Dit is een complete bundel samenvattingen van het boek 'Zuid-Amerika' waarin de hoofdstukken 'Continent van extremen', 'Bevolking in beweging', 'Wereldspeler?', 'Fysische en sociale vraagstukken' en 'Etnische en culturele conflicten' voorkomen
§1.1 Ligging
Zuid-Amerika is qua hoogtezones in een aantal gebieden in te delen:
- Aan de westzijde strekt zich van noord naar zuid het Andesgebergte uit. De gemiddelde hoogte ligt
boven de 4000 meter en vele toppen reiken uit tot de 6000 meter. Er liggen ook veel vulkanen.
- Ten oosten van het Andesgebergte stromen in het tropische laagland drie grote rivieren: de
Orinocco, de Amazone en de Paraná.
- In het noorden en oosten bevinden zich twee hooglandgebieden. Het Hoogland van Guyana en het
Hoogland van Brazilië worden van elkaar gescheiden door het laagland met de rivier de Amazone.
De Altiplano (hoogvlakte) ligt in het Andesgebergte op het grensgebied van Chili, Bolivia en Peru.
Het stereotiepe beeld van Zuid-Amerika wordt vaak bepaald door elementen als muziek, sport en religie.
Het beeld dat iemand van de werkelijkheid heeft, de perceptie, bepaalt de besluitvorming van die persoon.
Vanuit je perceptie vorm je een soort kaart die je van een bepaald gebied in je hoofd hebt, een mental
map. Door je te verdiepen in een gebied vorm je je een geografisch beeld van het gebied. Het gaat dan om
geografische kenmerken als de ligging, landschappen en bevolkingskenmerken.
§1.2 Ongekende natuur
Een groot deel van Zuid-Amerika ligt in de tropische luchtstreek. De lucht stijgt op en aan het
aardoppervlak ontstaat een lagedrukgebied. De afgekoelde lucht condenseert in de atmosfeer en vormt
wolken met neerslag. Het lageluchtdrukgebied, de intertropische convergentiezone (ITCZ), schuift met de
seizoensbeweging van de zon mee. Met de ITCZ verschuiven ook de regengebieden waardoor er, tropische
klimaten voorkomen met één of twee natte en droge perioden per jaar.
Op de GO en AO liggen in de omgeving van de keerkringen hogedrukgebieden. De noordoostpassaat en de
zuidoostpassaat ontmoeten elkaar bij de ITCZ. Aan de oostkant van Zuid-Amerika is de passaat een
aanlandige wind waardoor de invloed van de AO groot is. De wind is vochtig en zorgt aan de loefzijde van
het kustgebergte voor stuwingsregens. Aan de lijzijde is het erg droog. Zuidelijker langs de oostkust ligt
geen gebergte, waardoor de vochtige lucht ver landinwaarts neerslag kan brengen. Zo is de invloed van de
vochtige zuidoostpassaat tot aan de oostkant van het Andesgebergte merkbaar. De oostkust ondervindt
ook invloed van de Zuid-Equatoriale Stroom. Door de ver in zee uitstekende oostelijke punt van Brazilië
wordt deze warme zeestroom gedwongen zich in tweeën te splitsen. De Brazilië Stroom stroomt naar het
zuiden en het restant van de ZEQS verplaatst zich naar de evenaar. De uitstekende Kaap Frio wordt door de
Brazilië Stroom naar het zuidoosten afgebogen. Daardoor kan de relatief koude Falklandstroom vanuit het
zuiden tot aan de Kaap Frio doordringen.
De invloed van de Grote Oceaan aan de westkant van Zuid-Amerika reikt minder diep landinwaarts door de
ligging van het Andesgebergte en de aflandige passaatwinden. Langs de westkust stroomt de koude
Peru/Humboldtstroom. Door deze zeestroom zijn de temperaturen lager dan op de breedte normaal is.
Het verschil tussen de oost- en de westkust bedraag zo’n 4 à 5°C. De koude lucht boven de Grote Oceaan
bevat door de lage temperatuur weinig waterdamp, waardoor er weinig neerslag valt. Toch kan er in deze
gebieden mist ontstaan wanneer de koude nevelige zeelucht het land op kruipt.
Op de GO bij Zuid-Amerika waaien
zuidoostpassaten. Deze aflandige winden stuwen
het oppervlaktewater naar het westen. Het koude
water dat vervolgens opwelt voor de kust van ZA
staat weinig waterdamp af aan de lucht, waardoor
er nauwelijks neerslag valt. Het water stroomt
westwaarts naar de evenaar in de richting van
Indonesië en het noordoosten van Australië en
warmt langzaam op. Boven het opgewarmde
zeewater stijgt de vochtige lucht op, waardoor er in
, deze gebieden veel neerslag valt. Het koude water aan de westkust van ZA is dankzij het koude water heel
rijk aan voedingsstoffen.
