Leisure!
Hoofdstuk 1: Vrije tijd, vrijetijd en leisure
1.1 Wat is vrije tijd
1.1.1. De objectieve benadering van vrije tijd
Een objectieve benadering van vrije tijd wil zeggen dat vrije tijd zo omschreven wordt dat er
geen interpretatieverschillen mogelijk zijn. De objectieve benadering wordt vaak als volgt
geformuleerd:
Vrije tijd= alle tijd – arbeid – onderwijs – zorgtaken – persoonlijke tijd
Zorgtaken zijn alle taken die te maken hebben met de zorg voor anderen en met
huishoudelijk werk.
Onder persoonlijke tijd valt slapen, maar ook eten, drinken, douchen, aankleden en
verwante bezigheden.
Residuele definitie = een residu is een overblijfsel en zoals in de voorgaande formule te zien
is, is dat hier ook het geval. Er wordt niet omschreven wat vrije tijd zelf is, maar eigenlijk
alleen wat het níét is. Alle tijd die je overhoudt naast werk, studie, zorgtaken en persoonlijke
tijd is vrije tijd. Het is dus niets anders dan tijd die overblijft.
Wat is het nut van deze objectieve benadering? Hij is vooral zinvol als er kwantitatief
onderzoek gedaan wordt, oftewel onderzoek waarbij cijfers (aantallen, percentages)
geanalyseerd worden.
Wanneer we vrije tijd of Leisure echt willen begrijpen, is het vaak beter om de subjectieve
benadering van het begrip te hanteren. Bij deze benadering gaat het niet zozeer om de
‘gemiddelde Nederlander’, maar om de individuele consument met zijn eigen behoeften en
motieven en om de wisselwerking tussen vraag (consument) en aanbod (vrijetijdsindustrie).
1.1.2 De subjectieve benadering van vrije tijd
Subjectief wil zeggen dat iets afhankelijk is van de persoonlijke zienswijze; hoe ervaart
iemand bepaalde dingen? Is bijvoorbeeld een avond uit eten in een restaurant nu vrije tijd
of niet? Volgens de objectieve benadering is dat moeilijk te zeggen: is het persoonlijke tijd
(waaronder eten valt), of toch vrije tijd, omdat je naar een restaurant gaat?
Volgens de subjectieve benadering kun je alleen van vrije tijd spreken wanneer de persoon
zelf het op dat moment als vrije tijd ervaart. In dit geval gaat het dus niet zozeer om
kwantiteit (hoeveelheid vrije tijd in uren of percentages), maar om kwaliteit (ervaring,
beleving). Subjectief gezien is het dus lastiger om uitspraken te doen over vrije tijd van
groepen mensen. Vrije tijd is volgens deze benadering een persoonsgebonden fenomeen, of
beter gezegd: een persoons- en situatie gebonden fenomeen.
,Eerder concludeerden we dat de objectieve definitie van vrije tijd te beperkt is. Nu voegen
we daar de conclusie aan toe dat bij de subjectieve benadering de ervaring en beleving van
de individuele consument centraal staan en dat het lastig is om daar uitspraken over te
doen.
Enerzijds is het waardevol om te weten hoeveel vrije tijd verschillende bevolkingsgroepen
hebben en hoe zich dat ontwikkelt. Anderzijds is het belangrijk om te weten wanneer
iemand iets als vrije tijd ervaart, om adequaat op de behoefte van consumenten in te
kunnen spelen. Binnen de Leisure studies zijn beide benaderingen terug te vinden, hoewel
de subjectieve benadering steeds belangrijker wordt: wanneer beleeft een persoon iets als
vrije tijd en hoe kun je daar slim op inspelen?
De begrippen ‘objectieve vrije tijd’ en ‘subjectieve vrije tijd’ hebben verschillende
betekenissen. Bij eerstgenoemde staat de kwantiteit centraal, bij laatstgenoemde de
kwaliteit.
1.2 Cultuurafhankelijkheid van vrije tijd
Vrijetijd staat allerminst gelijk aan volledige keuzevrijheid. Als je het vrijetijdsgedrag van een
bepaalde bevolkingsgroep wilt analyseren, of wilt onderzoeken hoe de vrijetijdssector in
een bepaald land eruitziet, dan zul je in je analyse altijd de cultuur van de betreffende
samenleving moeten meenemen.
Mensen in opkomende economieën, zoals India en China, in onderontwikkelde economieën,
zoals in Midden-Amerika, in communistische landen, zoals Noord-Korea en Cuba, en in
streng religieuze landen, zoals Saoedi-Arabië en Iran, zullen vrijetijdsbesteding en -beleving
hebben die grotendeels onvergelijkbaar is met het in Nederland en omringende landen
geldende beeld van het fenomeen vrije tijd.
Objectieve benadering
Het is interessant om te zien dat werknemers in het noordwesten van Europa, meer vrije
tijd hebben dan werknemers elders in de wereld. Een belangrijke verklaring hiervoor is het
feit dat in deze welvarende landen veel mensen gebruikmaken van kinderopvang of
diensten die andere werkzaamheden uit handen nemen. Ook valt op dat vrouwen met een
fulltimebaan in alle genoemde landen minder vrije tijd hebben dan mannen.
Subjectieve benadering
Niet alleen de hoeveelheid tijd die als vrij beschouwd wordt verschilt per cultuur, ook de
betekenis van Leisure, de voorkeuren voor wat te doen in die vrije tijd en de
vrijetijdsbeleving zijn in sterke mate cultuurafhankelijk. Het is van groot belang om te
benadrukken dat de betekenis en invulling die wij aan vrije tijd of Leisure geven, zeer sterk
gekoppeld is aan de kenmerken van onze westerse, vroeg-geïndustrialiseerde samenleving.
