Forensische psychiatrie HC1 – 14-10-2019
Forensische psychiatrie is een overkoepelende term voor het grensgebied van de gedragskunde: psychiatrie,
psychologie en het recht. Forensisch = gerechtelijk (den dienste aan het forum/recht, moet dus ook openbaar
zijn).
Gedragskunde – gedragskundige rapportage – gedragsdeskundige: gedragsdeskundigen moeten volgens de
wet ook aan dezelfde regels voldoen als andere deskundigen, maar het is een wat zachtere wetenschap.
Gedragskundigen moeten voor het recht de psychische stoornis vaststellen, maar ook vertellen wat dat
betekent voor de verantwoordelijkheid en de gevaarlijkheid. En advies geven over behandeling: moet
behandeling zich focussen gevaarlijkheid terugdringen en binnen welk kader (zwaarste kader is TBS:
gedragskundige inbreng is daarbij dus heel erg belangrijk en ingrijpend). Maar er zijn ook veel andere
forensische zorg in minder ingrijpende kaders, zoals in voorwaardelijke kaders.
Relevantie
• Waarom hebben we het over psychiatrie bij criminologie?
• Van alle delinquenten heeft 60% een psychische stoornis (althans voldoet aan criteria voor
psychischestoornis), 60% een verslaving, 80% een uitkering/geen werk, 57% schulden en 35% een
lichtverstandelijke beperking (kan zelf ook kwalificeren als psychische stoornis. Geen werk en schulden
zouden ook kunnen komen door het hebben van psychische stoornis.
• Hoe verder in de strafrechtsketen hoe meer gestoorden percentueel.
o Opsporing – vervolging – berechting – tenuitvoerlegging sancties
o Juist in de gevangenis zitten meer gestoorden in percentage dan het aantal gestoorden onder
verdachten. Ze plegen niet per se ernstigere feiten. Maar er zijn een aantal alternatieven die
worden uitgesloten voor mensen die niet functioneren in de samenleving (boete kan bijv. niet als ze
geen inkomen hebben of taakstraf kan niet als ze geen vaste woon- en verblijfplaats hebben). Dus
daardoor veel meer in de gevangenis, waarschijnlijk rond de 80% daar.
• Verband tussen stoornis en delictgedrag/gevaar?
o Uit al dit soort cijfers lijkt het misschien alsof een stoornis betekent dat je gevaarlijk bent en
delicten gaat plegen, maar dat is een vooroordeel. De wetenschap van de afgelopen eeuw heeft
aangetoond dat risico op geweldsdelinquentie even groot is in de populatie psychisch gestoorden
als in de populatie “gewone” mensen. Het is niet zo dat een psychische stoornis in brede zin je
gevaarlijker maakt. Maar het is wel zo dat in veel individuele gevallen kan een psychische stoornis
een onderdeel zijn van waarom je tot een bepaald gedrag komt. Als je meer gaat inzoomen in
speciale stoornissen, zoals antisociale persoonlijkheidsstoornis, dan is daar wel een groter
percentage dat strafbare feiten pleegt, want dat is ook een criterium voor die stoornis. Maar dat is
dan ook een symptoom van die stoornis.
Verwarde personen
Bestaan die wel? Nou, het zijn eigenlijk personen met verward gedrag, dat is belangrijk om te onderscheiden.
Iemand die een psychische stoornis heeft niet 24/7 daar de symptomen van. We moeten dit soort mensen
eerder ontdekken en volgens de politiek eerder opsluiten. Maar is dat wel goed en is het ook nodig? Want
zoals we al zeiden is verwarring niet per se gevaarlijk.
Het criterium is eigenlijk dat je niet meer mee kan komen in de samenleving, dat je niet meer functioneert.
Denk aan het pad en daarvan afwijken maar er niet meer op terug kunnen komen. Steeds meer mensen raken
verward, omdat het pad steeds smaller wordt. Er wordt heel veel van mensen verwacht en soms verwachten
mensen ook veel te veel van zichzelf, kan ook leiden tot bijv. burn-out.
Psychische stoornissen komen niet alleen door biologische aanleg van mensen, maar ook doordat de
samenleving verandert. Een psychische stoornis is in grote lijnen het niet meer kunnen meekomen in de
samenleving.
,Niet iedere psychische stoornis uit zich in verwarring‼
Relevantie
Het strafrecht gaat anders om met personen met een psychische stoornis, dan met “normale” verdachte en
daders.
In het strafproces heeft het Europees Hof gezegd dat je als verdachte kwetsbaar bent, omdat je vecht tegen
een machtige staat (met geweldsmonopolie en veel macht), maar ze stelden ook dat er nog kwetsbaardere
mensen zijn, zoals kinderen maar ook mensen met een psychische stoornis. Zij moeten extra goed worden
beschermd tegen de staat, moeten extra waarborgen krijgen om beschermd te worden. Zij zijn als het ware de
hulpeloze, dus hoe kunnen we dat proces zo eerlijk mogelijk maken. Als dader met een psychische stoornis
moet daarom ook worden gekeken of die persoon wel verantwoordelijk kan worden gehouden voor zijn
gedrag (toerekeningsvatbaarheid) – gedragskundige helpen daarbij, zij adviseren de rechter. Zij adviseren of er
sprake is van een psychische stoornis en of het samenhing met het delict.
