Europees recht
Samenvatting
Week 1 – Rechtsbeginselen van de EU
Leerdoelen:
U bent in staat om op hoofdlijnen de aard van de Europese rechtsorde en
haar verhouding tot de rechtsordes van andere lidstaten te schetsen;
U bent in staat om de theorie van doorwerking en ontwikkeling daarvan uit
te leggen en toe te passen;
U bent in staat om de rol en betekenis van het attributiebeginsel, het
subsidiariteitsbeginsel en het evenredigheidsbeginsel (de constitutieve
rechtsbeginselen) uit te leggen en toe te passen;
U bent in staat om uit te leggen wat wordt verstaan onder het beginsel
van loyale samenwerking en wat dit betekent voor de lidstaten en de EU-
instellingen.
I. Introductie en gids tot het recht van de Europese Unie en haar
studie
Het primaire recht van de Europese Unie (EU) → vormt de hoogste laag van
het EU-recht en bestaat voornamelijk uit het Verdrag betreffende de Europese
Unie (VEU), het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU)
en het Handvest van de grondrechten van de EU. Het VWEU is praktisch gezien
het belangrijkste, aangezien het de regels bevat die het algemene rechtskader
van de Unie bepalen. Samen met protocollen, bijlagen en jurisprudentie van het
Hof van Justitie van de EU vormen deze verdragen het primaire recht, dat als
toetssteen fungeert voor alle andere EU-wetgeving.
Hoofdelementen van het Primaire Recht:
1. Verdragen en Interpretaties:
De Verdragen, inclusief de interpretaties door het Hof van Justitie, staan
centraal in het EU-recht. Een bekende uitspraak van het Hof is het arrest
Dassonville, dat bijdroeg aan de definitie van "maatregelen van gelijke
werking" onder artikel 34 VWEU.
2. Onduidelijke Structuur:
De precieze relatie tussen de verdragen, hun interpretaties en de
algemene beginselen van het EU-recht is complex. Hoewel het Hof van
Justitie vaak een gelijkwaardige rol lijkt te spelen met de verdragen,
behouden de lidstaten de uiteindelijke zeggenschap via
verdragswijzigingen.
3. Soevereiniteit en Macht:
De macht binnen de EU is gedeeld tussen lidstaten en het Hof van Justitie.
Lidstaten blijven formeel de hoogste autoriteit, maar hun pogingen om
interpretaties van het Hof te omzeilen zijn zelden succesvol zonder
verdragswijzigingen.
Verdragen en veranderingen:
1
, Naast het VEU en VWEU zijn er belangrijke wijzigingsverdragen zoals het
Verdrag van Maastricht en het Verdrag van Lissabon, die het huidige
juridische landschap hebben gevormd.
Verdragen zoals het Verdrag van Prüm en het Verdrag inzake Stabiliteit en
Bestuur vullen specifieke beleidsterreinen aan, vaak buiten de
gebruikelijke verdragswijzigingen om.
De rol van soevereiniteit:
o Lidstaten hebben een deel van hun soevereiniteit overgedragen aan de
EU, wat leidt tot gedeelde zeggenschap. Voorbeelden zoals het mislukte
Nederlandse referendum over het EU-Oekraïne associatieverdrag
illustreren de complexiteit van soevereiniteit binnen de EU.
Het EU-recht weerspiegelt een voortdurende balans tussen de macht van de
lidstaten en de centrale EU-instellingen, waarbij de verdragen en hun
interpretaties de kern vormen van deze juridische structuur.
Het afgeleide recht (secundaire EU-wetgeving) → wordt vastgesteld op basis
van de Verdragen en vormt een essentiële aanvulling op het primaire recht van
de EU. Hoewel de Verdragen het raamwerk bieden voor de EU, bevatten ze
voornamelijk algemene regels en beginselen die verdere uitwerking vereisen.
Secundaire wetgeving vertaalt deze beginselen in concrete regels en
handelingen die de EU-operaties mogelijk maken.
