Dit document bevat een complete en uitgebreide samenvatting van de hoofdstukken 5, 6 en 11. Met deze samenvatting kun je een goed cijfer halen voor de kennisbasis toets Nederlands/taal, die plaatsvindt in het 1e jaar van de Ipabo/Pabo. De belangrijke begrippen zijn gemarkeerd, voor een extra goede...
Samenvatting basiskennis taalonderwijs, hoofdstuk 5, 6 en 11
Hoofdstuk 5 Beginnende geletterdheid
5.1 Geletterdheid
De belangstelling voor het geschreven woord en de inzichten die kinderen ontwikkelen in de functies
van geschreven taal duiden we ook wel aan met de term geletterdheid. Bij oudere kinderen is
geletterdheid het vermogen om te lezen en schrijven. Geletterdheid heeft betrekking tot de volgende
aspecten:
- Boekoriëntatie
- verhaalbegrip
- Functies van geschreven taal
- Relatie tussen gesproken en geschreven taal
- taalbewustzijn
- Alfabetisch principe
- functioneel ‘schrijven’ en ‘lezen’
- technisch lezen en schrijven, start en vervolg
- begrijpend lezen en schrijven
De vaardigheid om zich in een geletterde samenleving te kunnen redden, noemen we ook wel
functionele geletterdheid. Als kinderen aan het eind van de basisschool niet het AVI-niveau E6 hebben
gehaald, lopen zij een groot risico om functioneel analfabeet te worden. Ze kunnen met moeite lezen
en schrijven, maar dit is onvoldoende om in de maatschappij te functioneren.
In de ontwikkeling van de geletterdheid worden er 3 fasen onderscheiden:
1. Ontluikende geletterdheid. Ontluikende geletterdheid heeft betrekking op de ontwikkeling van de
geletterdheid in de voorschoolse periode van nul tot 4 jaar. De mondelinge taalontwikkeling en
interactie met ouder en opvoeders spelen hierbij een grote rol. Omdat er verschillende thuissituaties
zijn kan het niveau van geletterdheid ook sterk uiteenlopen. Kinderen zijn in dit stadium nog vooral
bezig met het ontdekken van de algemene functies van taal.
2. Beginnende geletterdheid. Beginnende geletterdheid heeft betrekking op de ontwikkeling van de
geletterdheid in de groepen 1 tot 3 van de basisschool. Door activiteiten als voorlezen, taalspelletjes,
het bezig zijn in een boekenhoek, stempelen en werken op de computer ontwikkelt de geletterdheid
van kinderen zich verder.
3. Gevorderde geletterdheid. Gevorderde geletterdheid beslaat de periode na groep 3 en omvat het
voortgezet lezen, maar ook het stellen. Kinderen leren steeds sneller woorden herkennen en richten
hun aandacht meer op de betekenis en de bedoeling van een tekst. Twee belangrijke onderdelen van
gevorderde geletterdheid is begrijpend lezen en stellen.
5.2 Tussendoelen beginnende geletterdheid
Er is beschreven wat een leerling aan het eind van de basisschool moet behalen in kerndoelen. Wat
de kinderen in groep 1 tot en met 7 moeten weten staat niet beschreven. Vandaar dat het Expertise
Centrum Nederlands voor beginnende geletterdheid een aantal tussendoelen en leerlijnen heeft
beschreven. Deze tussendoelen kun je gebruiken als richtlijn voor de inhoud van het taalonderwijs in
de groepen 1 tot en met 3. De tussendoelen zijn over het algemeen niet goed te toetsen, maar
ontwikkelingsdoelen. Door middel van observatie moet je vaststellen of het kind een doel beheerst.
Er zijn diverse methode en materialen waarmee je gericht kunt werken aan de ontwikkeling van de
beginnende geletterdheid.
1
, 5.3
Ontwikkeling geletterdheid
Vaak hebben kinderen eerder interesse in het schrijven dan het lezen. Dat komt omdat het schrijven
een concretere handeling is.
