie, sociologische, filosofische, theologische
(levensbeschouwing) en andragogische wetenschappen.
Opvoeden: Alle omgang tussen ouder en kind waarbij gericht een relatie wordt aangegaan.
In deze omgang biedt de ouder het kind liefde, geborgenheid, veiligheid, intimiteit, aandacht,
grenzen, instructie, ondersteuning en controle. Hierdoor zal het kind tot zelfontplooiing
komen en over het nodige zelfvertrouwen beschikken om richting te geven aan zijn verdere
leven.
Er is sprake van opvoeden als:
1) Er sprake is van wederzijds respect tussen ouder en kind.
2) Het kind er voldoende veiligheid bij ervaart, vertrouwen heeft in, kan rekenen op, zich
geaccepteerd voelt door en ondersteuning krijgt van de ouder.
3) Het kind door de ouder wordt uitgedaagd om eigen beslissingen te nemen en te
experimenteren met nieuwe dingen, waardoor hij vertrouwen krijgt in zijn omgeving
,Langeveld: opvoeding is alle omgang tussen het kind en volwassenen.
In de omgang moet liefde, geborgenheid en aandacht een rol spelen.
Malschaert en Traas: nadruk op een opvoedrelatie waarbij intimitiet en veiligheid een rol
spelen.
Kuipers: beschrijving van opvoedingsdoelen, gericht op zelfstandigheid, zelfredzaamheid en
zelfvertrouwen.
Rispens, Hermans en Meeus: geven aan de hand van vier dimensies aan hoe opvoeding
gestalte krijgt: 1) Ondersteuning bieden
2) Instructie geven
3) Controle uitoefenen
4) Grenzen stellen
Samen zorgen deze dimensies ervoor dat het kind zich door de verschillende
ontwikkelingsfasen heen kan slaan om volwassen te worden.
De wijze waarop de basisdimensies worden toegepast in de opvoeding is afhankelijk van de
waarden, normen en opvattingen van de ouders.
1) Ondersteuning bieden.
( Warmte, affectie, responsiviteit, betrokkenheid, emotionele ondersteuning en aandacht)
Ondersteuning: het opvoedgedrag van de ouder dat liefde en zorg voor het kind uitdrukt en
dat zich richt op zijn fysieke en emotionele welzijn, waardoor het zich begrepen en
geaccepteerd voelt ( Dekovic, Groenendaal, Noom en gerrtis).
Voorbeelden: Bemoedigen, accepteren, helpen, samenwerken, affectie tonen, en liefdevol
omgaan met het kind, aandacht en interesse tonen voor de handelingen, gedragingen en
signalen van het kind en adequaat daarop reageren, vertrouwen in het kind laten blijken.
Als het kind ondersteuning van de ouder ervaart, zal het de wereld om zich heen met
vertrouwen tegemoet treden. Het kind ervaart deze ondersteuning door de emotionele
betrokkenheid, ‘warmte’ en affectie van de ouder te voelen.
Warmte en affectie-> emotionele beschikbaarheid van de ouder.
Gebrek aan warmte en affectie in samenhang met harde fysieke straffen blijken goede
voorspellers te zijn voor agressie, vandalisme en delinquentie bij het kind in de
volwassenheid.
Responsiviteit: De mate van adequaat reageren van de ouder op signalen van het kind.
Sensitiviteit: Gevoelig zijn voor de signalen die het kind afgeeft ten aanzien van zijn
behoeften en gevoelens.
Responsieve ouder: gericht op de signalen die het kind uitzendt. De signalen worden door
de ouder opgemerkt (sensitief) en er wordt adequaat op gereageerd (responsief).
Dit kan bijdragen tot een positieve ontwikkeling van het kind, doordat het aanvoelt dat het
door de signalen die het uitzendt een bepaalde invloed kan uitoefenen op de buitenwereld.
Ondersteuning d.m.v. belonen en straffen. Materieel, samen iets doen, aanwijzingen en
adviezen geven.
,Alle vormen van ondersteuning leiden tot een emotioneel goed gevoel bij het kind.
Belonen: psychische of emotionele beloning en materiële beloning-> bekrachtiger met als
doel het gewenste gedrag te stimuleren. Handelingen die leiden tot een emotioneel prettig
gevoel.
Straffen: bekrachtiger met als doel ongewenst gedrag af te leren. De ouder biedt het kind de
gelegenheid om te reflecteren op zijn gedrag. Vergt consequent gedrag van de ouder.
Nabespreken met het kind om de bedoeling ervan uit te leggen.
Straf wordt als ondersteuning van het gewenste gedrag opgelegd, niet uit frustratie.
Negeren: regelmatig hetzelfde ongewenste gedrag negeren, waardoor het kind er uiteindelijk
mee op houdt.
2) Instructie geven
( Aangeven te verwachten gedrag, verantwoordelijkheid leren, het kind hulp bieden om zich
te ontwikkelen)
Instructie geven: duidelijk maken aan het kind wat de bedoeling van iets is en welk gedrag
verwacht wordt. De informatie die het kind krijgt voor het ontwikkelen van kennis en
vaardigheden. -> het kind leert strategieën ontwikkelen om zijn eigen problemen op te lossen
en verantwoordelijkheid te dragen voor zijn beslissingen.-> zelfstandiger en zelfredzamer.
