Lieve Göbbels
Gender, Etniciteit en
Cultuurkritiek
Semester 1, 2019-2020
Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek
Week 1: Introductie 2
Cursus algemeen 2
Feminisme als strijdtoneel 2
Mannelijkheid als strijdtoneel 4
Week 2: Feministische en Postkoloniale cultuurkritiek 6
De verbeelding als strijdtoneel 6
De kolonie als strijdtoneel 7
Week 3: Intersectionaliteit, Emancipatie en Religie 9
Religie als strijdtoneel 9
De grens als strijdtoneel 11
Week 4: Feministische en Postkoloniale Mediastudies 13
Feministisch nieuwemedia-activisme 13
De politiek van de ‘link’ 14
Week 5: Feministische en Postkoloniale Geschiedschrijving 16
De politiek van Florence Nightingale in de feministische geschiedschrijving 16
De opstanding van Maria Magdalena in de feministische kunstgeschiedenis 18
Week 6: Queer Studies en Affect 20
Affect als strijdtoneel 20
Alison Bechdel en de queer graphic novel 21
Week 7: Feministische en Postkoloniale Wetenschapsfilosofie 23
Het lichaam als strijdtoneel 23
Kennis als strijdtoneel 25
Begrippenlijst 28
“On ne naît pas
femme, on le devient”
- Simone De Beauvoir
, Week 1: Introductie
Kort:
• Cursus algemeen
• Feminisme als strijdtoneel
• Mannelijkheid als strijdtoneel
Cursus algemeen
In deze cursus wordt ingegaan op hoe verschillende vormen van representatie, zoals film of muziek,
gevormd worden door gekleurde opvattingen van onder andere historie, politiek en wetenschap. In
de cursus wordt dus kritisch gekeken naar de namier waarop individuen en groepen worden
afgebeeld en gerepresenteerd. Daarnaast worden in deze cursus kritische analytische vaardigheden
aangeleerd en wordt ingegaan op diverse relevante categorieën.
Feminisme als strijdtoneel
Feminisme als strijdtoneel: Simone de Beauvoir en de geschiedenis van het feminisme (Iris van
der Tuin)
“De geschiedenis van De tweede sekse laat zien dat bij het nadenken over feminisme altijd de
dimensies van (nationale) locatie en van generatie in ogenschouw moeten worden genomen.
Tegelijkertijd toont de analyse van het verhaal van De Beauvoir dat noch locatie noch generatie
stabiele begrippen zijn. Er moet aandacht zijn voor een mogelijke (trans-Atlantische) reis die een
tekst of beeld maakt en voor generationele overdracht. Generationele overdracht bestaat noch uit
het afwijzen van vroeger feministisch werk, noch uit het klakkeloos accepteren ervan. In onze
hervertellingen van feministische geschiedenis moeten we ons dus afvragen waar feministisch
denken of feministische theorievorming ontstaat (en die locatie mag best in beweging zijn, of
meervoudig), en wie dat denken produceert of produceren.”
Simone De Beauvoir schetst in Le deuxième sexe (1949) de manier waarop er over vrouwen
wordt gedacht, hoe zij gepresenteerd worden, hoe zij zelf in het leven staan en hoe de toekomst van
jonge meisjes uitziet. Ze stelt dat vrouwen tweederangsburgers zijn ten opzichte van mannen. Deze
verhouding wordt steeds bevestigd door het gedrag dat vrouwen vertonen, die lijken te komen uit
vastgeroeste patronen. De Beauvoir stelt echter ook ‘On ne naît pas femme, on le devient’ (1949),
een stelling die op verschillende manieren naar het Nederlands te vertalen is. Twee van de meest
gebruikte vertalingen zijn ‘Je bent niet van nature vrouw, je wordt vrouw’ (K. Vintges) en ‘Je komt niet
ter wereld als vrouw, je wordt vrouw’ (De tweede sekse, 1965). Het algemene idee bij deze stelling is
dat vrouwen niet gevangen zitten in hun biologie. Ook pleit De Beauvoir voor een eind aan de
(ondergeschikte) situatie waarin vrouwen zich bevinden. Deze stelling is radicaal voor haar tijd. Ze
stelt bovendien, min of meer tegen het feminisme in, dat het ‘vrouwenvraagstuk’ opnieuw moet
worden onderzocht. Om dit te doen is het van belang dat vage begrippen als superioriteit, inferioriteit
en gelijkheid over boord worden gegooid en er volledig opnieuw moet worden begonnen.
De Duitse feministe Alice Schwarzer heeft in 1974 een documentaire over De Beauvoir
gemaakt. Door het vertonen van onder andere het ‘eisenpakket’ en een diner met feministen
(inclusief De Beauvoir) herhaalt Schwarzer het standaardimago (feminist) van De Beauvoir, terwijl zij
dit juist wilde loslaten. Biografe Deirdre Bair suggereert dat De Beauvoir zich tegen het einde van
haar leven weer ging afkeren van het feminisme door de concentratie op moeder-dochtermodellen.