Elke drie tot acht jaar veroorzaakt een verandering van luchtdruk en zeestromen in de Grote Oceaan een
afwijkend weertype. De passaatwind boven de GO neemt in kracht af, omdat de hogedrukgebieden boven
de oceaan bij ZA afzwakken. De zuidoostpassaat is dan te zwak om het water bij de ZA-kust weg te blazen.
Er welt geen koud water meer op voor de kust. Ten zuiden van de evenaar gaat boven de GO een
westelijke wind waaien. Bij de westkust van ZA wordt warm oppervlaktewater aangevoerd (El Niňo).
Het grootste deel van ZA bestaat uit tropisch regenwoud (selva). Het is er altijd warm en er valt veel
neerslag. De bodem is niet vruchtbaar. Een tropische bodem heeft een dunne humuslaag. De bacteriën
zetten het dode bladafval om in mineralen die voor een deel gelijk worden opgenomen door de planten.
De neerslag zorgt voor veel uitspoeling. Er blijven zo maar weinig mineralen en humus achter. Door het
ontbreken van humuszuren lossen ijzer- en aluminium-verbindingen niet op. De roestvorming geeft de
bodem een rode kleur (latosol). Een bijzondere plantensoort in de tropen is de mangrove. Mangroven
groeien in het gebied met brak water (zoet en zout) en komen voor in rivierdelta’s en langs de kust. De
wortels steken boven het water uit waardoor de planten zuurstof kunnen opnemen wanneer het gebied
wordt overstroomd. Het uitgebreide wortelstelsel voorkomt erosie en stormschade aan de kust.
Het gebied met tropisch regenwoud gaat over in licht tropische bossen. Wordt het nog droger, dan kom je
op de savanne. Tropisch grasland met groepen bomen en struiken. In ZA zijn drie typen savanne te
onderscheiden. De cerrado (boomsavanne), Ilanos (grassavanne met soms wat bomen), caatinga
(savanne met doornachtige struiken). In het oosten van Argentinië ligt de pampa (uitgestrekte graslanden
die vrij vruchtbaar zijn). Het zuiden van Patagonia bestaat uit steppen (graslanden met minder neerslag). In
een smalle strook van noord naar zuid liggen aan de westkust van ZA woestijnen, woestijnsteppe (grassen
en cactussen), mediterrane vegetatie (loofbomen en struiken, lange wortels,) en zomergroen loofwoud.
In ZA liggen drie grote stroomgebieden: de Orinocco, Amazone en Paraná. De rivieren stromen in de
richting van de AO. De stroomstelsels van de Orinocco en Amazone zijn zeer breed en diep en hebben een
hoge waterafvoer (debiet). Het stroomgebied van de Amazone beslaat 40% van het landoppervlak van ZA.
Het regiem van een rivier (verdeling van de waterafvoer in een jaar) wordt vooral bepaald door de neerslag
en verdamping in de verschillende klimaatgebieden waar hij doorheen stroomt. Maar ook de ITCZ en het
smeltwater spelen een rol. Ten slotte vertraagt de tijdelijke opslag van water in de ondergrond of in de
overstromingsvlakte de afvoer van het water. Vooral de twee noordelijke rivieren vervoeren behalve water
ook veel zand en klei. Het sediment kleurt de zijrivieren wit, geelbruin, blauw of zwart.
Ook de mens oefent steeds vaker invloed uit op het regiem van een rivier. Er worden veel stuwdammen
gebouwd, waarmee de doorstroming van het water wordt gereguleerd. De waterkrachtcentrales
produceren veel elektriciteit. Ook wordt er zo veel water opgeslagen voor drinkwater en irrigatie.
§1.3 Een geologisch ‘paradijs’
In het noorden en oosten liggen twee plateaus: het Hoogland van Guyana en het Hoogland van Brazilië.
Het zijn zeer oude stukken aardkorst die kratons of schilden worden genoemd. Ze bestaan uit
dieptegesteenten (graniet) en metamorfe gesteenten die door gebergtevorming en vervolgens erosie van
de bovenliggende lagen dicht aan de oppervlakte zijn gekomen.
Zo’n 250 miljoen jaar geleden, in het Perm, vormden Zuid-Amerika en Afrika samen met de andere
continenten het supercontinent Pangea. In het Jura brak het continent in stukken en bewogen Europa en
Noord-Amerika van elkaar af. Later, in het krijt, ontstonden ook breuken in het gebied tussen Afrika en
Zuid-Amerika. Er vormde zich een riftzone. Magma dat diep uit de mantel omhoogkwam, vormde een
nieuwe korst van basalt. De oorspronkelijke continentdelen met de nieuwgevormde aardkorst aan
weerszijden van de breuk werden steeds verder uit elkaar geduwd. Het gebied in de breukzone zakte weg
en werd opgevuld met oceaanwater. Zo ontstond de Atlantische Oceaan, met in het midden een bergrug
van gestold gesteente: de Mid-Atalantische Rug.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper GercoKaaij. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