Er zijn speciale sancties, zoals de TBS. Daarvoor is naast de PS en ernstig delict en gevaar voor herhaling nodig.
Ook een gedragskundig advies (ook voor jeugd: gedragskundige kan adviseren of jeugdige onder
volwassenenrecht moet worden vervolgd of onder jeugdrecht. Als iemand een hele uitgerijpte persoonlijkheid
heeft wordt die persoon onder volwassenenrecht vervolgd).
Het is dus relevant om het in de criminologie ook over PS te hebben, want ze hebben een andere aanpak voor
dergelijke mensen in het strafrecht.
Vandaag
Begripsbepaling
Geschiedenis van de psychiatrische classificatie
Classificatie, diagnose, behandeling
Geschiedenis van de persoonlijkheidsleer
Psychische stoornissen deel I
Begripsbepaling
Psychiatrie moeten we los zien van de neurologie. Zijn wel beiden medische disciplines. Neurologie kijkt naar
hersenen als onderdeel van het hele zenuwstelsel. Sommige mensen binnen psychiatrie zeggen dat we ons
brein zijn en dat het hebben van een psychische stoornis een disfunctioneren van het brein is, maar bij
mensen met psychische stoornis zie je soms niets in de hersenen, maar zie je dat in de gedragingen en uit
testjes. Psyche = geest - Iatros = dokter psychiatrie is dus dokter van de geest. De geest is als het ware
datgene wat zich presenteert. Het is heel moeilijk om dat aan hersengebieden te linken, maar je kan het wel
gewoon aan iemand vragen wat ze denken. Neurologie is zich wel nog heel erg aan het ontwikkelen
Psychiatrie en psychologie zijn niet hetzelfde. Psychologie is de sociale wetenschap die hoort bij de psychiatrie.
Maar psychiatrie zijn dokters. Psyche = geest – logos = kunde kunde van de geest. Klinische psychologen
houden zich wel ook bezig met psychische stoornissen.
(Psycho)pathologie, zijn dokters. Leer van de ziekte van de geest is dus waar we het over gaan hebben. Dat
doen we aan de hand van (psycho)diagnostiek, het onderscheiden van de psychiatrische stoornissen. Pathos =
ziekte leer van de ziekte van de geest.
Nosologie richt zich meer op het benoemen en classificatie van de stoornissen.
Begripsbepaling
Geestesziekten is een begrip dat we in de psychiatrie niet fijn vinden. Dus noemen we het een stoornis. Je zou
ook kunnen zeggen dat je kijkt naar een afwijking in het functioneren, een psychische afwijking, maar ook dat
,vinden de ervaringsdeskundigen geen fijn woord. Dat is wel hoe een psycholoog ernaar kijkt, die kijkt meer
naar normaal en afwijkend van de normaal.
Als een psychiater onderzoek gaat doen gaat hij bepaalde dingen uitvragen: denken (hoe denkt iemand en hoe
functioneert het denken, zijn er beperkingen in aan te wijzen), voelen (hoe voelt iemand zich), willen (wat wil
iemand en heeft iemand controle over zijn gedrag via zijn wil, kan je iets willen of ben je onvrij door een
psychische stoornis die ervoor zorgt dat je onvrij bent of je onvrij voelt), handelen & eigenschappen (zit meer
aan psychologische kant).
- Syndroom: vaste verzameling van symptomen (griep/hersentumor), een stoornis wordt benoemd als
een syndroom.
- Symptoom: (hoofdpijn)
- Je hebt dus een symptoom maar je weet niet precies wat erachter zit. Je moet dan differentiëren om
te kijken waar het bij hoort, wat het syndroom is. Je krijgt dan een differentiaal diagnose waarbij je
vanuit het symptoom beredeneerd welke syndromen het mogelijk zouden kunnen zijn.
Normaalverdeling
Verschil psychiatrische, psychologische diagnostiek:
- Psychiater zegt ziek of gezond (als iemand voor criteria voor ziekte voldoet is hij ziek) het is dus
dichotoom.
- Psychologie is veel dimensionale, dan de dichtome vaststelling of iemand ziek of niet ziek is. Een
psycholoog kijkt meer hoe hoog iemand scoort op een bepaalde eigenschap. Kijkt veel naar de
persoonlijkheid en persoonlijkheidskenmerken.
Hier onder de normaalverdeling van IQ, als je een beetje rond de 100 zit ben je normaal. Maar je kan aan twee
kanten afwijkend zijn, namelijk beperkt in je intellectuele vermogens of juist hoogbegaafd. Het zijn beiden
manieren waarop je het lastig kan krijgen met functioneren in de samenleving.