Kenmerken van het afgeleide recht:
Hiërarchische structuur: Afgeleide wetgeving moet verenigbaar zijn met
het primaire recht en mag de grenzen daarvan niet overschrijden. Dit
betekent dat elke secundaire wet juridisch gebaseerd moet zijn op de
Verdragen en objectieve rechtvaardigingen moet bieden voor beperkingen
op vrijheden zoals het vrije verkeer van goederen.
Vormen van secundaire wetgeving:
Verordeningen: Direct toepasbare regels in alle lidstaten.
Richtlijnen: Bindend voor lidstaten in termen van te bereiken
resultaten, maar met vrijheid in de wijze van implementatie.
Besluiten: Specifieke regelgeving voor bepaalde situaties of
partijen.
Tertiaire wetgeving → vormt een lager niveau van regelgeving en omvat
gedelegeerde en uitvoeringshandelingen die voortvloeien uit secundaire
wetgeving. Deze moeten niet alleen verenigbaar zijn met de primaire verdragen
maar ook met de specifieke secundaire handelingen waarop ze gebaseerd zijn.
De gelaagde structuur van het EU-recht benadrukt de onderlinge afhankelijkheid
van primaire, secundaire en tertiaire wetgeving. Hoewel dit een hiërarchisch
beeld geeft, bestaat er overlap en complexiteit, waardoor verschillende
indelingen noodzakelijk zijn. Classificaties zijn bijvoorbeeld gebaseerd op de vorm
van de rechtshandeling of op inhoudelijke thema’s zoals marktintegratie en
beleidsterreinen.
De kernboodschap is dat EU-wetgeving een dynamisch en gelaagd systeem is
waarbij kritisch nadenken over de onderliggende structuren essentieel is voor
een goed begrip van het EU-recht.
Voorbeelden:
2
, o Verordening (EU) nr. 2016/794: Deze verordening van het Europees
Parlement en de Raad, vastgesteld op 11 mei 2016, regelt het Agentschap
van de Europese Unie voor samenwerking op het gebied van
rechtshandhaving (Europol). Het vervangt en trekt diverse eerdere
besluiten van de Raad in, die waren vastgesteld op basis van de regels
voor Justitie en Binnenlandse Zaken (JBZ).
o Verordening (EEG) nr. 1612/68: Deze verordening van de Raad van 15
oktober 1968 regelt het vrije verkeer van werknemers binnen de Europese
Gemeenschap. Later vervangen door Verordening (EU) nr. 492/2011, die
dezelfde regels bijwerkte en moderniseerde.
o Richtlijn 2003/122/Euratom: Deze richtlijn van de Raad, vastgesteld op 22
december 2003, heeft betrekking op de controle op hoogactieve
ingekapselde radioactieve bronnen en weesbronnen, aangenomen op
basis van het Euratom-Verdrag.
o Besluit (GBVB) 2019/1340 van de Raad: Dit besluit, genomen op 8
augustus 2019, benoemt de speciale vertegenwoordiger van de Europese
Unie in Bosnië en Herzegovina. Het is vastgesteld op basis van het
Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB).
o Gemeenschappelijk Standpunt 2004/179/GBVB: Dit standpunt van de Raad
van 23 februari 2004 betreft beperkende maatregelen tegen de leiders
van de regio Transnistrië in de Republiek Moldavië, aangenomen op basis
van het GBVB.
o Beschikking 2004/138/EG: Deze beschikking van de Commissie van 11 juni
2002 heeft betrekking op een procedure op grond van artikel 81 van het
EG-Verdrag en is vastgesteld op basis van de mededingingsregels in het
EG-Verdrag (nu artikel 101 VWEU).
Voorbeelden van tertiaire wetgeving:
o Uitvoeringsverordening (EU) nr. 2016/854 van de Commissie: Deze
verordening, vastgesteld op 30 mei 2016, verleent een vergunning voor
bepaalde gezondheidsclaims voor levensmiddelen. Het is gebaseerd op
Verordening (EG) nr. 1924/2006 over voedings- en gezondheidsclaims, die
zelf gebaseerd is op artikel 114 VWEU.
