SAMENVATTING GENDER, ETNICITEIT & CULTUURKRITIEK:
Week 1
Hoofdstuk 1:
Sekse is biologisch (geslachtsdelen), gender kan daarentegen meer gezien worden als sociale
constructie; de samenleving heeft er betekenis aan gegeven, van nature is het niet zo. Het kan ook
gezien worden als performatief; het is een herhaling van een cultuur en de bijbehorende normen,
waarmee het een bepaalde cultuur bevestigt of ontkracht (draait om handelingen dus).
Le deuxième sexe (1949) van Simone de Beauvoir : schets van hoe er over vrouwen wordt gedacht;
ten opzichte van mannen zijn vrouwen tweederangsburgers en dit bevestigen ze steeds door keuzes
en handelingen die ingegeven lijken te zijn door vastgeroeste patronen. ‘Je komt niet ter wereld als
vrouw, je wordt vrouw’ sociaal-constructivistische these van De Beauvoir: vrouwen en
vrouwelijkheid is gemaakt, dus kan er ook een alternatief ontworpen worden.
François de la Barre: ‘Al wat door mannen over vrouwen is geschreven moet als verdacht worden
beschouwd, omdat ze zowel rechter als partij in het geschil zijn.’ de positie van waaruit
genderverhoudingen worden bekritiseerd moet ook bekritiseerd worden.
De Beauvoir wordt gezien als moeder van het feminisme, ook al vond ze feminisme een vies woord.
Daarnaast maakte haar boek een omweg via Amerika en werd het pas in de jaren 60/70 opgepakt
door Europese feministen.
Feministische geschiedenis wordt vaak geschetst met gebruikmaking van de metafoor ‘golven’.
Eerste feministische golf (1860-1920): eiste een plaats voor vrouwen in het openbare leven
op en concentreerde zich op vrouwenkiesrecht. Deze leek niet zo radicaal, aangezien de
volgers vooral afkomstig waren vanuit hogere sociale klassen, maar dit bleek achteraf wel zo
te zijn.
Tweede golf (1965-1980): nam radicale stellingen in over het vrouwelijk lichaam, seksualiteit
en relaties. ‘Het persoonlijke is politiek’: ongelijkheid en onderdrukking vond plaats in de
privésfeer, vrouwen werden gemaakt tot een ‘tweede sekse’ (minder rechten, minder
mogelijkheden tot ontplooiing en minder seksuele vrijheid). Dit werden ook wel
‘klaagfeministen’ genoemd, door hun vele ontevreden uitspreken over seksuele of
professionele ervaringen.
Derde golf (vanaf 1987): voortzetting van bepaalde ideeën van de tweede feministische golf,
maar zonder het politieke activisme.
Deze metafoor illustreert de golfbewegingen van de feministische hoogtijdagen en het (tijdelijk)
ondergronds gaan van het feminisme; altijd in beweging. Toch wordt er kritiek geleverd: hoe wordt
er bepaald wat de hoogtepunten zijn? Ook gaan de toppen van golven gepaard met een
generationele markering.
Gelijkheidsdenken mannen en vrouwen moeten gelijk zijn (eerste golf).
Verschildenken mannen en vrouwen moeten als verschillend beschouwd worden;
mannelijke normen zijn dus niet toe te passen op vrouwen (tweede golf).
Deconstructiedenken deze (mannelijke) normen worden vooral bekritiseerd (derde golf).
Volgens De Beauvoir zijn binaire opposities (=tweedelige tegenstellingen) in sociale structuren,
psychologische processen, representaties, etc. de oorzaak van ongelijke man-vrouwverhoudingen.
Iedere oppositie is namelijk ‘gegenderd’: fenomenen die op zichzelf sekseneutraal zijn, krijgen een
sekse (iets is mannelijk of vrouwelijk). Man: geest/actieve/rationele, vrouw: lichamelijke/passieve/
irrationele. Ook verhouden deze opposities zich hiërarchische wijze tegenover elkaar, waarbij het
mannelijke boven het vrouwelijke staat.
Er bestaat geen wederkerigheid (gelijkwaardigheid) tussen man en vrouw volgens De Beauvoir.
