Hoorcollege 1
14 oktober: introductie, psychische stoornissen, diagnostiek en behandeling
Waarom is dit vak relevant?
Van alle delinquenten heeft 60% een psychische stoornis, 60% een verslaving, 80% een
uitkering/geen werk, 57% schulden en 35% een lichtverstandelijke beperking. In hoeverre is hier
samenhang?
Hoe verder in de strafrechtsketen, hoe meer mensen met een stoornis percentueel! Niet perse dat
iemand met een stoornis een zwaarder delict pleegt, maar eerder dat mensen die als gevaarlijker
worden gezien, een hogere straf krijgen. Ook wordt er wellicht eerder een stoornis vastgesteld
(selectie-effect). Ze zijn niet gevaarlijker, al is deze associatie hardnekkig
Hoezo stijgt het aantal meldingen over verwarde personen?
Framing door media
Het aantal verwarde personen op straat neemt toe (problemen in de zorg, denk aan
capaciteitsproblemen) kan niet de grote stijging verklaren
Er zijn steeds meer mensen met psychische problemen (meer middelengebruik, complexere
samenleving)
De context is deels een oorzaak
Het strafrecht gaat anders om met personen met een psychische stoornis! Als de verdachte kwetsbaar
is en de dader minder verantwoordelijk, moet er een bepaalde waarborg zijn. Er zijn speciale sancties,
zoals de tbs.
Begripsbepaling:
Psychiatrie is soms onderdeel van de neurologie, soms psychologie
Forensische psychiatrie – niet alleen in het strafrecht, denk aan wilsbekwaamheid
(Psycho)pathologie – de leer van de ziekte van de geest, diagnosticeren door middel van de
(psycho)diagnostiek
Nosologie – gericht op classificatie, naam geven van de ziekte
Functiestoornissen/symptomen
Cognitieve functies (verkennende, met denken en cognitie te maken)
Bewustzijn, intellectuele vermogens, oordeelsvermogen, waarneming, denken
Affectieve functies (gevoelsleven, stemming en affect; klimaat versus weer)
Stemming: klimaat
Affect: het weer (zie W2)
Conatieve/voluntatieve functies
Executieve functies
Psychomotoriek
,7 visies op psychiatrische stoornis:
Pathofysiologische afwijking
Verlies van betekenis
Schadelijke disfunctie
Onvermogen om het ‘goede leven’ te leiden
Leed
Sociaal construct
Beperkingen waar mensen zelf niet mee kunne omgaan
Sommige meer op de software. Kortom: afspraken.
Geschiedenis van de classificatie:
Emil Kraepelin (1856-1926). Schreef als eerste het woord ‘schizofrenie’ op. Als iedereen een ziekte
een andere benaming en definitie geeft, hoe kunnen we iets zeggen over prevalentie?
In Nederland gebruiken we nu de DSM, het boek over diagnostiek dat helpt bij classificeren.
Definitie van psychische stoornis volgens DSM5: “Klinische significante symptomen in psych
functies. Disfunctie in psychologie, biologie, ontwikkeling. Significantie lijdensdruk, beperkingen in
functioneren op sociaal of beroepsmatig gebied. Reactie op stressor of verlies, passend binnen cultuur
(sommige culturen wordt heel lang gerouwd). Niet: sociaal deviant gedrag (politiek, religieus,
seksueel), conflict individu met maatschappij ook niet, tenzij gevolg van individueel disfunctioneren.”
Dit is niet cumulatief, het gaat om tenminste zoveel van deze symptomen.
Beperkingen van & kritiek op de DSM:
Atheoretisch (oorzaken en exacte symptomen zijn vaak onduidelijk)
Reductionistisch (je reduceert iemands hele geestesleven tot één woord)
Schijn van validiteit (alsof alles heel goed meetbaar is, valt tegen)
Moeilijk grens trekken met normaliteit (als dit een afgebakend probleem is en iemand heeft
schizofrenie maar ook depressie, hoe bestaan die labels dan naast elkaar? Grenzen onderling
zijn ook lastig af te bakenen!
“NAO”: Niet anders omschreven, je voldoet er wel een beetje aan maar niet goed onder een
hokje te scharen.
Comorbiditeit
Cultuurgebondenheid
Wiens belangen worden ermee gediend?
Er bestaat een verschil tussen classificatie en diagnose!
Classificatie beschrijft de stoornis op groepsniveau, bedoeld voor onderzoek. Dit is niet bepalend of
behandeling is geïndiceerd. Dit is onderdeel van de diagnostiek.
Diagnose beschrijft de stoornis op individueel niveau en omvat factoren van invloed op beloop en
behandeling. Het is bepalend of behandeling is geïndiceerd. Geeft ook mogelijke oorzakelijke
verklaring van een syndroom in bio-psycho-sociaal perspectief. Dit is het aangrijpingspunt voor de
behandeling.
,Geschiedenis van de persoonlijkheidsleer:
Hippocratus (ongeveer 400 BC) en Galenus (ongeveer 150 BC): temperamentenleer: stelt dat je teveel
hebt van een bepaalde lichaamsvloeistof. Bijvoorbeeld melancholisch als je teveel zwarte gal hebt,
sanguinisch met bloed, cholerisch bij gele gal en flegmatisch (onverschillig) bij slijm.