Publicatie en Vindplaatsen van EU-wetgeving:
1. Publicatieblad van de Europese Unie (Pb): Alle EU-wetgeving, inclusief
verdragen en afgeleide wetgeving, wordt gepubliceerd in het
Publicatieblad. Dit verschijnt bijna dagelijks in alle officiële talen van de EU
en bestaat uit verschillende reeksen:
o L-reeks: Bevat wetgeving.
o C-reeks: Bevat mededelingen, ontwerpen van wetgevingsbesluiten
en aankondigingen.
o E-reeks: Bevat elektronisch gepubliceerde voorbereidende
besluiten en notulen van vergaderingen.
2. EUR-Lex: De officiële online databank voor EU-wetgeving, toegankelijk via
https://eur-lex.europa.eu/homepage.html, biedt verschillende
zoekmogelijkheden, zoals zoeken op titel, tekst of documentinformatie.
Rechtspraak en Zaaknummers:
Hof van Justitie van de Europese Unie en het Gerecht: Alle arresten en
beschikkingen zijn elektronisch beschikbaar op de website van het Hof en
3
, via de CVRIA-app. Zoeken kan op basis van zaaknummer, partijnaam of
andere criteria.
Zaaknummers: Deze beginnen met een letter die het gerecht aangeeft (C
voor Hof, T voor Gerecht, F voor Gerecht voor ambtenarenzaken) gevolgd
door een volgnummer en jaartal. Speciale procedures worden aangeduid
met extra letters zoals P voor beroep en R voor voorlopige maatregelen.
Overige Informatiebronnen:
Websites en Social Media: Officiële EU-websites en sociale mediaplatforms
zoals Facebook en Twitter bieden extra informatie en interactie.
Tijdschriften en Blogs: Tijdschriften zoals de European Law Review en de
Common Market Law Review bieden diepgaande analyses. Blogs over EU-
recht bieden actuele discussies en snelle inzichten in ontwikkelingen.
Het EU-recht is een dynamisch rechtsgebied, beïnvloed door politieke
compromissen en voortdurende wijzigingen, zoals Brexit en verdragswijzigingen.
Dit dynamische karakter brengt vaak juridische vragen met zich mee die
juridische en academische antwoorden vereisen.
Een goed overzicht en kritisch nadenken zijn essentieel voor het begrijpen van
het EU-recht. Het verbinden van schijnbaar ongerelateerde gebieden binnen het
EU-recht helpt om nieuwe inzichten te krijgen in de structuur ervan. Dit
perspectief biedt de nodige afstand om EU-recht in bredere context te zien, wat
essentieel is voor een grondig begrip.
II. De aard van de Europese rechtsorde en haar verhouding tot
de rechtsordes van de lidstaten
t/m paragraaf 3.2.2
Rechtsorde → kan worden gedefinieerd als een samenstel van normen die het
menselijk gedrag reguleren en autonoom en gezaghebbend zijn binnen een
bepaald grondgebied, zoals een staat. Het roept belangrijke vragen op: Kan er
een rechtsorde bestaan buiten het niveau van een staat, zoals de Europese Unie?
En als die er is, vervangt deze dan de nationale rechtsordes of bestaat zij
ernaast?
Belangrijke Overwegingen:
Gezag en autonomie: Een rechtsorde vereist gezag om normen te
handhaven en autonomie om onafhankelijk te opereren. Voor een staat is
dit duidelijk, maar voor de EU roept dit vragen op over haar relatie tot de
lidstaten en hun bevoegdheden.
EU en nationale rechtsordes: De EU kan nationale wetten ongeldig
verklaren als deze in strijd zijn met EU-recht, wat een sterke interventie in
de nationale rechtsorde betekent. Daarnaast kunnen burgers EU-recht
afdwingen tegenover hun eigen overheid. Dit benadrukt de invloed en
macht van de EU, zowel intern als in relaties met derde landen.
Democratische legitimatie en rechtsstaat: De EU heeft geen grondwet
zoals nationale staten omdat er geen "Europees volk" is dat macht aan de
Unie heeft gegeven. In plaats daarvan hebben de lidstaten, die
aanzienlijke eigen macht bezitten, ervoor gekozen een deel van hun
soevereiniteit over te dragen aan de EU. De effectiviteit van EU-wetgeving
4