Nederland kent een hoog welvaartsniveau, een hoog voorzieningenniveau, een sterke mate
van verstedelijking, individualisering en ook een relatief hoge ontkerkelijking.
,In andere delen van de wereld bestaan hele andere ideeën over de manier waarop je je
vrijetijd invult of je welzijnsniveau verhoogt, bijvoorbeeld door zo veel mogelijk tijd met
familie door te brengen of aan spirituele dan wel religieuze doelen te wijden.
Een voorbeeld van de cultuurafhankelijkheid van vrijetijdsbeleving: wij Nederlanders zijn
een (technologisch) sterk ontwikkeld volk en hebben daardoor de mogelijkheid om ons
continu te verplaatsen, zelfs over grotere afstanden.
We hebben relatief veel geld te besteden aan vrijetijdsactiviteiten en onze liberale cultuur
biedt ons vele mogelijkheden: van het reizen naar verre landen tot het gokken in een casino
en van het bezoeken van een coffeeshop tot het bijwonen van een rockconcert.
1.3 Tijd, gedrag en beleving
Benadering Naam (Engels) Onderwerp Kenmerk Relevant wanneer je …
Objectief Temporal Tijd Hoeveel vrije tijd heeft … aantallen of hoeveelheden wilt
iemand? noemen of landen/groepen/jaren
met elkaar wilt vergelijken
Behavioural Gedrag Wat doet iemand in … wilt weten hoe mensen zich
zijn vrije tijd / hoe ziet gedragen en hoe dat te verklaren en
leisuregedrag eruit? beïnvloeden is
Subjectief Mental Beleving Hoe beleeft/ervaart … mensen wilt begrijpen; wanneer
iemand je motieven, waarden, gevoelens en
vrijetijd/leisure? beleving in kaart wilt brengen
We kunnen het ook hebben over de leisurebeleving van het individu; de puur subjectieve
benadering. Daarnaast noemen we ook nog de gedragsbenadering. Deze beschrijft alle
activiteiten die tot vrijetijd of leisure behoren. Het voordeel van de gedragsbenadering is
dat deze meer zegt en diepgaander is dan de puur objectieve benadering en dat ze
concreter en beter zichtbaar is dan de puur subjectieve benadering.
Een residuele definitie: leisure is gedefinieerd als iets wat overblijft na andere activiteiten en
de definitie zegt ons dus nog steeds niets over wat leisure dan inhoudelijk wel is.
, Hoofdstuk 2: Een korte geschiedenis van de vrije tijd
Vrije tijd is een verschijnsel dat onlosmakelijk verbonden is met het menselijk handelen en is
daarmee in belangrijke mate een sociaal fenomeen.
2.1 Vrije tijd: onbekend en elitair (tot circa 1850)
Tot in de negentiende eeuw was de maatschappij zodanig georganiseerd dat het begrip
‘vrije tijd’ zoals gezegd niet of nauwelijks bekend was, in ieder geval niet zoals we het nu
kennen. In de late middeleeuwen was de samenleving verdeeld in een aantal standen:
maatschappelijke groepen met alle hun eigen rechten en plichten. In deze
standenmaatschappij werd onderscheid gemaakt tussen de geestelijkheid, de adel en de
groep van burgers en boeren.
Tot in de achttiende eeuw was het in de politiek erg onrustig in West-Europa: opstanden,
oorlog en overheersing waren aan de orde van de dag.
Een besef van vrije tijd zoals we dat nu kennen, was er niet in dit tijdperk. Natuurlijk waren
er uren waarin de tijd anders besteed werd dan aan werken of slapen, maar dat is niet
vergelijken met ons huidige begrip van vrije tijd.
De dagbesteding van de massa was echter ingericht op overleven: hard werken om iedere
dag te kunnen eten en veel slapen om te herstellen van de zware arbeid.
Het voert te ver om te zeggen dat vrije tijd totaal niet bestond voor de industriële revolutie.
Met name de welgestelde groepen in onze samenleving hadden feestelijke bijeenkomsten
(waarbij het er baak uitbundig aan toeging), kenden sportactiviteiten – met name op kracht
en strijd gebaseerd – en waren dol op culturele voorstellingen.
Ten eerste was vrije tijd geen vanzelfsprekendheid voor iedereen, het was iets wat slechts
aan een klein deel van de mensen voorbehouden was. Ten tweede had de
vrijetijdsbesteding toen nog helemaal niets te maken met consumptie.
2.2 De ‘ontdekking’ van vrije tijd door de massa (circa 1850 tot circa 1920)
In de achttiende en negentiende eeuw veranderde er veel in West-Europa. Politiek werd
rustiger en langzaamaan kwamen er enkele belangrijke ontwikkelingen op gang. In Engeland
begon in het midden van de achttiende eeuw de industriële revolutie met de uitvinding en
ontwikkeling van de stoommachine. Deze machine zorgde ervoor dat het voor het eerst in
de geschiedenis mogelijk was om arbeid te verrichten zonder dat daar mens- of
paardenkracht voor nodig was.
De standenmaatschappij ontwikkelde zich tot een klassenmaatschappij waarin de
hiërarchische verschillen tussen boeren en burgers enerzijds en de adel en geestelijkheid
anderzijds langzaamaan kleiner werden.
