Samenvatting Rechtshandeling en Overeenkomst (3)
Hoofdstuk 1 algemene inleiding
Een rechtshandeling vereist een op een rechtsgevolg gerichte wil die zich door een verklaring heeft
geopenbaard. Het rechtsgevolg is het ontstaan, gewijzigd raken of tenietgaan van een bepaalde
juridische relatie. T.a.v. rechtshandelingen is het recht positief; zolang er geen zwaarwegende redenen
zij voor het tegendeel, zal het recht zich achter de handelende en zijn rechtshandeling opstellen, in die
zin dat het de rechtsgevolgen waarop het wordt aangestuurd ook daadwerkelijk doet intreden. Aan de
kwalificatie rechtsfeit zijn geen rechtsgevolgen verbonden; deze gedachtegang verloopt andersom.
Een meerzijdige rechtshandeling is een rechtshandeling die door meer dan één persoon wordt verricht.
Er zijn meerzijdige rechtshandelingen die geen overeenkomsten zijn; deze komen tot stand door een
aantal parallel lopende wilsverklaringen.
Een eenzijdige gerichte rechtshandeling wordt door één persoon tot stand gebracht. Hiervoor is vereist
dat de bewuste handeling zich tot een bepaalde andere persoon richt. Deze persoon brengt de
handeling niet zelf mede tot stand, maar fungeert als ontvanger van de verklaring (denk aan
contractuele wederpartij). Een rechtshandeling is dus eenzijdig als de ander er niet mee behoeft in te
stemmen, maar enkel als geadresseerde van de verklaring fungeert.
Een eenzijdige niet-gerichte rechtshandeling vereist noch instemming van een andere persoon, noch de
ontvangst door een bepaalde andere persoon. Eenzijdige niet-gerichte rechtshandelingen worden apart
gehouden van meerzijdige rechtshandelingen en eenzijdige gerichte rechtshandelingen.
De verhouding tussen de begrippen rechtshandeling en overeenkomst is als een genus-specialisrelatie
te beschouwen. Iedere overeenkomst is een rechtshandeling. Vaak heeft de overeenkomst een
obligatoir karakter (verbintenisscheppend). De termen contract en overeenkomst worden doorgaans als
uitwisselbaar beschouwd. Overeenkomsten die voldoen aan meerdere omschrijvingen van in de wet
genoemde bijzondere contracten, worden gemengde overeenkomsten genoemd.
Mogelijke indelingen: wederkerige overeenkomsten / eenzijdige overeenkomsten, overeenkomsten
onder bezwarende titel /overeenkomsten om niet, consensuele overeenkomsten / formele en reële
overeenkomsten, kortstondige overeenkomsten / duurovereenkomsten.
De contractsvrijheid, de vormvrijheid (consensualisme) en de verbindende kracht (pacta sunt
servanda) zijn grondbeginselen van het contractenrecht. Deze grondbeginselen leiden tot het
uitgangspunt dat iedere overeenkomst rechtens als verbindend zal worden aangemerkt. Het
grondbeginsel van contractsvrijheid houdt in dat partijen een overeenkomst kunnen sluiten met wie zij
wensen, met de inhoud welke zij wensen en op het moment dat zij wensen. Art. 3:40 BW en dwingend
recht om één van de partijen te beschermen beperkten de contractsvrijheid.
Niet altijd worden alle contractanten bij de toepassing van de wet in gelijk opzicht behandeld. De uitleg
van de overeenkomst kan hierin een rol spelen. Het gewicht dat in het kader van een beroep op dwaling
pleegt te worden toegekend aan de over en weer aanwezig gebleken deskundigheid speelt ook een rol.
,Ook de resultaten waartoe de toetsing aan redelijkheid en billijkheid aanleiding geven spelen een rol.
Wat voor professionals en deskundigen geldt, zal veelal ook gelden voor overheidslichamen.
Andersoortige overeenkomsten (zoals liberatoire overeenkomsten) beheerst door titel 3.2, tenzij de
wet specifieke regelen aanwijst.