Persoonlijkheidsstoornis? Psychopathie?
- In de psychiatrie hebben we wel persoonlijkheidsstoornissen. Dan is een psychiater eigenlijk gewend
om te zeggen dat iemand over een bepaalde grens heen gaat en dus een stoornis heeft. Een
psycholoog kijkt dus veel meer dimensionaal, naar hoog iemand scoort op een bepaalde eigenschap.
- En psychopathie is eigenlijk een meer psychologische manier van kijken naar een aspect dat ook een
onderdeel zou kunnen zijn van een persoonlijkheidsstoornis. De PCL is een vragenlijst die de
psychopathie scoort, boven een bepaald aantal punten kan je dan als psychopaat worden
geclassificeerd. Psychopathie is wel iets wat psychiaters gebruiken, maar het staat niet in het
psychiatrisch handboek (DSM). Het is dus meer iets wat binnen de forensische psychologie wordt
gebruikt.
, Begripsbepaling
Zeven visies op psychiatrische stoornis. Er zijn veel verschillende definities.
Pathofysiologische afwijking: meest biologische definitie, er is iets in het brein dat afwijkend is.
Fenomenologische definities: een wetenschap die kijkt naar hoe iemand iets ervaart:
Verlies van betekenis: is meer fenomenologisch
Schadelijke disfunctie: misschien weer iets meer biologisch.
Sociaal construct: het idee in de samenleving dat een bepaald iets afwijkend/abnormaal is, en dat we
dat dus psychiatrische stoornis moeten noemen. Het is iets dat we zelf bedacht hebben. Strafrecht en
psychiatrie zijn twee van de grootste machtsinstrumenten van de staat om mensen te diskwalificeren
(gek dus opsluiten of misdadiger dus opsluiten). Dingen die de bovenklasse heeft bepaald om de
onderklasse te controleren (kritische uitspraken van Foucault)
Onvermogen om het goede leven te leiden
Leed: is ook belangrijk in de DSM
Beperkingen waar mensen zelf niet mee kunnen omgaan: niet meer goed kunnen functioneren
Kortom: afspraken: wat wij met elkaar vinden dat een ps is, is ook een ps.
Leed en niet meer goed kunnen functioneren zijn erg belangrijk.
Kraepelin
Emil Kraepelin, Dementia Praecox, gruppe der schizophrenien. Een van de eerste die begon met bepaalde
syndromen een naam te geven binnen de psychiatrie. Toen waren dat nog zenuwartsen. De woorden
dementia en schizofrenia, betekenden toen wel iets anders, maar nu worden de woorden nog wel gebruikt.
DSM
In de DSM-5 staat wat wij psychische stoornissen vinden. De eerste komt uit 1952, er stonden toen hele
andere dingen in dan nu. Het is dus cultuurafhankelijk. In 1952 stond bijvoorbeeld homofilie als stoornis erin
en bijv. ADHD juist nog niet. Soms gaat het medicijn uit voor de ziekte zoals bij ADHD, eerst werd het middel
ritalin gevonden en toen moest er wel worden vastgesteld wie dat precies mochten krijgen. Ritalin is eigenlijk
gewoon de drug speed, maar dan in een mildere vorm. Als je normale mensen dit geeft worden ze juist druk.
Mar als mensen ADHD hebben helpt het er juist bij om rustig te worden.
Psychische stoornis volgens DSM5
Geldt dus voor alle psychische stoornissen:
Klinische significante symptomen in psychische functies.
Disfunctie in de psychologie (vager dan de biologie), biologie, ontwikkeling
Significante lijdensdruk (hoeft niet altijd te zijn bij de persoon zelf, maar mag ook zijn dat de omgeving
van die persoon lijdt aan die persoon, dit kan bijv. bij bepaalde persoonlijkheidsstoornissen zijn) &
beperkingen in functioneren op sociaal of beroepsmatig gebied. Zijn erg belangrijke onderdelen.
Niet reactie op stressor of verlies, passend binnen de cultuur (rouwen bijv. mag, is niet per se
gestoord, maar als het te lang of gek wordt, dan is het misschien wel een stoornis zoals rouwstoornis)
Niet sociaal deviant gedrag (politiek, religieus, seksueel), maar ook conflict individu met maatschappij
(andere politieke mening, religieuze mening of seksuele voorkeur hebben telt dus niet) psychiatrie
is misbruikt in andere landen of vroeger, dan was je gestoord als je afweek van de norm. Het werd dan
gebruikt om mensen met een andere mening vast te zetten, de psychiatrie werd dus misbruikt voor
politieke doeleinden. Dat kan ook vrij gemakkelijk omdat het een machtsinstrument van de staat is, we
moeten er dus voor waken.
Tenminste zoveel van deze symptomen, het kan dus zo zijn dat in de praktijk mensen met hele
verschillende symptomen onder dezelfde noemer/label vallen. Het naampje is dus overkoepelend
maar zegt niet zo veel over het individueel denken en doen.