Kind wordt overladen met instructie:
Het kind durft geen eigen initiatieven te ontplooien.
Het kind zal te veel bezig zijn met wat de ouder zal denken, waardoor het niet durft te
handelen.
3) Controle uitoefenen.
(Autoritair:onderdrukken negatief gedrag, machtsuitoefening, strikte regels.)
(Autoritatief: Stimuleren positief gedrag, uitleggen en verklaren).
Autoritatieve controle: Gedragingen van de ouder waarbij uitleg wordt gegeven aan het
kind en eisen worden gesteld aan zijn zelfstandigheid. De ouder geeft het kind informatie,
instructie, suggesties en aanwijzingen voor het gewenste gedrag. De ouder is bereid om op
basis van gelijkwaardigheid met het kind te onderhandelen en zal rekening houden met de
specifieke persoonlijkheid van het kind. Het kind uitleg geven waarom iets moet of niet mag,
door een beroep te doen op zijn verantwoordelijkheid en zelfstandigheid, en informatie en
aanwijzingen te geven.-> positief effect op sociale en cognitieve competentie van het kind.
Meer respect voor de zelfstandigheid van het kind en geeft hij het kind meer vrijheid om zelf
dingen op te lossen.
Inductie: het gedrag van de ouder is erop gericht om het kind zover te krijgen dat vrijwillig
tegemoetkomt aan zijn wensen. De ouder probeert het kind te overreden om zich conform
zijn wens te gedragen, zonder een belangenconflict te veroorzaken.
Autoritaire controle: Opvoedgedrag waarbij de ouder druk uitoefent op het kind om correct
gedrag te vertonen. Het stellen van strikte regels die het kind geen bewegingsvrijheid geven,
het toepassen van macht, bv in de vorm van straffen en verbieden om bepaald gedrag af te
dwingen, waarbij onvoorwaardelijke gehoorzaamheid wordt verlangt van het kind.->
Negatieve invloed op de sociale en cognitieve competentie van het kind. Het kind kan
, gedurende zijn hele ontwikkeling in conflictsituaties terechtkomen en vaak niet in staat zijn
om vorm te geven aan zijn eigen wensen en verlangens.
4) Grenzen stellen.
Grenzen stellen: De wijze waarop de ouder het kind bestraft of beloont om gewenst gedrag
aan te leren. Het vereist consequent gedrag van ouders, hij moet standvastig zijn m.b.t.
beslissingen die hij genomen heeft.-> Het kind voelt zich serieus genomen en het voelt de
liefde en betrokkenheid van de ouder.
Het kind leert: omgaan met de normen en waarden van de ouder en de maatschappelijke
eisen. Rekening houden met anderen, verantwoordelijkheid nemen en verantwoordelijkheid
dragen voor zijn daden. Grenzen aangeven.
Pedagogische opvoedingsdoelen: Het opvoeden van kinderen a.d.h.v. bepaalde doelen
die de ouder voor ogen heeft en volgens eigen ideeën.
Intentioneel opvoedgedrag: De ouder is er op gericht om bewust of onbewust
doelstellingen te bereiken bij het kind.
Algemene opvoedingsdoelen: de opvoedingsdoelen versterken elkaar.
1) Zelfstandigheid: het kind leert zelf beslissingen te nemen, een eigen leven te leiden
en eigen mogelijkheden te ontdekken.(individu)
2) Zelfredzaamheid Het kind is in staat keuzes te maken en deze te verantwoorden,
mondigheid en verantwoordelijkheid worden gestimuleerd.(samenleving)
3) Zelfvertrouwen: Het kind kan een bijdrage leveren aan de toekomst en is in staat om
technische en praktische problemen op te lossen. (toekomst)
De doelen probeert de ouder te bereiken door het kind te stimuleren zelf oplossingen voor
zijn vraagstuk te bedenken.
Het aanleren van kennis en vaardigheden stelt het kind in staat om als een competent burger
zelfstandig invulling te geven aan zijn leven.
Circulair proces: Er is sprake van actie en reactie in de omgang tussen ouder en kind.
Er wordt een beroep gedaan op de creativiteit en inventiviteit van de ouder. De ouder geeft
een prikkel aan de hand van de 4 basisdimensies en het kind reageert daarop. Het gaat om
een voortdurende wisselwerking tussen beide partijen.
Het gedrag van het kind blijkt te zijn gekoppeld aan het opvoedgedrag van de ouder.
Opvoeden heeft nooit een constant karakter.
Uniciteit: Het feit dat ieder mens anders is en dus andere karaktereigenschappen heeft.
1) Ouder is verantwoordelijk voor de opvoeding-> 2) De ouder biedt ondersteuning,
instructie, controle en stelt grenzen-> 3) Het kind kan rekening op onvoorwaardelijke liefde
van de ouders-> 4) Het kind leert zelfstandigheid, zelfredzaamheid en zelfvertrouwen.
Materiële en emotionele opvoeding
Zowel materiële als emotionele opvoeding zijn van invloed op de cognitieve en sociaal-
emotionele ontwikkeling van het kind. Volgens Maslow kan het kind tot zelfverwerkelijking of
zelfactualisatie komen als tijdens zijn groei voldaan is aan een aantal voorwaarden .