Organen van de EU stellen richtlijnen op die ook voor het NL burgerlijk recht relevant zijn. Deze
richtlijnen hebben geen directe werking: een burger kan zich er niet rechtstreeks op beroepen. Een EU-
richtlijn heeft indirecte werking. De Nederlandse rechter is wel gehouden om het Nederlands recht
richtlijn conform te interpreteren.
, Hoofdstuk 2 totstandkoming (tot en met nr. 76, 80b-80d)
De wilsverklaring die nodig is voor de totstandkoming is in beginsel vormvrij. Een wilsverklaring kan
stilzwijgend geschieden, of in een zuivere passiviteit zitten. Het hangt er steeds vanaf wat de wederpartij
(of geadresseerde) in de gegeven omstandigheden uit het gedrag redelijkerwijs mocht afleiden. De
betekenis van art. 3:37 lid 4 BW is betrekkelijk. 3:37 lid 3 BW bevat een risicocorrectie.
Volgens de ontvangsttheorie heeft een verklaring die de wederpartij niet of niet tijdig bereikt, nooit
werking verkregen. De afzender heeft zijn wil dan niet verklaard ten opzichte van zijn wederpartij. Een
verklaring die nog niet is ontvangen, kan men intrekken door haar met een door een sneller
communicatiemiddel overgebrachte verklaring ‘in te halen’. Zolang de in te trekken verklaring nog niet is
ontvangen, werkt ze niet en intrekking voorkomt dat ze dat bij ontvangst alsnog gaat doen.
Tussen wil en verklaring kan door verschillende oorzaken discrepantie ontstaan. Als de wil niet
overeenstemt met de verklaring maar de wederpartij gerechtvaardigd vertrouwde, kan de
rechtshandeling alsnog tot stand komen.
Voor de wilsleer is de interne wil van de handelende persoon van doorslaggevend belang. O.g.v. de
wilsverklaring moet hij intussen zijn wil verklaren, zodat bij het uiteenlopen van wil en verklaring geen
rechtshandeling tot stand komt conform zijn wil.
Voor de verklaringsleer is enkel de verklaring van belang. De rechtshandeling komt tot stand conform
hetgeen dat verklaard is, of deze nu overeenstemt met de interne wil of niet.
Voor de vertrouwensleer is het vertrouwen van de wederpartij doorslaggevend bij het tot stand komen
van de rechtshandeling. Als de wederpartij o.g.v. de verklaring mocht vertrouwen dat jegens haar een
bepaalde prestatie zou worden verricht, dan is de persoon die de verklaring heeft afgelegd verplicht tot
het verrichten van die prestatie.
De betekenis van de verklaring is afhankelijk van de context van de gebruikte worden. Of de wil en
verklaring uiteenlopen wordt situationeel en relationeel bepaald.
Bij oneigenlijke dwaling hadden partijen een onjuiste voorstelling omtrent de inhoud van de door hen
uitgewisselde verklaringen. Dit kan berusten door een verspreking of verschrijving, het onjuist
overbrengen door een communicatiemiddel, een misverstand of doordat de verkeerde persoon wordt
bereikt (afdwaling).
Wie stelt dat een met zij verklaring overeenstemmende wil ontbrak, moet dat bewijzen. Maar waardoor
wil en verklaring ook uit elkaar lopen, wanner de wederpartij gerechtvaardigd op de verklaring mocht
vertrouwen, komt de rechtshandeling tot stand. Wanneer het vertrouwen op enige wijze is terug te
voeren op het gedrag van degene aan wie het wordt tegengeworpen, is er sprake van toedoen.
Wanneer vaststaat dat de verklaring of gedraging door de wederpartij subjectief niet verkeerd is
begrepen, vindt 3:35 BW geen toepassing (hoe verwarrend de verklaring of gedraging objectief ook
was).
Soms moet er nader onderzoek worden gedaan voor het gerechtvaardigd vertrouwen. Aanleiding voor
onderzoek kunnen allerlei omstandigheden zijn die het minder waarschijnlijk maken dat de (schijnbaar)
afgelegde verklaring inderdaad is bedoeld in de zin als zij lijkt in te houden.
