POIB toets
Hoofdstuk 5. Zelfregulatie en executieve functies
Kenmerken van zelfregulatie
Zelfregulatie is het vermogen om ons gedrag aan te passen aan de sociale
normen en verwachtingen van onze omgeving, onze aandacht te reguleren en
onszelf aan te sluiten voor afleiding, om te redeneren en onze acties te plannen.
Voor het structureren van gedrag zijn 3 systemen in het brein van belang:
- Het filterbrein (aandachtssysteem) regelt welke prikkels binnenkomen. Wat
binnenkomt is afhankelijk van je interesse en hoe goed het filter werkt.
- Actiebrein (executieve functies). Executieve functies zijn hersenprocessen,
net als taal of geheugen. Het zijn de doe-processen in ons brein, die ervoor
zorgen dat we ons gedrag bewust kunnen sturen.
- Je rustbrein (default network) wordt actief als je naar buiten staart,
dagdroomt, terugdenkt aan wat er net gebeurde et cetera. Het is dus als
het ware ‘aan’ als je actiebrein ‘uit’ is. Dit ‘rust’-deel van het brein
gebruiken we op school (te) weinig. Het is raadzaam om meer pauzes in te
lassen, zodat het brein kan herstellen en de informatie kan verwerken.
Het samenspel van filterbrein en rustbrein levert waarneembaar gedrag op: de
zelfregulatie.
Zelfregulatie wordt bovendien beïnvloed door een aantal andere aspecten:
- Emoties: deze zijn te verdelen in:
o Primaire emoties (daar denk je niet over na, die overkomen je);
o Secundaire emoties (die emoties zijn gedeeltelijk te sturen door je
gedachten).
Hoe heftiger de emotie, hoe minder de zelfregulatie.
- De taalontwikkeling: zaken overdenken, je gevoelens onder woorden
brengen, je emoties uit. Als je jezelf niet verbaal kunt uiten, ga je wellicht
slaan, schoppen, bijten et cetera.
- Biologische factoren: factoren binnen het individu, die biologisch bepaald
of erfelijk zijn, zoals geslacht, temperament, of een genetische aanleg voor
een ontwikkelingsstoornis.
- De omgeving: reageert die positief op je pogingen om je gedrag te sturen?
Dit gaat in eerste instantie vooral om de gezinssituatie. Kinderen die
opgroeien in achterstandsgezinnen hebben over het algemeen meer
moeite met zelfregulatie. Als kinderen naar school gaan, speelt de
leerkracht een grote rol in de ontwikkeling van zelfregulatie.
, - Randvoorwaarden: de zelfregulatie wordt beter als aan de volgende
randvoorwaarden wordt voldaan: voldoende slaap, weinig stress, goede
voeding en voldoende ontspanning.
Het cognitieve en emotionele element
Zelfregulatie schuurt aan tegen het begrip executieve functies: de executieve
functies vormen het cognitieve element van zelfregulatie. Ze zijn dus een
onderdeel van zelfregulatie. Bij de aansturing van deze cognitieve vaardigheden
zijn ander gebieden in het brein betrokken dan bij de aansturing van emotionele
vaardigheden.
In de klas zien we vaak kinderen met een gebrekkige zelfregulatie. Zelfregulatie
is het vermogen je gedrag in goede banen te leiden. Hier spelen executieve
functies, emoties, stress en rust een rol. Een gebrek aan zelfregulatie kan wijzen
op zwakkere executieve functies, maar het kan ook goed zijn dat het kind veel
stress ervaart, en daardoor zijn emoties niet onder controle heeft.
Kinderen die zichzelf goed kunnen reguleren, zijn in staat over hun gedrag na te
denken, hun gedrag van dat moment te controleren en toekomstig gedrag te
overzien en te plannen. Genomen beslissingen kunnen ze uitvoeren. Als je
zelfregulatie goed is, ben je productiever, heb je vaak betere sociale relaties, haal
je vaker je doelen en heb je een positiever zelfbeeld.
Kinderen met zwakke zelfregulatie vertonen beperkt doelgericht gedrag. Ze
hebben bovendien problemen met sociaal gedrag, omdat efficiënt sociaal gedrag
alleen mogelijk is als je in staat bent je eigen gedrag goed te sturen. Ze doen
dingen op een ineffectieve manier. Dit zie je bijna altijd terug in hun
zelfontwikkeling, leerhouding en sociaal gedrag.
Hoe ontwikkelt de zelfregulatie zich?
Zelfregulatie ontwikkelt zich door de jaren heen. Als dit ‘normaal’ verloopt, wordt
het kind steeds beter in het sturen van eigen gedrag. Een overzicht:
Leeftijd Ontwikkeling zelfregulatie, volgens Barkley
1 jaar Remmen en vertragen van reacties op interne en externe prikkels.
2-4 Ja - gebeurtenissen langer in het geheugen kunnen vasthouden;
ar - ontwikkelen van:
zelfbewustzijn;
besef van verleden;
tijdsbesef;
verbeelding;
toekomstbesef.
- Uitwisselen van berichten over de toekomst met anderen;
- Remmen van emoties;
- Gevoelens scheiden van feiten;
- Ontwikkelen van sociale vaardigheden;
- Ontwikkelen van objectiviteit;
- Nog moeite met zelfregulatie bij onverwachte
gebeurtenissen;
- Beheersen van emoties voor een bepaald doel;
- Motivatie kweken voor een bepaald doel.
3-5 jaar - Inwendig maken van de taal;