Carl Jung (1875-1961) typeert de introverte en extraverte mensen. Van typen naar trekken: er zijn
verschillende persoonlijkheidstrekken waar je meer of minder op scoort. Hieruit komen de big 5
emotietrekken: emotionaliteit, extraversie, openheid, altruïsme, consciëntieusheid.
Sigmund Freud ontwikkelt de psychodynamische theorie: intrapsychische krachten Id, Ego en
Superego (ideaal-ik: wie je zou willen zijn).
De id is het primitieve en instinctieve deel van de geest dat seksuele en agressieve drijfveren en
verborgen herinneringen bevat.
Het superego opereert als een moreel geweten en het ego is het realistische deel dat bemiddeld tussen
de verlangens van de id en het superego.
Deze elementen werken samen om complexe menselijke gedragingen te creëren. Ze zorgen
individueel niet alleen voor een unieke bijdrage aan de persoonlijkheid, maar werken op elkaar in op
een manier die een krachtige invloed heeft op ieder individu. De drie elementen komen op bepaalde
momenten in het leven sterker naar voren dan op andere momenten.
, Literatuur
o H1 & 2
Hoofdstuk 1: Psychiatrische stoornis en diagnostiek
Wat is een psychiatrische stoornis versus een psychiatrische ziekte? Een psychiatrische ziekte is een
ziekte met psychische klachten en/of verschijnselen, welke ook lichamelijk kunnen zijn. Er moet ook
sprake zijn van een lijdensdruk en/of slecht sociaal functioneren. Of klachten worden beschouwd als
teken van een psychiatrische ziekte wordt bepaald door het waardeaspect, welke wordt bepaald door
sociale en culturele normen.
We maken onderscheid tussen neurologische en psychische functies. Neurologische functies kunnen
we goed aanwijzen in de hersenen, psychische zijn complexer. Drie soorten psychische hoofdfuncties
(“trias psychica”):
- Cognitief; denken – opnemen, verwerken en reproduceren van informatie
- Affectief; gevoelsleven – voelen, stemming, affect
- Conatief: willen – motivatie & gedrag.
Uiteindelijke definitie van een psychische stoornis: “stoornis in de cognitieve, affectieve en/of
cognitieve functies. Die gepaard gaat met significante lijdensdruk of beperkingen in het sociaal
functioneren.” Een ziekte is bij abnormaal functioneren van de hersenen. Dit is lastig aan te tonen, dus
we spreken meestal van stoornissen.
Psychiatrische diagnostiek is in twee delen op te delen. De eerste is anamnese: vragen naar klachten
en mogelijke oorzaken. De tweede is het eigenlijke onderzoek: het vaststellen van symptomen. Dit
wordt vaak gedaan door interviews, vragenlijsten of intelligentietests. Een diagnose heeft als doel het
verklaren en begrijpen van de toestand van de betrokkene om een behandeling te kiezen. Het gaat hier
niet alleen om de symptomen, maar ook juist om de oorzaken en persoonlijkheid, om hierop in te
kunnen spelen.
Er zijn twee typen: de syndroomdiagnose is descriptief, geeft geen informatie over redenen en
mechanismen van ontstaan. De structuurdiagnose of diagnostische formulering beschrijft náást de
symptomen ook waardoor het is ontstaan. Deze gaat in op het biopsychosociale model en schenkt
aandacht aan 3 soorten factoren: predisponerende factoren (die iemand kwetsbaar maken),
precipiterende factoren (stoornis uitlokken) & onderhoudende factoren (versterken/onderhouden).
De classificatie berust op de syndroomdiagnose. Dit is een descriptieve classificatie (symptomen
beschrijven). Een categoriale classificatie maakt onderscheid tussen gezondheid en ziekte; elke
categorie (die niet overlappen) heeft symptomen. Een dimensionale classificatie ziet ziekte op een
continuüm: boven/onder een bepaalde waarde is het een stoornis (zoals autisme pas bij flinke
behoorlijkheid een stoornis wordt). Momenteel werken we in Nederland categoriaal. Gevaar is hier
wel dat deze categorieën ten onrechte als ‘waar’ worden gezien, alsof het echt entiteiten zijn. Plus: er
zijn teveel categorieën, en vaak nog meer diagnoses.
De scheiding tussen lichamelijk en psychisch is kunstmatig. Hoe gaat de psychiatrie hiermee om? De
oorzaak ligt in nature en nurture. Er wordt uitgegaan van twee wetenschappelijke methoden:
natuurwetenschappelijk (materie) en geesteswetenschappelijk (betekenis). De eerste verklaart
waarom, de tweede begrijpt waardoor een stoornis is ontstaan (methodisch dualisme).
Waarom kunnen gedragskundigen tot uiteenlopende diagnoses komen? Bevindingen zijn niet altijd op
dezelfde informatie gebaseerd, context van het interview kan invloed hebben op de manifestatie van
symptomen band met de gedragskundige, sekseverschillen en de wijze van interviewen/interpreteren.