Volgens Hegel is er een dualiteit tussen Zelf en Ander in menselijk denken en doen en volgens De
, Beauvoir is de vrouw de historische, niet de biologische, Ander van de man. De man maakt zich
steeds tot Zelf, ten koste van de vrouw die de Ander wordt.
Sartre: twee typen van zijn; pour-soi (het vermogen dingen een plaats en doel toe te wijzen, lezen en
interpreteren, verantwoordelijkheid nemen en keuzes maken mensen) en en-soi (het
noodzakelijkerwijs zijn dingen). In een situatie kan maar één pour-soi zijn.
Feminist Adrienne Rich: ‘Het patriarchale denken heeft ons aangemoedigd om deze beelden uit
elkaar te halen, lijnrecht tegenover elkaar te stellen en om alle ongewenste schuld, woede,
schaamte, macht of vrijheid te projecteren op de ‘andere’ vrouw.’ Daarom wil Rich de
wederkerigheid tussen vrouwen tot stand brengen, niet alleen tussen mannen en vrouwen zoals bij
De Beauvoir.
Feminisme heeft geen essentie: niet één oorsprong en niet één doel. De ontstaansgeschiedenis van
feminisme kan daardoor steeds opnieuw vormgegeven worden. Het idee om meerdere
bestaansgeschiedenissen te omarmen is daardoor gemeengoed geworden binnen genderstudies.
Disidentificatie een identificatie tegen iets of iemand in, terwijl ze eveneens uitdrukking
geeft aan de intieme gerichtheid op het andere of de andere persoon. Het is geen weigerig
tot identificatie, maar een identificatie waartegen verweer komt. Disidentificatie maakt het
mogelijk generationaliteit te doordenken als iets dat noch slechts rivaliteit nog slechts
continuïteit inhoudt.
Hoofdstuk 9:
In de twintigste eeuw vindt er een verandering plaats van ‘cultuur van karakter’ naar een ‘cultuur van
persoonlijkheid’, waarin imago het belangrijkste wordt. Het draait om personal branding, altijd online
zijn, zichtbaar en beschikbaar zijn, etc. Er groeit een tegenbeweging die meer tijd heeft voor de
innerlijke ontwikkeling (slow food, mindfulness, yoga).
Mannelijkheid zou in crisis zijn, omdat mannen niet langer de dominante sekse zijn. Hierdoor komen
de privileges van witte mannen ten opzichte van vrouwen op het spel te staan.
Patriarchaal dividend: de voordelen (geld, macht, sociale status, definitiemacht, het recht om
te bevelen, etc.) die mannen behalen door het behouden van (gender)ongelijkheid.
Er is een meervoud aan mannelijkheden die het product zijn van historische, sociale en culturele
praktijken.
Hegemoniale mannelijkheid de op een bepaald moment en plaats sociaal en cultureel
dominante mannelijkheid.
Broze(/ondergeschikte) mannelijkheid een vorm van mannelijkheid die niet aan de
(hegemoniale) norm voldoet en daarvan de consequenties ervaart.
Medeplichtige mannelijkheid een vorm van mannelijkheid die niet aan de norm voldoet,
maar hem nog steeds ondersteunt. Deze vorm staat dus niet gelijk aan hegemoniale
mannelijkheid, maar profiteert er nog steeds van.
Gemarginaliseerde mannelijkheid een vorm van mannelijkheid waarbij het draait om de
intersecties die je maakt als man, zoals bijvoorbeeld homoseksueel of zwart zijn, waardoor je
enerzijds voldoet aan de norm, maar anderzijds ‘anders’/gemarginaliseerd bent.
Mannelijkheid is onbestendig en moet constant weer bewezen worden.
‘Precarious manhood’-theorie westerse mannen willen steeds opnieuw hun mannelijkheid
bewijzen (juist omdat er geen formele mannelijkheidsrituelen bestaan in de westerse cultuur).
Heteronormativiteit het gegeven dat in de meeste westerse culturen heteroseksualiteit
de enige onbevraagde zijnswijze en seksuele oriëntatie vertegenwoordigt. Heteroseksualiteit
is in deze opvatting vanzelfsprekend, behoeft geen uitleg of verklaring.