5.3.1 Spontane schrijfontwikkeling
Een belangrijke rol bij de taalontwikkeling speelt het metalinguïstisch bewustzijn. Dat is het vermogen
om na te deken over de vorm en het gebruik van taal en om onbewuste kennis over de regels in de
taal te verwoorden.
Dit metalinguïstisch bewustzijn speelt ook bij de spontane schrijfontwikkeling een rol. Voor het
schrijven van woorden is het namelijk belangrijk dat kinderen kunnen nadenken over welke klanken er
in woorden zitten.
Meer talige kinderen beschikken al vroeg over een metalinguïstisch bewustzijn, omdat zij twee
taalsystemen leren kennen, waardoor het vroeger op gang komt.
De spontane schrijfvaardigheid ontwikkelt zich bij kinderen al in de peuterleeftijd en wordt in de
volgende fases onderscheiden:
1. Het tekenen van woorden, het kind maakt nog geen onderscheid tussen schrijven en tekenen. Het
heeft wel de functie van papier ontdekt.
2. Het krabbelen van nog niet herkenbare lettertekens, het kind heeft nu door dat voor het schrijven
abstracte tekens worden gebruikt.
3. Het schrijven van letterachtige vormen of letters, het kind ontdekt dat woorden zijn opgebouwd uit
letters.
4. Het weergeven van woorden door één of enkele letters, het fonologisch bewustzijn is zo ver
ontwikkeld dat een kind enige notie heeft van de klank-letterkoppeling.
5. Invented spelling, het besef van de klank-letterkoppeling is nog steker ontwikkeld en de kinderen
schrijven klanken en woorden zoals ze die horen.
5.3.2 Spontane leesontwikkeling
De leesontwikkeling is nauw verwerven met de schrijfontwikkeling. De eerste stap in de
leesontwikkeling is dat kinderen leesgedrag imiteren. Dit noemen we pseudolezen. Het
voorleesgedrag van de ouder wordt door het kind geïmiteerd. Bij het pseudolezen zijn de volgende
gedragingen te onderscheiden:
- commentaar geven op plaatjes, in het begin van pseudolezen wordt er vooral benoemd wat er op de
plaatjes staat.
- het volgen van het verhaal op de plaatjes, in een later stadium is het kind in staat om met behulp van
de plaatjes ook de verhaallijn te volgen.
- een verhaal weergeven in dialoogvorm, hierbij wordt er bijvoorbeeld stemmetjes gebruikt om aan te
geven wie er spreekt.
- een verhaal weergeven in monoloogvorm, hierbij wordt er ook intonatie gebruikt en veel verwezen
naar de plaatjes.
- een verhaal weergeven in een mengeling van spreektaal en schrijftaal, kinderen ontdekken dat de
intonatie, woordkeuze en zinsopbouw bij het voorlezen verschilt van de spreektaal. Zij gebruiken
bijvoorbeeld ‘er was eens’.
- het memoriseren van teksten, kinderen zijn gericht op de taal die een boek verteld. Ze hebben
ontdekt dat de lekst in letters vastligt. Zij verbeteren bijvoorbeeld de voorlezer door te zeggen ’nee dat
staat er niet’.
De tweede stap van de leesontwikkeling bij kinderen is het spontane lezen. Bij het spontane lezen
proberen de kinderen echt de tekst te decoderen. Dit kan ervoor zorgen dat de kinderen niet meer
voorlezen, omdat ze naar eigen zeggen de tekst niet kennen. Of dat ze heel precies gaan proberen de
tekst te decoderen. We onderscheiden hier de volgende drie fasen:
1. Globaal lezen van bekende woorden, kinderen lezen door gebruik te maken van de visuele
woordvorm. Ook woorden die voor de kinderen een betekenis hebben (denk aan hun naam) lezen de
kinderen globaal.
2. lezen door analyse van bekende woorden, bekende woorden worden met elkaar vergeleken en zo
komen ze tot de ontdekking dat woorden zijn opgebouwd uit letters.
2
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper femkelutter01. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
